Instytut Książki

Architektura VII dnia to pierwszy przewodnik po polskich kościołach wznoszonych w czasach PRL-u, przegląd przeszło trzech tysięcy świątyń rzymskokatolickich powstałych po 1945 roku w Polsce. Należy jednak zaznaczyć, że nazwanie tej pracy „przewodnikiem” jest nader ograniczające, bowiem Architektura obejmuje obszar zagadnień zdecydowanie szerszy. „Główni” autorzy, Izabela Cichońska, Karolina Popera i Kuba Snopek, skupili się na analizie zjawiska wspólnotowego tworzenia kościołów w czasach komunizmu, nazywając ów fenomen „architekturą procesu”, czy też „architekturą VII dnia”. Proces należy tutaj rozumieć jako przeciwieństwo planu. Kościoły – jako budynki dodawane do krajobrazu – łamały zasady kompozycyjne i urbanistyczne przestrzeni, w której je wznoszono, były wynikiem pracy wspólnoty, dziełem oddolnym, powstałym wbrew ówczesnym władzom, a jednocześnie spajającym i integrującym społeczeństwo. Poprzez to stawały się jednym z nielicznych, wolnych od wpływu władzy, sposobów ekspresji polskich architektów. Czy wykorzystanym? Książka pozwala spojrzeć na budowę kościołów szerzej niż tylko z perspektywy estetycznego sukcesu architektonicznego, podaje konteksty i – co ważniejsze – pozwala prześledzić losy nieco lekceważonych i „zapomnianych” projektantów. Analizując „wspólnotowe” wznoszenie świątyń jako proces, autorzy książki sami zamierzenie wplątali się w podobny tok pracy. Ich studium jest także dziełem wielu ludzi, do czego przyczyniła się przyjęta przez nich crowdsourcing’owa metoda działania. Przez ponad trzy lata autorzy zbierali opinie ludzi, selekcjonując je na te, które miały pojawić na stronach książki, rozszerzenie gromadząc na stronie architektura7dnia.pl, która stanowi doskonałe interaktywne uzupełnienie publikacji. Właśnie to nadanie tworzeniu dzieła charakteru procesualnego świadczy o jego wyjątkowości. Autorzy wikłają się w swoiste koło hermeneutyczne, w którym zrozumienie opisywanego zjawiska jako bytującego w ciągłym rozwoju jest możliwe jedynie wtedy, gdy podobny proces zaimplementuje się w toku badań tego zjawiska. Należy bowiem usytuować się wewnątrz procesu, stać się jego częścią, by zrozumieć całość. Tę drogę otworzyła im metoda pracy oraz otwartość na źródła. Autorzy poprzez kolejne rozdziały wędrują między zagadnieniami historycznymi, socjologicznymi, budowlanymi i architektonicznymi. Lawirowanie między pomysłem na analizę zjawiska linearnie, pod kątem historycznym, a ideą pracy nad zagadnieniem strukturalnie nadaje Architekturze VII dnia wyjątkowy charakter. Również odbiorca jest postawiony wobec niezwykle szerokiego zestawu punktów widzenia. Wątki historyczne przeplatają się z wywiadami prowadzonymi z historykami sztuki, architektury oraz samymi architektami. Rozliczne wykresy pojawiają się na przemian z doskonałymi fotografiami autorstwa Igora Snopka. Sama książka również formalnie przedstawia dwie narracje: przewodnikową i „właściwą”, pomiędzy którymi czytelnik może się samodzielnie przemieszczać. Zaznaczenie istnienia takiej konstrukcji tekstu wymagało jednak specjalnej Instrukcji obsługi książki, poprzez którą autorzy sami przyznali się do nieintuicyjności zastosowanego systemu. Faktycznie nie jest on przejrzysty, tak jak nie są jasne inne pomysły formalne zastosowane w I wydaniu. Przypisy odsyłające czytelnika do ważniejszych świątyń w części przewodnikowej poprzez swoją jasnopomarańczową barwę są prawie niewidoczne w świetle biurkowej lampki. Ten sam problem pojawia się przy wykresach, których bogata treść jest trudno dostępna ze względu na nieczytelność. Fotografie nie zawsze umieszczone są intuicyjnie, często w miejscach niezrozumiałych. Bogactwo artystyczne zdjęć pozostało niewykorzystane poprzez umieszczenie ich na słabym papierze. Są to jednak drobne wady, które łatwo skorygować w następnym wydaniu. Architektura VII dnia to dzieło bez wątpienia rewolucyjne. Obiektywnie oceniające rzeczywistość historyczną w świetle jasno nakreślonych faktów, pozwala w równie jasny i wyraźny sposób zanalizować podjęte zagadnienie, jakim jest wspólnotowe wznoszenie kościołów i zjednoczona walka z uciskiem poprzez pracę fizyczną. Dzięki ilości zgromadzonych danych praca autorstwa Izabeli Cichońskiej, Karoliny Popery i Kuby Snopka stała się bazą wiedzy na miarę nowoczesnej encyklopedii budownictwa kościelnego.

Adam Pacześniak