Aktualności
50 lat temu zmarł Julian Przyboś, awangardowy poeta, eseista, teoretyk literatury, a także członek Polskiej Organizacji Wojskowej, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej.
Styl poetycki Juliana Przybosia, który debiutował jako 16-latek, dojrzewał przez lata. Wszystko zaczęło się od słynnej grupy Awangardy Krakowskiej, którą poeta tworzył u boku Tadeusza Peipera w latach 20. W kolejnej dekadzie twórca zaproponował m.in. trudne do wyobrażenia metafory i „figury eksplozywne” (termin Artura Sandauera), które zwracały uwagę na uwięzioną w przedmiotach i zjawiskach energię, której uwolnienie doprowadzić może do eksplozji. W latach powojennych jego teksty stały się bardziej przejrzyste, a twórca zaczął stawiać na komunikatywność.
Za swój właściwy debiut uważał ogłoszony w „Skamandrze” wiersz „Cieśla” z 1922 roku. W międzywojniu wydał pięć tomów poezji: „Śruby” (1925), „Oburącz” (1926), „Sponad” (1930), „W głąb las” (1932) i „Równanie serca” (1938). Jego aktywności poetyckiej od początku towarzyszyły wystąpienia teoretyczne i literaturoznawcze.
Przyszedł na świat 5 marca 1901 roku w rodzinie chłopskiej w Gwoźnicy Dolnej. Od 1912 roku uczył się w rzeszowskim gimnazjum. W 1918 roku wstąpił do tajnego kółka samokształceniowego działającego w Polskiej Organizacji Wojskowej. Jako członek POW brał udział w akcjach sabotażowych, potem walczył z Ukraińcami o Lwów i był ranny w bitwie pod Sokolnikami. W 1919 roku otrzymał honorową odznakę „Orląt Lwowskich”.
W 1920 roku zdał maturę i, zanim rozpoczął studia polonistyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim, wstąpił do Wojska Polskiego i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej pod Lwowem i pod Krasnem. W 1923 roku zaczął pracę jako nauczyciel gimnazjalny. Wtedy też poznał Tadeusza Peipera i podjął współpracę ze „Zwrotnicą”, głównym organem programowym Awangardy Krakowskiej. Do wybuchu II wojny światowej redagował kilka czasopism literackich, wydawał kolejne tomy wierszy, uczestniczył w życiu artystycznym w Polsce i za granicą.
W latach 1939-1945 przebywał najpierw we Lwowie, potem w rodzinnej Gwoźnicy, cały czas publikując i organizując działalność środowisk literackich, zarówno oficjalnie, jak i w konspiracji. W 1941 roku był aresztowany przez gestapo, jednak szybko go zwolniono. W 1944 roku był najpierw kierownikiem Wydziału Informacji i Propagandy Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, później zaś członkiem Krajowej Rady Narodowej w Lublinie.
Został pierwszym prezesem reaktywowanego Związku Zawodowego Literatów Polskich, zakładał Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik” i pracował w składzie kolegium redakcyjnego tygodnika „Odrodzenie”. W 1945 roku został członkiem PPR (od 1949 PZPR). W latach 1947-1951 mieszkał w Szwajcarii jako poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny PRL. Powróciwszy do kraju, do 1955 roku był dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. W 1958 roku, po wykonaniu kary śmierci na Imrem Nagyu, na znak protestu wystąpił z PZPR.
Od 1944 roku Przyboś wydawał tomy wierszy i eseistyki literackiej: „Póki my żyjemy” (1944), „Miejsce na ziemi” (1945), „Czytając Mickiewicza” (1950), „Rzut pionowy” (wybór wierszy, 1952), „Najmniej słów. Poezje. Materiały poetyckie. Objaśnienia” (1955), „Linia i gwar” (szkice, 1956), „Narzędzie ze światła” (1958), „Więcej o manifest” (1962), „Sens poetycki (szkice, 1963), „Na znak” (1965), „Kwiat nieznany” (1968). W 1964 roku poeta otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt twórczości literackiej. W latach 1965-1967 był zastępcą redaktora naczelnego miesięcznika „Poezja”. W 1966 roku został wiceprezesem PEN Clubu, a w 1968 znalazł się w zespole redakcyjnym „Miesięcznika Literackiego”.
W 1969 roku podupadł na zdrowiu i zamieszkał Domu Pracy Twórczej w podwarszawskich Oborach. Zmarł 6 października 1970 roku w Warszawie. Pochowano go w Gwoźnicy.
[źródło: polskieradio.pl]