Aktualności

fot. Bogna Kociumbas
01.09.2020

Wolność i równowaga. Sinéad Morrissey Europejską Poetką Wolności 2020

- Spośród wszystkich nagród, jakie otrzymałam, tytuł Europejskiej Poetki Wolności nadany mi teraz i w tym mieście (Gdańsku), znaczy dla mnie więcej, niż umiem wypowiedzieć – powiedziała irlandzka autorka Sinéad Morrissey, która 31 sierpnia z rąk Prezydent Gdańska Aleksandry Dulkiewicz odebrała Nagrodę Literacką Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności 2020 za tom „O równowadze” w tłumaczeniu Magdy Heydel.

- Sinéad Morrisey nadaje wolności nowe imię, niespodziewane – imię równowagi – tak rozpoczęli laudację dla Europejskiej Poetki Wolności 2020 Olga Tokarczuk i Krzysztof Czyżewski, przedstawiciele jury Nagrody.

Obecna edycja Nagrody organizowana przez Miasto Gdańsk i Instytut Kultury Miejskiej była szóstą z kolei. Jury większością głosów zdecydowało, że Europejską Poetką Wolności 2020 została irlandzka autorka Sinéad Morrissey uhonorowana za tom „O równowadze”. Nagrodę stanowi statuetka oraz kwota 100.000 złotych. Nagrodę za przekład zwycięskiego tomu – statuetkę i kwotę 20.000 złotych – otrzymała Magda Heydel.

„wolność, tak jak równowaga, nie jest dana raz na zawsze”

- Człowiek Morrissey jest jak linoskoczek, który – by nie utracić równowagi – nie może stać na linie bez ruchu, dlatego nieustannie wychyla się to w jedną, to w drugą stronę (…). Obraz ten nabiera szczególnej wymowy w Gdańsku, mieście, które dochowując wierności swoim wolnościowym tradycjom, razem z poetami z całej Europy poszukuje nowych, współczesnych odczytań słowa „eleuteria”, „freedom” czy „свабода”, by przywołać też jego białoruskie brzmienie, z którym dzisiaj szczególnie mocno się solidaryzujemy. Jakże dobrze rozumiemy tutaj w Gdańsku sytuację, w której nie można stanąć bez ruchu po wywalczeniu wolności, że wolność, tak jak równowaga, nie jest dana raz na zawsze, że bezruch w formie moralnej apatii, społecznej obojętności czy myślowego lenistwa sprowadzi na nas nowe formy zniewolenia – czytali w laudacji Tokarczuk i Czyżewski.

- Kiedy pisałam O równowadze, świat nie był miejscem harmonijnym, a od czasu, kiedy ta książka ujrzała światło dzienne w 2017 roku, chyba jeszcze bardziej wypadł z torów. Wzrost znaczenia prawicowych, ksenofobicznych i populistycznych nacjonalizmów, skutkujący Brexitem oraz wyborem Donalda Trumpa na prezydenta USA, zaprzeczył moim najbardziej fundamentalnym przekonaniom. Porozumienie Wielkopiątkowe z 1998 roku, które przyniosło pokój Irlandii Północnej po trwającym trzy dekady konflikcie, opierało się na założeniu o niejednorodnej tożsamości i zakładało konieczność obustronnego zawieszenia nieufności. Irlandia Północna, głosił dokument, jest zarazem irlandzka i brytyjska, a geniusz tego celowo bezstronnego sformułowania polegał na tym, że zasadniczo nie trzeba było wybierać. Można było przynależeć i tu, i tu. Mając matkę Angielkę i ojca Irlandczyka, przez całe życie czułam, że przynależę i tu, i tu. A zarazem czułam się w zasadniczym sensie Europejką – usłyszeli zgromadzeni w przemowie Sinéad Morrisey.

„Tłumacze i tłumaczenia stanowią krwioobieg kultury”

- Przestrzeń przekładu to jest przestrzeń wolności - przestrzeń, w której wychodzimy z izolacji, w której tkwimy wsłuchani tylko w swój głos i w swoje własne przekonania. Likwidujemy poprzez przekład swoją prowincjonalność, niezależnie od tego czy przekładamy na polski czy na angielski, z małego czy wielkiego języka. Dokonujemy tego fundamentalnego wyjścia poza swoje malutkie podwórko – mówiła Magda Heydel, laureatka Nagrody dla Tłumacza za przekład tomu Sinéad Morrissey „O równowadze”.

- Znakomity warsztat i ogromne doświadczenie w tłumaczeniu literatury angielskojęzycznej Magdaleny Heydel z pewnością dobrze przysłużyły się wspaniałemu przekładowi tomu „O równowadze”. Wydaje się jednak, że w grę wchodzi tutaj coś więcej. W tym wspólnym dziele dwóch kobiet wyczuwa się powinowactwo wyobraźni i pasji poznawczych, ludzkiej wrażliwości no to, co inne i poza-ludzkie. Jest wielką zasługą Magdaleny Heydel, że język tej poezji, głęboko zadomowiony w tradycji, ani na chwilę nie zamiera w historycznej sztuczności czy erudycyjnym nadmiarze, słowom nadając witalność jakby dopiero co rodziły się w języku – Jury doceniło w laudacji kunszt tłumaczki tomu „O równowadze”, Magdy Heydel.

Jury tegorocznej edycji Nagrody Europejski Poeta Wolności pracowało w składzie: Krzysztof Czyżewski (przewodniczący), Paweł Huelle, Andrzej Jagodziński (sekretarz), Zbigniew Mikołejko, Stanisław Rosiek, Anda Rottenberg, Beata Stasińska i Olga Tokarczuk.

Uroczystość wręczenia Nagrody Europejski Poeta Wolności 2020 odbyła się 31 sierpnia w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej im. F. Chopina. Organizatorami wydarzenia było Miasto Gdańsk i Instytut Kultury Miejskiej. Relacja dostępna jest na Facebooku: http://bit.ly/wreczenie_nagrody_EPW2020.  

Po gali goście usłyszeli koncertowe wykonanie opery „ahat-ilī – siostra bogów” Aleksandra Nowaka do libretta Olgi Tokarczuk z AUKSO Orkiestrą Kameralną Miasta Tychy pod dyrekcją Marka Mosia, które organizowało Muzeum Gdańska i Polska Filharmonia Bałtycka im. F. Chopina.  

1 września o godz. 19.00 u zbiegu ulic Lawendowej i Straganiarskiej odbędzie się plenerowe, otwarte spotkanie z laureatkami Nagrody. Następnie w literacką podróż po Europie zabiorą publiczność Marta Kalmus-Jankowska i Piotr Jankowski. Przeczytają poezję, prozę i eseje z krajów laureatów Nagrody Europejski Poeta Wolności w latach 2010-2020.

Sinéad Morrissey (1972) to jedna z najważniejszych dziś postaci sceny poetyckiej Irlandii, laureatka wielu krajowych i zagranicznych nagród (m.in. Nagrody im. T. S. Eliota oraz nagrody Forward Prize for Poetry – właśnie za tom „O równowadze”). Jest absolwentką Trinity College w Dublinie, mieszkała przez pewien czas w Japonii i w Nowej Zelandii, a obecnie jest profesorką kreatywnego pisania na Uniwersytecie Newcastle. W Polsce do tej pory jej wiersze znane były z antologii „Sześć poetek irlandzkich”, wydanej w 2012 roku w wyborze i przekładzie Jerzego Jarniewicza.

Magda Heydel (1969) jest tłumaczką literatur języka angielskiego. Pracuje na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie kieruje Centrum Badań Przekładoznawczych oraz przekładoznawczymi studiami magisterskimi na Wydziale Polonistyki. Ma w swoim dorobku tłumaczenia dzieł m.in. Josepha Conrada (Nagroda „Literatury na Świecie” 2011 za przekład „Jądra ciemności”), Virginii Woolf czy Seamusa Heaneya. W 2018 roku tom angielskiej poetki Alice Oswald „Zapadać w jawę” w jej tłumaczeniu był nominowany do Nagrody Europejski Poeta Wolności.

Dotychczasowymi laureatami i laureatkami Nagrody Literackiej Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności byli Uadzimir Arłou (Białoruś) tłumaczony przez Adama Pomorskiego, Durs Grünbein (Niemcy) w przekładzie Andrzeja Kopackiego, Dorta Jagić (Chorwacja) tłumaczona przez Małgorzatę Wierzbicką, Ana Blandiana (Rumunia) w przekładzie Joanny Kornaś-Warwas oraz Linda Vilhjálmsdóttir (Islandia) tłumaczona przez Jacka Godka.

Tomy nominowane do Nagrody Literackiej Miasta Gdańska Europejski Poeta Wolności 2020: „Gęsia skóra”, Darko Cvijetić (Bośnia i Hercegowina), przekład Miłosza Waligórskiego; „Czarne boisko”, Balša Brković (Czarnogóra), przekład Agnieszki Schreier; „Tobie wolno”, Zwiad Ratiani (Gruzja), przekład Magdy Nowakowskiej; „O równowadze”, Sinéad Morrissey (Irlandia), przekład Magdy Heydel; „Po trzęsieniu”, Jean Portante (Luksemburg), przekład Wawrzyńca Brzozowskiego; „Właśnie:”, Agnė Žagrakalytė (Litwa), przekład Agnieszki Rembiałkowskiej; „Wielkanoc”, Inga Gaile (Łotwa), przekład Agnieszki Smarzewskiej; „Czterdzieści dni”, Antoine Cassar (Malta), przekład Zuzanny Gawron.