(1940–2018) – pisarka, dziennikarka, tłumaczka.

Debiutowała w 1956 roku opowiadaniami opublikowanymi na łamach „Trybuny Wałbrzyskiej”, swoją pierwszą powieść zatytułowaną Najada wydała w 1970 roku.

Autorka w latach 80. działała w Komitecie Kultury Niezależnej, współpracowała też z Niezależną Oficyną Wydawniczą, a od 1996 pracowała w „Rzeczpospolitej”. Należała do polskiego PEN Clubu. Jej teksty odnaleźć można również w czasopismach drugiego obiegu: „Tygodniku Wojennym”, „Wezwaniach” i „Kulturze Niezależnej”, zajmowała się również tłumaczeniami. W latach 1962–1972 była żoną pisarza i poety Edwarda Stachury.

Jej należąca do nurtu psychologicznego twórczość prozatorska, która krąży wokół bolesnych problemów powojennej polskiej rzeczywistości, przez długie lata znajdowała się na marginesie zainteresowań czytelników. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy mogło być to, że w latach 80. Oryszyn ogłaszała swoje książki wyłącznie w drugim obiegu. Jej książki – poza opisywaniem destrukcyjnego oddziaływania żywiołu historycznego na życie zwykłych ludzi – łączy miejsce akcji: Dolny Śląsk. Bohaterami jej fabuł są mówiący różnymi językami, pochodzący z różnych sfer społecznych i mający różne doświadczenia „osiedleńcy”. Owi „ludzie okaleczeni”, próbując przetrwać w nowej geograficzno-ustrojowej rzeczywistości, poniekąd wyrzekają się tożsamości.

Zaskoczeniem okazało się opublikowane w 2012 roku Ocalenie Atlantydy, które postrzegano jako powrót pisarki na scenę literacką. Snuta w nim opowieść zaczyna się na wschodnim Podkarpaciu, gdzie w wykopanym w ziemi schronie ukrywa się polska rodzina. Kiedy działania wojenne ustają, rodzina wprowadza się do poniemieckiej kamienicy w Leśnym Brzegu nad Odrą (Dolny Śląsk). Polska rzeczywistość okresu stalinizmu to czas wzajemnej nieufności, donosów, tajemniczych zniknięć najbliższych. Ponadto nowe miejsce zamieszkania naznaczone jest krzywdą dawnych mieszkańców tych ziem. Ale Ocalenia Atlantydy nie należy traktować ani jako kolejnego zapisu koszmaru egzystowania w czasie wojny i okupacji, ani jako świadectwa udręki życia w PRL. Oryszyn pokazuje, że życie, które w niesprzyjających okolicznościach historycznych powinno – jak tytułowa Atlantyda – zginąć, na przekór wszystkim przeciwnościom trwa.

W 1970 roku Oryszyn otrzymała Nagrodę im. Wilhelma Macha za najlepszy debiut powieściowy, a w 2011 roku odznaczona została Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Za Ocalenie Atlantydy nominowano ją do Nagrody Literackiej „Nike”, otrzymała też Nagrodę Literacką Gdynia oraz Ogólnopolską Nagrodę Literacką dla Autorki „Gryfia” (2013).

BIBLIOGRAFIA

• Najada, Warszawa: Czytelnik, 1970.
• Melodramat, Warszawa: Czytelnik, 1971.
• Gaba-Gaba czyli 28 części wielkiego okrętu, Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Czarna iluminacja, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 1981.
• Madam Frankensztajn, Warszawa: Wydawnictwo Przedświt, 1984.
• Historia choroby, historia żałoby, Warszawa: „PoMost”, 1990.
• Ocalenie Atlantydy, Warszawa: Świat Książki, 2012.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA

z włoskiego:

• Vittorio Messori, Raport o stanie wiary. Z Ks. Kardynałem Josephem Ratzingerem rozmawia Vittorio Messori, Kraków–Warszawa: Michalineum, 1986.

z francuskiego:

• Haing Ngor, Kambodżańska odyseja, Warszawa: „PoMost”, 1989.
• Joseph-Henri Rosny, Agonia, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1997.

TŁUMACZENIA

węgierski:

• Melodráma [Melodramat], tłum. Romána Gimes, Budapest: Euròpa, 1973.
• Lidérc: regény [Najada], tłum. Erzsébet Szenyán, Budapest: Euròpa, 1977.