Literatura
Rudowłosa
Najważniejszy w życiu Orhana Pamuka, noblisty z 2006 roku i autora „Rudowłosej”, zawsze był ojciec. Może dlatego, że widywał go rzadko? To ojciec zostawił mu walizkę, najcenniejszy jego skarb, zbiór notatek, z których pisarz czerpał natchnienie. Jak mówi Pamuk: „Nieobecność ojca, uczyniła mnie pisarzem”. Sam siebie pyta: „Czy może wiecie, jakim szczęściem dla pisarza może być… walizka?”.
Z jednej strony ojciec, z drugiej – samodzielna, autorytarna matka. Stąd Pamuk podziwia silne, zdecydowane kobiety, jak tytułowa „Rudowłosa”. Ta postać to zimna, wyrachowana kobieta, która bez skrupułów wykorzystuje mężczyzn, chociaż jest mężatką. Bohater o niej marzy, z nią przeżywa inicjację seksualną, nie wiedząc, że była ona też kochanką jego ojca.
W jaki sposób Pamuk pisze tę książkę? „Konstruowanie powieści zawsze opiera się u mnie na dwóch filarach. Pierwszym są zdarzenia z mojego życia (…). Drugim filarem są materiały, które zdobywam w czasie studiów i poszukiwań oraz sprawy i tematy, na które wpadam przypadkiem” – mówi w wywiadzie autor. Ponadto jest on dobrym obserwatorem. Główni bohaterowie, tj. Mistrz i Uczeń, mają swoje pierwowzory, pisarz spisał ich rozmowy i pozostawił na 25 lat w archiwum, żeby później po latach sięgnąć do nich i napisać książkę.
Oto malarz i niedoszły architekt zostaje wziętym tureckim pisarzem. „Rudowłosa” to rozrachunek z młodością, ale też opowieść o losie człowieka, który jest nieunikniony. Główny bohater, Cem, to marzyciel, który w bezksiężycowe noce lubi patrzeć w gwiazdy i wierzy, że one przyniosą mu szczęście. Jako młody człowiek Cem ma marzenia o tym, by zostać pisarzem i o uśmiechu swojej ukochanej. Wsłuchuje się on w historie swojego mistrza Mahmuta, który opowiada mu baśnie i legendy zaczerpnięte z Koranu. Pamuk inspiruje się też dawnymi historiami, legendami i mitami, a także opowiadaniem Hemingwaya pt. „Stary człowiek i morze”. „Wierzymy w baśnie, to one tkwią w naszej świadomości” – pisze Pamuk.
Pojawia się w książce topos ziemi i wody. Szukanie wody było w tradycji Turcji niegdyś sztuką, celebracją, mistrzostwem, budziło szacunek. Mahmut – jedna z najważniejszych postaci powieści, który ręcznie kopał studnie, po odkryciu wody staje się bardzo znanym i szanowanym bogatym człowiekiem. Ziemia i woda w powieści jest ważna. Ma znaczenie fundamentalne. Ziemia, tak jak woda jest toposem, jest święta. Woda jest tak samo cenna jak złoto, bo żeby kopać studnie, trzeba wielkiej siły i zręczności. To naprawdę ciężka praca. Zbliża ona ich do siebie, jak ojca i syna.
Niestety, pewnego dnia dochodzi do wypadku. Cem staje przed dylematem moralnym – uratować Mistrza i prosić o pomoc czy uciec. Poczucie winy wraca do niego jak bumerang.
Pamuk zestawia ze sobą dwie cywilizacje – europejską i islamską, w tym dwie opowieści: „Księgę królewską” i mit o królu Edypie. Treść i wyraz moralny tych opowieści tworzą kanwę i sens „Rudowłosej”. Niespodziewanie w życiu Cema pojawia się syn, Enver.
Kluczowym jest tutaj los. Nikt nie uniknie swojego losu – pisze Pamuk. „Wina Edypa nie leży w tym, że zamordował ojca, lecz w tym, że usiłował uciec przed wyznaczonym mu przez Boga losem.” Cem zabija Mahmuta, a Enver Cema.
Przewrotność losu – kto ponosi karę? Nie Cem za Mahmuta, tylko Enver za Cema. Los zatacza koło. Polecam wszystkim, którzy chcą się zetknąć z mitem tureckiej i europejskiej kultury.
Ewa Bijak
DKK działający przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Dąbrowie Górniczej