Literatura
Przyjaciel
„Każda powieść próbuje tak naprawdę odpowiedzieć na pytanie: Czy warto żyć?”
Nicholson Baker
Powieść Sigrid Nunez „Przyjaciel” jest napisana w formie dziennika, w którym główna bohaterka zapisuje codzienne wydarzenia i doświadczenia. Jest nauczycielką akademicką i pisarką, kobietą po sześćdziesiątce, niezamężną i bezdzietną. Teraz żyje i pracuje w Nowym Jorku, ale w przeszłości pomieszkiwała i studiowała w Europie. Opowieść rozpoczyna się, gdy śmiercią samobójczą umiera jej wieloletni, poznany jeszcze na studiach, mentor i przyjaciel, również pisarz i wykładowca. Oprócz wspomnień i żałoby zostawia jej psa, doga arlekina, którego kilka lat wcześniej znalazł w parku i przygarnął. Dokładnie mówiąc, do przygarnięcia psa namawia narratorkę trzecia żona zmarłego przyjaciela, która nie lubi zwierząt i po śmierci męża oddała psa do psiego hotelu. I tak w niewielkim mieszkaniu na Manhattanie pojawia się Apollo. Piękny i bardzo smutny po śmierci swojego pana. Pies i człowiek rozpoczynają wspólne życie po stracie, swego rodzaju żałobę. Żeby było trudniej, główna bohaterka, wynajmując kilka lat wcześniej mieszkanie, zobowiązała się do nietrzymania w domu zwierząt. Obecność Apolla przeszkadza niektórym sąsiadom i drażni właściciela budynku.
Relacja człowieka z psem również nie należy do łatwych. Autorka opisuje szczegółowo, w jaki sposób zbliżają się do siebie. Chodzą na długie spacery. Po jakimś czasie zupełnie przypadkowo zauważa, że Apollo lubi słuchać jej głośnego czytania. Owo czytanie staje się swego rodzaju wspólnym rytuałem. Bohaterka przywołuje przykłady literackie o związkach psów i ludzi. Wspomina też wspólne chwile z nieżyjącym przyjacielem. Uważali się za przyjaciół. Raz jeden, dawno temu doszło między nimi do zbliżenia. Czy go kochała? Przez ostatnie lata rzadko się widywali. Utrzymywali bliskie, ale wirtualne kontakty. On żenił się trzykrotnie. W jej życiu przez ostatnie lata nie było mężczyzny… Czy jest możliwa przyjaźń między kobietą i mężczyzną? Być może...
Bohaterka „Przyjaciela” snuje rozważania na temat roli pisarzy we współczesnym świecie. Jaki wpływ mają na swoich czytelników? Czy rzeczywiście dają odpowiedź na pytanie – jak żyć? Czego my, czytelnicy szukamy w książkach swoich ulubionych pisarzy? Bohaterka opowiada o trudach pracy pisarza, o tym, jakie ogromne obciążenie psychiczne wywołuje fakt, gdy własne przeżycia i doświadczenia stają się tematem powieści. Każdy, kto chce być pisarzem, powinien wypisać sobie na sztandarach słowo „samotność” – narratorka przypomina słowa Henry’ego Jamesa. I jeszcze przytoczony w książce cytat Czesława Miłosza: „Kiedy w rodzinie rodzi się pisarz, rodzina jest skończona”. Ze zmarłym przyjacielem sporo rozmawiali o pisaniu i pisarzach. Dogłębna znajomość literatury światowej, klarowny styl pisania, mnogość cytatów światowej sławy pisarzy i literackich dzieł, wciąga czytelników w te rozważania.
Ważnym i drażliwym wątkiem jest problem samobójców. Czy my, pozostający po ich śmierci, powinniśmy im wybaczyć? Czy starzenie się i wynikające stąd ograniczenia są usprawiedliwieniem samobójstwa? Odpowiedź na te pytania nie jest jednoznaczna. Każdy z nas, w zależności od życiowych doświadczeń, rozgrzeszy lub uniewinni samobójstwo.
Poruszanych w powieści wątków jest wiele. Ingrid Nunez jest mądrą kobietą i zmusza swoich czytelników do zwrócenia uwagi na swoje życie i życiowe doświadczenia… To pierwsza książka tej autorki na polskim rynku wydawniczym. W 2018 roku została nagrodzona prestiżową National Book Award.
Czy tytułowy „Przyjaciel” jest zmarłym przyjacielem bohaterki powieści Nunez czy może psem Apollo, którego dostała w spadku po nim? Psem, który pomógł jej przetrwać żałobę i wygładził ostre kanty życia po stracie przyjaciela… Jednorazowa lektura „Przyjaciela” nie wystarczy. Warto do tej książki wracać, czytać i uzupełniać przytoczone literackie i filmowe wątki.
Hanna Szulwic
DKK przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tucholi