Instytut Książki

Witold Wirpsza w swoich niepoetyckich rolach rozpoznawalny był głównie jako tłumacz z języka niemieckiego. Do jego prozy, jak i zresztą do poezji, szybko przypięto etykietę trudnej, hermetycznej, eksperymentalnej. Klucza przede wszystkim poetyckiego szukano do lektury zarówno opowiadań i powieści (Pomarańcza na drutach, Wagary, Morderca) jak i prób dramatycznych (Tantal, Kreator). Jako eseista znany był za sprawą teoretyczno- i krytycznoliterackiej książki pt. Gra znaczeń (1965). Po jej publikacji Jerzy Kwiatkowski ogłosił, że Wirpsza ma „szansę znalezienia się w centrum uwagi zarówno tej części środowiska literackiego, które naprawdę interesuje się literaturą, dla którego literatura jest nie tylko pretekstem, jak – podobnie zorientowanych czytelników”. Nazwał autora Gry znaczeń pisarzem, który „ośmiela się tworzyć własny, szokujący, do niczego niepodobny program literacki i estetyczny”, choć jednocześnie też zarzucał mu „brak umiaru” i pójście w tym programie „za daleko”. Fachową recepcję Gry znaczeń przyćmił jednak rozgłos kolejnej próby eseistycznej Wirpszy, napisanej i wydanej w roku 1971 (najpierw w języku niemieckim) poza krajem, książki Polaku, kim jesteś? (Pole, wer bist du?).

Celem niniejszego wyboru tekstów Witolda Wirpszy jest przypomnienie wypowiedzi, które przetrwały jakoś próbę czasu, albo powiązane są z istotnym, wciąż mogącym interesować czytelnika, kontekstem: literackim, teatralnym, historycznym, itp. Podstawą wyboru i przedruku są publikacje prasowe z lat 1957–1985. Układ rozdziałów odpowiada ich różnorodności w zakresie zainteresowań, tematów oraz gatunkowego zróżnicowania: od ukazania temperamentu polemicznego autora, przez recenzje z książek, felietony kulturalne, krytyczne uwagi o inscenizacjach teatralnych, zapiski o muzyce, po klasyczne i obszerniejsze eseje. W części Varia pomieszczono m.in. wspomnienia, nekrologi, listy otwarte, autokomentarze. W osobnym rozdziale zebrane są różnogatunkowe teksty z ostatnich dwóch lat życia pisarza, które publikował na łamach berlińskiego „Archipelagu”. W ostatniej części umieszczone są opowiadania nie włączone do autorskich zbiorów i nie przedrukowane dotąd w żadnej innej postaci (pominięto trzy znane z czasopism fragmenty niepublikowanej dotąd powieści Sama niewinność, albowiem powinna ukazać się ona wkrótce po raz pierwszy w całości). Zamieszczone tu teksty należą  - w przekonaniu edytora - do najbardziej zasługujących na pierwszeństwo przedruku i warte są odświeżenia ich recepcji. Podstawą tekstów zamieszczonych w niniejszej książce są pierwodruki. W tekstach poprawiono wyłącznie oczywiste błędy druku. Nie dokonano żadnych skrótów. Zachowano oryginalną pisownię i wszelkie osobliwości językowe. Całość została ułożona chronologicznie w obrębie poszczególnych rozdziałów, w kolejności pierwodruków. Pod każdym tekstem umieszczono informację o źródle przedruku.

(fragment posłowia)
Dariusz Pawelec