(ur. 1978) – prozaik, dziennikarz i tłumacz.

Ukończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz studia podyplomowe w zakresie nauk politycznych. Mieszka w Warszawie i Krakowie. Pracuje dla portali internetowych i wydawnictw wyspecjalizowanych w problematyce wschodnioeuropejskiej (między innymi „Polityka” i „Nowa Europa Wschodnia”). Wraz z Thymnem Chase'em w latach 2011–2012 prowadził autorski program radiowy ZaWschód w krakowskim radiu Radiofonia 100.5 FM, prezentując wschodnie covery zachodnich piosenek. Ziemowit Szczerek jest autorem wielu wywiadów, reportaży literackich i opowiadań publikowanych między innymi w „Tygodniku Powszechnym”, „Nowej Europie Wschodniej”, „New Eastern Europe”, „Lampie”, „Ha!Arcie”.

Wraz z Marcinem Kępą wydał w 2010 roku zbiór opowiadań Paczka Radomskich. Samodzielnie zadebiutował trzy lata później książką Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian. Otrzymał za nią jedną z najważniejszych polskich nagród kulturalnych – Paszport „Polityki” w dziedzinie literatury oraz nagrodę Krakowska Książka Miesiąca. Książka była też nominowana do Nagrody Literackiej „Nike” w 2014 roku. Przyjdzie Mordor… to pokłosie intensywnych podróży autora po Ukrainie. Szczerkowi jednak nie zależało na dostarczeniu obiektywnej i wiarygodnej relacji reporterskiej, o czym powiadamia w książce: „Miało być brudno, mocno i okrutnie. Taka jest istota gonzo”. Zapiski Szczerka są więc ewidentną mistyfikacją – ukraińska rzeczywistość została przez niego świadomie zdeformowana: to, co ledwie brzydkie, stało się potworne i mroczne niczym tytułowy Mordor, zatopione w ocenie alkoholu i powszechnej przemocy, zaludnione postaciami jak z bandyckiej ballady bądź horroru. Pseudoreportaże utrzymane w poetyce gonzo zostały celnie przeczytane; komentatorzy podkreślali, że Szczerkowi udało się wydobyć nieoczywistą, krytyczną energię zawartą w stereotypach narodowych i – szerzej – w polskich wyobrażeniach o „ruskich dzikusach” i brudnym, niecywilizowanym Wschodzie. Świadomie „podkręcony”, nieprawdziwy portret Ukraińców stał się okrutnym autoportretem Polaków – przekonanych o swojej kulturowej i historycznej wyższości. Bo też w najgłębszej i najważniejszej warstwie książka ta nie tyle traktuje o ukraińskiej rzeczywistości pierwszej dekady naszego wieku, ile przedstawia polskie spojrzenie na tę rzeczywistość; optykę, która mówi coś ważnego (i raczej przykrego) o obserwatorach.

W tym samym roku, w odstępie kilku miesięcy ukazała się Rzeczpospolita zwycięska, z podtytułem wskazującym na istotę konceptu pisarskiego: Alternatywna historia Polski. Książka ta przybrała zaskakujący kształt gatunkowy: esej historyczny został tu spleciony z opowieścią w typie political fiction. W początkowych partiach autor trzyma się faktów i całkiem rzeczowo analizuje sytuację geopolityczną, w jakiej znalazła się Polska w latach poprzedzających wybuch II wojny światowej, z dalszych rozdziałach puszcza wodze fantazji, opowiadając o Polsce, która nie tylko wygrała z Niemcami w 1939 roku, ale i na tym zwycięstwie ufundowała swoją mocarstwowość. Sęk w tym – i tutaj zaznacza się oryginalność spojrzenia Szczerka – że Polska triumfująca i mocarstwowa wcale nie byłaby krajem szczęśliwym, a jej potęga – o czym autor dobitnie przekonuje – najpewniej stałaby się zagrożeniem dla całej Europy. Innymi słowy, alternatywny bieg historii nie został tu wyznaczony w celach kompensacyjnych; na pewno nie po to, by dawał pocieszenie. Wręcz przeciwnie – ponownie doszła do głosu intencja krytyczna.

Kolejna książka Ziemowita Szczerka pod tytułem Siódemka – tym razem w pełni literacka – również wyrosła z krytycznego nastawienia autora. Była nominowana do Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus. Bohater Siódemki odbywa samochodową podróż, przemieszczając się między Krakowem a rogatkami Warszawy. Wybiera tytułową Siódemkę, jeden z głównych szlaków komunikacyjnych kraju – to pozwala mu zobaczyć i usłyszeć polską prowincję; zobaczyć i usłyszeć w sensie ścisłym, ponieważ ów bohater koncentruje się na opisach przestrzeni i – poprzez wypowiedzi postaci – mentalności. Wyławia to, co najbrzydsze i najbardziej wstydliwe. Wyróżnia między innymi „siedem cudów Siódemki”, koszmarnych miejsc, które według niego najlepiej oddają tutejszy smak, symbolicznie powiadamiają o dzisiejszych aspiracjach i marzeniach. Jednym z nich jest budowla z gipsu i pustaka zwana Staropolskim Zamczyskiem Warownym. To realizacja chorego snu o potędze lokalnego biznesmena, wielkiego patrioty rozkochanego w sarmatyzmie. Z tą samą masochistyczną pasją bohater Szczerka kataloguje typy polskiej mentalności. Żaden z nich nie może się podobać. Ale też stanowisko samego autora bynajmniej nie jest jednoznaczne. Być może szpetota polskiego krajobrazu i usterki mentalne Polaków należą do kolorytu lokalnego, stanowią nasze niechciane dziedzictwo narodowe? Może warto spojrzeć na te mankamenty i kurioza z przymrużeniem oka, a może nawet z wyrozumiałością? Siódemka upoważnia do zadania tych pytań.

W 2016 roku Ziemowit Szczerek został nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” za kolejną książkę Tatuaż z tryzubem. Ukazuje w niej wizję Ukrainy jako „państwa teoretycznego”, które nigdy nie miało szansy zaistnieć w rzeczywistości, gdzie „wszystko wygląda, jakby doszło do nuklearnego holokaustu”. Obraz ten jest wzmocniony postapokaliptycznymi wyobrażeniami. Te reportaże są mniej sfabularyzowane, to czysta literatura faktu, zrodzona z fascynacji chaosem i dziwnością miejsca.

W kolejnej książce pod tytułem Międzymorze. Podróże przez prawdziwą i wyobrażoną Europę Środkową autor podejmuje próbę zilustrowania krain między trzema morzami: Bałtyckim, Czarnym i Adriatyckim. Pozostawione na pastwę losu imperiów, narody Europy Środkowej często się różnią, ale też wiele je łączy. Szczerek to uważny fotograf, który uchwycił w swojej opowieści narastający kryzys w szerokim pasie państw odrodzonych z popiołów bloku wschodniego. Książka otrzymała nominacje do Nagrody im. Beaty Pawlak oraz do Śląskiego Wawrzynu Literackiego.

Zaś reportaż Szczerka Siwy dym albo pięć cywilizowanych plemion to zaproszenie do wspólnej podróży przez jeden z najmniej oczywistych kontynentów kulturowych – Europę Wschodnią. Ta książka, w której autor opisuje historię polskiego dziennikarza, podróżującego przez futurystyczną Słowiańszczyznę uwikłaną w konflikty, zdobyła Nagrodę Literacką Miasta Radomia w kategorii „Książka Literacka".

Ziemowita Szczerka interesują też losy Europy Środkowo-Wschodniej w przededniu setnej rocznicy traktatu w Trianon. W książce Via Carpatia. Podróże po Węgrzech i Basenie Karpackim przygląda się Węgrom owładniętym obsesją minionej wielkości. Zagląda przez płot pewnego domu w Felcsút, plącze się po zapyziałych budapeszteńskich zaułkach, pije z chłopakami gdzieś pod Klużem, jedzie zygzakiem wzdłuż słowacko-węgierskiej granicy, snuje się po dziurawych drogach Zakarpacia i szuka śladów dawnego imperium w okolicach Miercurea Ciuc.

Pierwszą sensacyjną opowieścią Szczerka jest Cham z kulą w głowie, za którą otrzymał Grand Prix Festiwalu Kryminalna Warszawa w 2021 roku oraz Srebrne Wyróżnienie w ramach Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego. Jest to epicka opowieść utrzymana w klimacie kryminału noir. Opowiada o detektywie Franciszku Karym, który tropi warszawskich zbrodniarzy. W świecie wykreowanym przez pisarza II wojna światowa nigdy się nie wydarzyła, Polska jest potęgą, a panujący ustrój to dyktatura wojskowa. 

W 2022 roku w serii „Sulina” Wydawnictwa Czarne ukazała się książka Szczerka Wymyślone miasto Lwów. Autor pisze w niej o historii Lwowa, bolączkach miasta, problemach społecznych i jego głębokich zmianach na przestrzeni lat.

BIBLIOGRAFIA

• Paczka Radomskich (z Marcinem Kępą), Radom: Wydawnictwo Marcin Kępa i Paczka Radomskich, 2010.
• Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian, Kraków: Korporacja Ha!art, 2013.
• Rzeczpospolita zwycięska. Alternatywna historia Polski, Kraków: Znak, 2013.
• Siódemka, Kraków: Korporacja Ha!art, 2014.
• Tatuaż z tryzubem, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015.
• Międzymorze. Podróże przez prawdziwą i wyobrażoną Europę Środkową, Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2017.
• Siwy dym albo pięć cywilizowanych plemion, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2018.
• Via Carpatia. Podróże po Węgrzech i Basenie Karpackim, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2019.
• Cham z kulą w głowie, Kraków: Znak Literanova, 2019.
• Kolejna alternatywna historia Polski, Warszawa: Wolne Lektury, 2020.
• Wymyślone miasto Lwów, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2022.

TŁUMACZENIA

czeski:

• Přijde Mordor a sežere nás aneb Tajná historie Slovanů [Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian], tłum. Michal Lebduška, Brno: Větrné mlýny, 2017.

niemiecki:

• Mordor kommt und frisst uns auf  [Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian], tłum. Thomas Weiler, Dresden–Leipzig: Voland & Quist, 2017.
• Sieben [Siódemka], tłum. Thomas Weiler, Berlin: Voland & Quist, 2019.

słowacki:

• Sivý dym [Siwy dym], tłum. Patrik Oriešek, Banská Bystrica: Literárna bašta, 2020.

ukraiński:

• Прийде Мордор і нас з'їсть, або таємна історія слов'ян [Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian], tłum. Andrij Bondar, Kijew: Tempora, 2014.
• Сімка [Siódemka], tłum. Andrij Bondar, Kijew: Tempora, 2016.

węgierski:

• Jön Mordor és felfal minket, avagy A szlávok titkos története [Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian], tłum. Gábor Körner, Budapest: Typotex, 2016.
• Via Carpatia, avagy Csavargások Magyarországon és a Kárpát-medencében [Via Carpatia. Podróże po Węgrzech i Basenie Karpackim], tłum. Grozdits Antal, Budapest: Ampersand, 2022.

WS