Instytut Książki

Wśród skalistych wzgórz, wrzosowisk, nieopodal ścieżki, w atmosferze tajemnicy i zagadki zaczyna się baśń dla dorosłych snuta w duchu eposu rycerskiego oraz opowieści fantastycznej. To historia miłości i zdrady dwojga starszych ludzi i ich wędrówki w celu odnalezienia syna. Kazuo Ishiguro, urodzony w Japonii, wybitny brytyjski pisarz i scenarzysta, autor niezapomnianych Okruchów dnia, osadził akcję swojej powieści w Brytanii, przedstawiając historię Axla i Beatrice.

Kluczową postacią w powieści jest Przewoźnik, który pomaga ludziom przeprawić się przez rzekę, by mogli dotrzeć na wyspę. Jego pojawienie się na początku i na końcu utworu stanowi klamrę kompozycyjną. Każdy, kto wybiera się na wyspę, przebywa w samotności, dlatego chce się tam dostać wspólnie z osobą, którą kocha. Nie jest to jednak proste. Przewoźnik sprawdza, czy więzi miłości podróżnych są dość mocne, by wolno im było zamieszkać na wyspie razem. Pragnie także, aby każdy z osobna wyjawił mu najcenniejsze wspomnienia. Podróż Axla i Beatrice oraz postać Przewoźnika przypominają mitologiczny wątek pokonywania przez dusze zmarłych rzeki Styks, przez którą przewozić miał Charon.

Wzruszające jest to, jak Axl i Beatrice się kochają: „Szli jedno za drugim (…). Beatrice pytała go: «Jesteś tam jeszcze, Axl?», na co on odpowiadał: «Wciąż jestem, księżniczko»”. Staruszek nazywał ją tak, bo była dla niego najważniejsza. Beatrice boi się jednak, że ich miłość skończy się, umrze. Ukochany temu zaprzecza: „Bóg nie pozwoliłby na coś takiego”. „Bóg gniewa się na nas o coś, co zrobiliśmy. Albo nie gniewa się, ale jest mu wstyd” – odpowiada Beatrice. Staruszkowie chcą przypomnieć sobie rzeczy, które są dla nich najcenniejsze, ale nie mogą tego zrobić, bo wszystko przykrywa mgła niepamięci. Nikt nie wie, co ją powoduje, poza ojcem Jonusem z klasztoru. Ojciec twierdzi, że za tajemnicą zapominania stoi smoczyca nazywana Querig, która od wielu lat znajduje schronienie u mnichów. Okazuje się, że tylko jej pokonanie pozwoli na przywrócenie ludziom wspomnień.

Axl i Beatrice pragną odzyskać wspomnienia chwil, które ze sobą przeżyli. „Mgła zaciera wszystko, dobre i złe chwile (…). Niechaj wrócą i te złe chwile, nawet przyprawią nas o płacz i zgrzytanie zębów. Bo czyż one również nie składają się na nasze życie?”. Bohaterowie nie wiedzą nawet, jak prorocze okażą się ich słowa. „Ta mgła sprawia, że o tylu rzeczach zapominamy. Dlaczego nie mielibyśmy zapomnieć i o sobie nawzajem?” – pyta wzruszająco Beatrice, nieustannie prosząc: „Nie zapomnij o mnie”.

Beatrice i Axl uciekają z klasztoru, zabierając ze sobą małego chłopca Edwina, i ruszają w dalszą drogę. W ucieczce pomaga im rycerz króla Artura – Gawain. Przemierzając tunel, podróżnicy kroczą po czaszkach i ludzkich kościach. Mają przed sobą długą podróż z jasnym celem – dotrzeć do syna.

Axl i Beatrice dowiadują się, że ich syn znajduje się na wyspie. „(…) mężczyzna i kobieta, którzy spędzili ze sobą całe życie i których łączą niezwykle silne więzy miłości, mogą trafić na tę wyspę razem, nie muszą przemierzać jej w samotności”. Zgodnie z przyjętymi zasadami Przewoźnik zadaje staruszkom pytania, by sprawdzić, czy naprawdę się kochają. „Nie boję się twoich pytań, Przewoźniku – odpowiada cicho [Beatrice]. – Wiem bowiem, co do niego czuję w sercu”. Jakie pytania zadał Przewoźnik? Co się stało z ich synem? Odkryjcie to sami.

Do chwili, w której żyje smoczyca, świat okryty jest mgłą niepamięci. Pojawił się więc pomysł, żeby otruć smoczycę. Wędrowcy chcą dojść do grobowca olbrzyma, gdzie kryje się potwór. Jak wyglądało spotkanie ze smoczycą? Co może odsłonić mgła po jej zabiciu? Co się stanie po jej pokonaniu? Przeczytajcie.

Po śmierci smoczycy „Olbrzym, którego głęboko pogrzebano”, obudził się. Gdy opadła mgła, wyjaśniło się, czym jest tytułowy „pogrzebany olbrzym” – nie realną postacią, a metaforą, symbolem zła na świecie.

Książka opowiada o zdradzie, przywiązaniu, wierze w Boga, o nadziei, a przede wszystkim o szacunku dla siebie i osoby, którą się kocha, także o braku wybaczenia zdrady ze strony ukochanej osoby i konsekwencjach z tym związanych. Powieść jest bardzo aktualna, bo porusza temat zła na świecie.

Chciałabym przywołać kilka wniosków, do których doszliśmy wspólnie na spotkaniu DKK. Tekst Pogrzebanego olbrzyma czyta się z przyjemnością. Atmosfera książki jest ulotna. Olbrzym to „kolos na glinianych nogach”, w którym można rozpoznać kogoś lub coś z pozoru wielkiego, silnego i potężnego, co w rzeczywistości jednak jest słabe, bliskie rozpadowi czy klęsce, co ma niepewne podstawy, posiada słaby punkt. To zło, które zostało zapomniane, przykryte mgłą zapomnienia, które wraca wraz ze wspomnieniami. Ludzie nie chcą pamiętać, by uniknąć traumy. Innymi słowy boją się tego, co będą pamiętać. W konsekwencji złe doświadczenia są wypierane. W perspektywie filozoficznej mgła oznacza więc możliwość manipulowania prawdą.

„Czy to możliwe, że nasza miłość nigdy nie stałaby się tak mocna, gdyby mgła nie pozbawiła nas wspomnień”.

W powieści można wskazać dwie płaszczyzny zapamiętywania: ogólnoludzką – którą reprezentuje życie poddanych króla Artura w pokoju, ale i nieświadomości, w kraju okrytym mgłą niepamięci; oraz osobistą – ze zdradą Beatrice, której Axl nie może wybaczyć (olbrzym jest także symbolem tej zdrady). Bohaterowie książki boją się, że smoczyca może być użyta jako broń przeciwko ludziom. Nie wiedzą jednak, że nie jest do tego zdolna. To sami ludzie tkwią w uśpieniu, nie mając tego świadomości.

Los ludzi może być tragiczny – aby to jednak zrozumieć, trzeba go doświadczyć. Znane z choćby z historii II wojny światowej doświadczenie „olbrzymiego zła”: okrucieństwa, barbarzyństwa, mówiąc wprost – ludobójstwa, powróciło 24.02.2022 roku… Uciekając się do metafory Ishigury, można powiedzieć, że „olbrzym się obudził”. Potwór, który tak jak śmierć i zło budzi lęk ludzi. Jaki z tego wniosek? Trzeba się będzie zmierzyć z historią, gdy ta wojna się skończy. Interpretacja tych trudnych wydarzeń będzie wymagała delikatności. Pozostają wybory i pytania: Pamiętać, ale przebaczyć? Czy może: Nie pamiętać, osnuć wszystko mgłą? Czy człowiek jednak jest gotów zapomnieć…?

Refleksyjnego czytania!

Recenzja marca 2022 - dorośli

Ewa Bijak

DKK przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Dąbrowie Górniczej, woj. śląskie