(1923–2012) – poetka, eseistka; laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1996.

Urodzona w Kórniku pod Poznaniem, całe życie związana była z Krakowem, gdzie mieszkała od 1929 roku. Tam rozpoczęła naukę, którą w czasie niemieckiej okupacji kontynuowała na tajnych kompletach. W 1941 roku zdała maturę, w tym okresie zaczęła też pisać utwory poetyckie. Zadebiutowała w marcu 1945 roku wierszem Szukam słowa opublikowanym w dodatku do „Dziennika Polskiego”. W tym piśmie przez jakiś czas pracowała, tam też poznała redaktora, poetę i tłumacza Adama Włodka, którego poślubiła w 1948 roku (rozwód w 1954).

Studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim polonistykę i socjologię. W latach 40. XX wieku należała do grupy literackiej Zespół Młodych „Inaczej”. Pracowała jako sekretarz dwutygodnika „Świetlica Krakowska”, ilustrowała książki, publikowała recenzje teatralne, wiersze i przekłady poetyckie między innymi w „Dzienniku Literackim”, „Echu Tygodnia”, „Nowej Kulturze”. W tym czasie należała do Klubu Literackiego przy Związku Zawodowym Literatów Polskich. Od 1950 roku należała do PZPR. W 1953 roku dołączyła do zespołu „Życia Literackiego” jako kierowniczka działu poezji; prowadziła tam też rubrykę Poczta literacka.

W 1966 roku wystąpiła z PZPR w proteście między innymi przeciw usunięciu z partii Leszka Kołakowskiego; w związku z tym straciła posadę w „Życiu Literackim”, dalej jednak współpracowała z pismem, prowadząc w nim nieregularną rubrykę Lektury nadobowiązkowe.

W latach 70. XX wieku należała do nieoficjalnej Grupy Biprostal (z Martą Wyką, Ewą Lipską, Kornelem Filipowiczem); była sygnatariuszką „Memoriału 59” przeciw projektowanym zmianom w konstytucji PRL; od 1978 roku była członkinią niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych. W latach 80. zaczęła współpracę z „Pismem” i „Tygodnikiem Powszechnym”, a także z paryską „Kulturą”. Od 1988 roku była członkinią Polskiego PEN Clubu, a od 1989 Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Wykładała również przez kilka lat w Studium Literacko-Artystycznym UJ.

W 1996 roku otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury – z części nagrody utworzyła fundusz na cele charytatywne.

Szymborska stanowiła fenomen i zagadkę: skromna, zamknięta, dyskretna i wyciszona elektryzowała czytelników. Prostota jej wierszy skutecznie opiera się objaśnieniom badaczy i bezbłędnie trafia w gust współczesnego odbiorcy. Poetka nawiązywała kontakt z publicznością ponad głowami krytyków i bez pomocy mass mediów, a jej wiersze rozchodziły się w nakładach równych powieściom popularnym. Być może o popularności Szymborskiej i jej sukcesie zadecydowała osobliwość stylu, odrębność, wyłączność rozumiana jako warunek twórczej i egzystencjalnej niezależności. Szymborska nie utożsamiała się nigdy z żadnym kierunkiem poetyckim, stworzyła własną szkołę pisania, własny język – pełen dystansu do wielkich wydarzeń historycznych, do biologicznych uwarunkowań ludzkiego istnienia, do społecznej roli poety, do systemów filozoficznych, ideologii, prawd przyjmowanych na wiarę, nawyków, stereotypów, zahamowań. Był to również język współczucia dla pokrzywdzonych, język zachwytu nad urodą życia, które poraża swym pięknem, nielogicznością, tragizmem. Język wyważonych sądów i stonowanych uczuć; język liryki kontrolowanej przez umysł chłodny i świeży, język poddany intelektualnym rygorom, które nie wykluczały wrażliwości na zwyczajne atrakcje bytu. Język na ogół lojalny wobec mowy potocznej, nieznacznie poszerzający jej zasoby leksykalne. Język paradoksu, z pozoru prosty, a w istocie wyrafinowany i przewrotny. Szymborska pisała mało; policzono, że wydała zaledwie trzy i pół setki wierszy. Być może dzięki temu ograniczeniu są one prawie bez wyjątku arcydziełami.

Znana w świecie dzięki przekładom między innymi na angielski, francuski, niemiecki, holenderski, hiszpański, czeski, słowacki, szwedzki, bułgarski, albański i chiński.

Szymborska była laureatką wielu nagród za twórczość literacką: w 1972 roku otrzymała nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku, w 1991 roku niemiecką nagrodę im. J.W. Goethego przyznawaną przez miasto Frankfurt nad Menem, w 1995 roku austriacką nagrodę im. J.G. Herdera oraz nagrodę Polskiego PEN Clubu za 1995. W tym samym roku Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu nadał jej tytuł doktora honoris causa. W 2005 roku otrzymała chilijski medal przyznawany wybitnym osobom z okazji setnej rocznicy urodzin Pabla Nerudy.

Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005), Orderem Orła Białego (2011) oraz pośmiertnie Złotym Medalem Honorowym za Zasługi dla Województwa Małopolskiego (2012).

Na mocy testamentu poetki w kwietniu 2012 roku została założona Fundacja Wisławy Szymborskiej, która od 2013 roku przyznaje nagrodę jej imienia. Rok 2023 uchwałą Sejmu RP ustanowiono Rokiem Wisławy Szymborskiej.

BIBLIOGRAFIA (wybór)

poezja:

• Dlatego żyjemy, Warszawa: Czytelnik, 1952.
• Pytania zadawane sobie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1954.
• Wołanie do Yeti, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1957.
• Sól, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1962.
• Sto pociech, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
• Wszelki wypadek, Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Wielka liczba, Warszawa: Czytelnik, 1976.
• Ludzie na moście, Warszawa: Czytelnik, 1986.
• Koniec i początek, Poznań: Wydawnictwo a5, 1993.
• Widok z ziarnkiem piasku, Poznań: Wydawnictwo a5, 1996.
• Sto wierszy – sto pociech, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.
• Chwila, Kraków: Znak, 2002.
• Rymowanki dla dużych dzieci, Kraków: Wydawnictwo a5, 2003.
• Dwukropek, Kraków: Wydawnictwo a5, 2005.
• Zmysł udziału, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
• Nic dwa razy. Nothing Twice, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007. [edycja polsko-angielska]
• Miłość szczęśliwa, Kraków: Wydawnictwo a5, 2007.
• Tutaj, Kraków: Znak, 2009.
• Milczenie roślin, Kraków: Znak, 2011.
• Wystarczy, Kraków: Wydawnictwo a5, 2012.
• Błysk rewolwru, Warszawa: Agora, 2013.
• Czarna piosenka, Kraków: Znak, 2014.
• Wiersze wszystkie, Kraków: Znak, 2023.

felietony, krótkie formy prozatorskie:

• Lektury nadobowiązkowe, cz. 1–3, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1973, 1981, 1992.
• Nowe lektury nadobowiązkowe, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.
• Wszystkie lektury nadobowiązkowe, Kraków: Znak, 2015.
• Poczta literacka, czyli jak zostać (lub nie zostać) pisarzem, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.
• Zabawy literackie, Kraków: Znak, 2023.

TŁUMACZENIA (wybór)

albański:

• As fund as fillim [Widok z ziarnkiem piasku], tłum. Mazllum Saneja, Pejë: Dukagjini, 1997.
• Poezi të zgjedhura [wybór wierszy], tłum. Oevqep Kambo, Tirane: Toena, 1997.
• Dëgjo sa fort më rreh zemra [wybór wierszy], tłum. Maksim Rakipaj, Durrës: Jozef, 2022.

angielski:

• View with a grain of sand [Widok z ziarnkiem piasku], tłum. Clare Cavanagh, Stanisław Barańczak, New York–San Diego: Harcourt Brace, 1995.
• People on a Bridge [Ludzie na moście], tłum. Adam Czerniawski, Londyn: Forest Books, 1990.
• Poems New and Collected 1957–1997, tłum. Clare Cavanagh, Stanisław Barańczak, Harcourt Books, 2000.
• Miracle Fair: Selected Poems [wybór wierszy], tłum. Joanna Trzeciak, New York–London: W. W. Norton, 2001.
• Nonrequired Reading: Prose Pieces, tłum. Clare Cavanagh, New York–San Diego–London: Harcourt Books, 2002.
• Monologue of the Dog [wybór wierszy], tłum. Clare Cavanagh, Stanisław Barańczak, Harcourt Books, 2005.
• Here [Tutaj], tłum. Clare Cavanagh, Stanisław Barańczak, Harcourt Books, 2011.

białoruski:

• Свет, варты вяртання: Лірыка [wybór wierszy], tłum. Nina Macjasz, Minsk: Mastackaja Litaratura, 1991.
• Хвіля [Chwila], tłum. Nina Macjasz, Minsk: Belaruski Knigazbor, 2005.
• Канец і пачатак. Выбраныя вершы [wybór wierszy], tłum. Andrej Chadanowicz, Minsk: Logwinau, 2013.

bułgarski:

• Обмислям света [wybór wierszy], tłum. Blago Dimitrow, Sofija: Narodna Kultura, 1989.
• Край и начало [wybór wierszy], tłum. Iskra Likomanowa, Sofija: Literaturen Vestnik, 1997.
• Миг [Chwila], tłum. Iskra Likomanowa, Sofija: Uniwersitecko izdatelstwo „sw. Kliment Ochrydzki”, 2008.

chiński:

• 辛波絲卡詩選 [wybór wierszy], tłum. Fenling Zhang, Taibei shi: Guiguan, 1998.
• 我们为此而活着 [wybór wierszy], tłum. Hongliang Lin, Szangchaj: Donfang Chuban Zhongxin, 2021.

czeski:

• Sůl [Sól], tłum. Vlasta Dvořáčková, Praha: Mladá Fronta, 1965.
• V Hérakleitově řece [wybór wierszy], tłum. Vlasta Dvořáčková, Praha: Odeon, 1985.
• Konec a počátek [Koniec i początek], tłum. Vlasta Dvořáčková, Praha: Mladá Fronta, 1997.
• Okamžik. Dvojtečka. Tady [Chwila; Dwukropek; Tutaj], tłum. Vlasta Dvořáčková, Pistorius & Olšanská, 2009.

duński:

• Lots hustru og andre kvinder [wybór wierszy], tłum. Janina Katz, Inger Christensen, København: Brøndum, 1982.
• En kat i en tom lejlighed [wybór wierszy], tłum. Janina Katz, Uffe Harder, København: Nota, 2018.

estoński:

• Oma aja lapsed [wybór wierszy], tłum. Hendrik Lindepuu, Laiuse Jõgevamaa: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2008.
• Herakleitose jões [wybór wierszy], tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2012.

fiński:

• As fund as fillim [wybór wierszy], tłum. Mazllum Saneja, Pejë: Dukagjini, 1997.
• Ihmisiä sillalla: valikoima runoja vuosilta 1957–1996 [wybór wierszy z lat 1957–1996], tłum. Jussi Rosti, Porvoo: Werner Söderström Osakeyhtiö, 1998.
• Hetki [Chwila], tłum. Martti Puukko, Helsinki: Like, 2004.
• Jotkut pitävat runoudesta [wybór wierszy], tłum. Jussi Rosti, Helsinki: Novalisa, 2008.

francuski:

• Dans le fleuve d’Héraclite. Anthologie Bilingue [dwujęzyczny wybór wierszy], tłum. Christophe Jezewski, Isabelle Macor-Filarska, Beuvry: La maison de la poésie du Nord-Pas-de-Calais, 1995.
• De la mort sans exagérer [wybór wierszy], tłum. Piotr Kaminski, Paris: Fayard, 1996.
• Je ne sais quelles gens [wybór wierszy], tłum. Piotr Kaminski, Paris: Fayard, 1997.

hebrajski:

• סוף והתחלה :מבחר שירים [wybór wierszy], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Gevanim, 1996.
• נקודתיים [wybór wierszy], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Keshav LeShira, 2007.
• רגע [Chwila], tłum. David Weinfeld, Jeruszalajim: Carmelph 2011.
• זמר שחור [Czarna piosenka], tłum. Miri Paz, Jeruszlajim: Carmel Publishing House, 2018.
• דואר ספרותי [wybór felietonów z Poczty literackiej], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Xargol Books, 2014.

hiszpański:

• Paisaje con grano de arena [Widok z ziarnkiem piasku], tłum. Ana María Moix, Jerzy Wojciech Sławomirski, Barcelona: Lumen, 1997.
• Instante [Chwila], tłum. Gerardo Beltrán, Abel Murcia Soriano, Tarragona: Igitur, 2004.
• Dos puntos [Dwukropek], tłum. Gerardo Beltran, Abel Murica Soriano, Tarragona: Igitur, 2007.
• Aquí [Tutaj], tłum. Gerardo Beltrán, Abel Murcia Soriano, Madrid: Bartleby, 2009.
• Lecturas no obligatorias [Lektury nadobowiązkowe], tłum. Manel Bellmunt Serrano, Barcelona: Ediciones Alfabia, 2009.
• Amor feliz y otros poemas [Miłość szczęśliwa i inne wiersze], tłum. Gerardo Beltrán, Abel Murcia Soriano, Caracas: Bid & co. Editor, 2010.
• Y hasta aquí [wybór wierszy], tłum. Abel Murcia Soriano, Gerardo Beltràn, Mexico: PD.Editores, 2013.
• Wystarczy = Hasta aquí, tłum. Abel Murcia Soriano, Gerardo Beltrán, Velilla de San Antonio Madrid: Bartleby Editores, 2014. [wydanie dwujęzyczne]

islandzki:

• Útópía [wybór wierszy], tłum. Þóra Jónsdóttir, Reykjavík: Fjölvi, 1996.
• Endir og upphaf [Koniec i początek], tłum. Geirlaugur Magnússon, Reykjavík: Bjartur, 1999.

japoński:

• 終わりと始まり [Koniec i początek], tłum. Mitsuyoshi Numano, Tokyo: Michitani, 1997.
• 橋の上の人たち [Ludzie na moście], tłum. Yukio Kudō, Tokyo: Shoshi Yamada, 2006.

kataloński:

• Vista amb un gra de sorra [Widok z ziarnkiem piasku], tłum. Josep M. de Sagarra, Barcelona: Columna, 1997.

niderlandzki:

• Het moment [Chwila], tłum. Gerard Rasch, Amsterdam: Meulenhoff, 2006.
• Einde en begin [Koniec i początek], tłum. Gerard Rasch, Amsterdam: Meulenhoff, 2007.
• Dubbele punt [Dwukropek], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2007.
• Hier [Tutaj], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2009.
• Zo is het genoeg [Wystarczy], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2013.

niemiecki:

• Vokabeln [wybór wierszy], tłum. Jutta Janke, Berlin: Volk und Welt, 1979.
• Deshalb leben wir [wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1980.
• Hundert Freuden [wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1986.
• Auf Wiedersehen, bis Morgen [wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1995.
• Nic darowane = Nichts ist geschenkt , tłum. Karl Dedecius, Warszawa: JZG, 1998. [wydanie dwujęzyczne]

rosyjski:

• Женский портрет [wybór wierszy], tłum. Anatol Niechaj, Gatczyna: Sewero-Zapadnyj Peczatnyj Dwor, 2000.

serbski:

• Kraj i početak [Koniec i początek], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: Književna Opština Vršac, 1996.
• Izbrane pesme [wybór wierszy], tłum. Petar Vujičić, Biserka Rajčić, Beograd: Radio B92, 1997.
• Тренутак [Chwila], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: Kniževna Opština Vršac, 2002.
• Овде [Tutaj], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: Književna Opština Vršac, 2009.
• Pohvala lošeg mišljenja o sebi: izabrane pesme [wybór wierszy], tłum. Biserka Rajčić, Petar Vujičić, Banja Luka: Kuća poezije, 2017.

słowacki:

• Volanie na Yetiho [Wołanie do Yeti], tłum. Vojtech Mihálik, Bratislava, Slovenský Spisovatel’, 1966.
• 49 básní [wybór wierszy], tłum. Vlastimil Kovalčik, Bratislava: Q 111, 1999.
• Soľ [Sól], tłum. Silvia Kaščáková, Košice: Face – Fórum alternatÍvnej kultúry a vzdelávania, 2019.

szwedzki:

• Utopia [wybór wierszy], tłum.  Anders Bodegård, Stockholm: FBIs Lyrikklubb, 1989.
• Aldrig två gånger [wybór wierszy], tłum. Per Arne Bodin, Roger Fjellström, Nordingra: Ordström, 1996.
• Närä ögat [wybór wierszy], tłum. Anders Bodegård, Stockholm: FBIs Lyrikklubb, 1996.
• Bredvidläsning [Lektury nadobowiązkowe], tłum. Anders Bodegård, Stockholm: FIBs Lyrikklubb, 1997.
• Dikter 1945–2002 [wybór wierszy], tłum.  Anders Bodegård, Stockholm: FIBs Lyrikklubb, 2003.
• Ett kolon [Dwukropek], tłum. Anders Bodegård, Lund: Ellerströms, 2008.
• Här [Tutaj], tłum. Anders Bodegård, Lund: Ellerströms, 2009.
• Nog nu [Wystarczy], tłum. Anders Bodegard, Lund: Ellerströms, 2013.

ukraiński:

• Вибрані поезії та есеї [wybrane wiersze i eseje], tłum. Jaryna Senczyszyn, Lwiw: Litopis, 2001.
• 100 віршів [wybór wierszy], tłum. Andrij Saweneć, Ternopil: Widawnictwo Krok, 2023.

włoski:

• La fiera dei miracoli [wybór wierszy], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 1993.
• Gente sul ponte [Ludzie na moście], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 1996.
• La fine e l’inizio [Koniec i początek], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 1997.
• Vista con granello di sabbia: poesie 1957–1993 [Widok z ziarnkiem piasku], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Adelphi Edizioni, 1998.
• Nic darowane = Nulla è in regalo, tłum. Pietro Marchesani, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998. [wydanie dwujęzyczne]
• 25 poesie [wybór wierszy], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Mondadori, 1998.
• Posta letteraria: ossia come diventare (o non diventare) scrittore [Poczta literacka], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2002.
• Taccuino d’amore [wybór poezji], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2002.
• Ogni caso [Wszelki wypadek], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2003.
• Uno spasso [Sto pociech], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2003.
• Attimo [Chwila], tłum. Pietro Marchesani, Fermo: Grafiche Fioroni, 2003.
• Discorso all’ufficio oggetti smarriti [wybór poezji], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Adelphi Edizioni, 2004.
• Sale [Sól], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2005.
• Appello allo Yeti [Wołanie do Yeti], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2005.
• Letture facoltative [Lektury nadobowiązkowe], tłum. Valentina Parisi, Milano: Adelphi Edizioni, 2006.
• Due punti [Dwukropek], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Adelphi Edizioni, 2006.
• Grande numero [Wielka liczba], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Libri Scheiwiller, 2006.
• La gioia di scrivere [Radość pisania], tłum. Pietro Marchesani, Milano: Adelphi Edizioni, 2009.
• Basta così [Wystarczy], tłum. Silvano de Fanti, Milano: Adelphi Edizioni, 2012.

AS