Instytut Książki

Anna Fryczkowska zabrała mnie w podróż do świata ludzi, walcząc o przetrwanie i o skrawki szczęścia. W tej baśniowo opowiedzianej historii rodziny Józwiaków zobaczyłam polskich chłopów pierwszej połowy XIX wieku. Ich codzienne życie, pełne ciężkiej pracy, zabobonów i marzeń o lepsze jutro.

Los chłopów przez wieki nie był przyjemny. Wielu pisarzy, lepszych i gorszych, zamknęło ich historie na kartach książek. Jednakże dopiero pióro Anny Fryczkowskiej, pełne głębokiego ciepła pozbawionego taniego sentymentalizmu, ożywiło ich, dało im głos. Hanka, Antek, Szczepan, Zosia, Malinicha, Isia, Janek, Janka i wiele innych postaci stało się częścią mojego życia. Słuchając głosu Anny Gzyry, mogłam poczuć ich strach, smutek, radość, niepewność, nadzieję. Realność bohaterów była tak wielka, że często przerażająca i frustrująca. Nie tylko cieszyłam się i śmiałam z nimi, smuciłam na ich niedolę i niesprawiedliwości, które ich spotykały, ale także złościłam się na ich niewiedzę, uprzedzenia i wiarę pełną przesądów. Życie bohaterów nie było oderwane od świata zewnętrznego, dalszego. Autorka pokazała także co w tym czasie działo się w kulturze, polityce i nauce. Zwracała uwagę szczególnie, jak mocno oderwane to były światy, to co poznajemy w szkole na lekcjach historii i literatury i to co było codziennym życiem większości ludzi. Dla (nie tylko) polskiego chłopa świat kończył się na polu pana szlachcica i jego wiosce. Nasza kultura i edukacja niestety skrzywiła nam wyobrażenie przeszłości.

Warty podkreślenia jest także sposób, w jaki Anna Fryczkowska wplotła magiczne myślenie, którym przepełnione było życie ówczesnych chłopów. Nie da się opowiedzieć prawdziwie o tych ludziach bez odmalowania kolorów zaklęć. Można zrobić to w tonie potępiającym, wyszydzającym albo odwrotnie, śpiewając hymny, próbować nadać temu realność i sentymentalne czy melodramatyczne znaczenie. Autorka wybrała jeszcze inną metodę. Pokazała wielobarwność, piękno, absurdalność i nielogiczność przekonań, pozostawiając czytelnika w poczuciu, którego nieprawdziwość nie umniejsza piękności.

„Saga o ludziach ziemi” to lektura obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się historią ziem polskich, a w szczególności codziennym życiem tych, którzy stanowili podwalinę i przyczynę, kim dziś jesteśmy.

Recenzja listopad 2023 – dorośli

Joanna Wieczorek

DKK w Ostródzie, woj. warmińsko-mazurskie