(1926–2015) – pisarz, reżyser i scenarzysta, twórca tzw. kina autorskiego.

Konwicki urodził się na Wileńszczyźnie. W czasie wojny i okupacji niemieckiej pracował przymusowo i równocześnie pobierał nauki na tajnych kompletach. W 1944 zdał konspiracyjnie maturę. Debiutował w 1946 reportażem w dodatku do „Dziennika Polskiego”, a jako prozaik w 1947 roku na łamach miesięcznika „Nurt”. Od tego czasu fragmenty prozy, artykuły i recenzje publikował między innymi w „Dzienniku Literackim”, „Po prostu”, „Pokoleniu”.

Początkowy okres jego pisarstwa (1948–1956) stał pod znakiem tendencyjności, służącej zarówno obrachunkowi z przeszłością, na przykład partyzancką w powieści Rojsty, jak i włączeniu się w komunistyczną ideologię.

Wyzwalanie z poetyki tendencyjnej zapoczątkowała powieść Z oblężonego miasta, w której pisarz oddzielił kwestię obowiązku solidaryzowania się z pokrzywdzonymi od posłuszeństwa partii. W powieści tej po raz pierwszy pojawia się też obraz wileńskiej krainy jako przestrzeni ucieczki ze współczesności (stały odtąd motyw w pisarstwie Konwickiego) – przestrzeni, gdzie podstawowe dla życia ludzkiego relacje wobec drugiego człowieka i wobec przyrody miały – we wspomnieniu wygnańca z tamtych terenów i z tamtego czasu – charakter arkadyjski. Pod tym względem Z oblężonego miasta zapowiada cykl wileński, obejmujący powieści: Dziura w niebie, Zwierzoczłekoupiór, Kronika wypadków miłosnych oraz Bohiń. Utwory te ewokują Wileńszczyznę jako krainę dojrzewania, przestrzeń, w której dokonało się wtajemniczenie w sens życia, poznanie miłości i śmierci. Portretowanie współczesności, jałowego obszaru i wytrawionego czasu najsilniej dochodzi do głosu w cyklu powieści psychologicznych, do których należą: Sennik współczesny, Wniebowstąpienie i Nic albo nic. W tych publikacjach Konwicki przedstawia analizę społecznej pamięci, w której spoczywają wojenne i stalinowskie zło. Dla czytelnika ciekawa jest konstrukcja bohatera, który najpierw nie może pogodzić się ze swoją tożsamością, gdyż na jej dnie leży wina, potem zaś nie może owej tożsamości ustalić, na drodze do niej stoi bowiem brak związku między własną osobą i otaczającą go teraźniejszością.

Pogłębieniem tego obrazu okazał się następny cykl, obejmujący najgłośniejsze utwory literatury wydawanej poza cenzurą państwową: Kompleks polski, Mała apokalipsa oraz Rzeka podziemna, podziemne ptaki. Były to powieści o charakterze przestrogi. Zostały utrzymane w tonacji groteski politycznej, ukazując społeczeństwo na granicy rozpadu powodowanego rozmyciem kluczowych pojęć, takich jak wolność, patriotyzm, zdrada, niewola. Rosnące od powieści Nic albo nic zaangażowanie pisarza w bezpośrednie życie społeczne znalazło przeciwwagę w cyklu utworów: Kalendarz i klepsydra, Wschody i zachody księżyca, Nowy Świat i okolice, Zorze wieczorne oraz Pamflet na siebie. Są to zapisy obejmujące dziennikowe notki i eseistyczne wstawki, fragmenty utworów literackich i towarzyskie niedyskrecje.

Tadeusz Konwicki pisał również scenariusze i wyreżyserował wiele filmów, na przykład: Ostatni dzień lata (1958), Jak daleko stąd, jak blisko (1971), Dolina Issy (1982), Lawa (1989). Należał do grona artystów, którzy odcisnęli najtrwalsze piętno na literaturze i kulturze Polski powojennej, jest uznawany za wyraziciela dążeń, postaw i nadziei kilku pokoleń.

Pisarz był wielokrotnie nagradzany. Otrzymał między innymi Nagrodę Fundacji im. Kościelskich (1965), Nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1975), Nagrodę Muzeum Kinematografii w Łodzi (1989), Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (2002), Nagrodę Literacką m.st. Warszawy (2008), nagrodę za całokształt osiągnięć artystycznych przyznawaną przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich (2011). Uhonorowany Krzyżem Kawalerskim (1954) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005), Krzyżem Komandorskim Orderu za Zasługi dla Litwy (2006).

BIBLIOGRAFIA

proza:

• Rojsty, Warszawa: Czytelnik, 1956.
• Przy budowie, Warszawa: Czytelnik, 1950.
• Godzina smutku, Warszawa: Czytelnik, 1954.
• Władza, cz. 1–2, Warszawa: Czytelnik, 1954–1955.
• Z oblężonego miasta, Warszawa: Iskry, 1956.
• Dziura w niebie, Warszawa: Iskry, 1959.
• Sennik współczesny, Warszawa: Iskry, 1963.
• Wniebowstąpienie, Warszawa: Iskry, 1967.
• Zwierzoczłekopiór, Warszawa: Czytelnik, 1969.
• Nic albo nic, Warszawa: Czytelnik, 1971.
• Kronika wypadków miłosnych, Warszawa: Czytelnik, 1974.
• Dlaczego kot jest kotem [opowiadanie dla dzieci], Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976.
• Kalendarz i klepsydra, Warszawa: Czytelnik, 1976.
• Kompleks polski, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 1977.
• Mała apokalipsa, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 1979.
• Wschody i zachody księżyca, Warszawa: Wydawnictwo Krąg, 1982.
• Rzeka podziemna, Warszawa: Wydawnictwo Krąg, 1984; wyd. 2. pt. Rzeka podziemna, podziemne ptaki, Londyn: Aneks, 1985.
• Nowy Świat i okolice, Warszawa: Czytelnik, 1986.
• Bohiń, Warszawa: Czytelnik, 1987.
• Zorze wieczorne, Warszawa: Alfa, 1991.
• Czytadło, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1992
• Pamflet na siebie, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1995.

scenariusze filmowe:

• Ostatni dzień lata. Scenariusze filmowe, Warszawa: Iskry, 1966.

TŁUMACZENIA

angielski:

• A dreambook for our time [Sennik współczesny], tłum. David Welsh, Cambridge: M.I.T. Press, 1983.
• The Anthropos-Spectre-Beast [Zwierzoczłekoupiór], tłum. George and Audrey Korwin-Rodziszewski, Oxford: Oxford Univ. Press, 1977.
• Why a Cat is a Cat [Dlaczego kot jest kotem], tłum. Jerzy Brodzki, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1977.
• The Polish complex [Kompleks polski], tłum. Richard Lourie, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1982.
• A Minor Apocalypse [Mała apokalipsa], tłum. Richard Lourie, New York–Boston: Farrar, Straus and Giroux, 1983.
• Moonrise, Moonset [Wschody i zachody księżyca], tłum. Richard Lourie, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1987.
• Bohin Manor [Bohiń], tłum. Richard Lourie, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1990.
• New World Avenue and vicinity [Nowy Świat i okolice], tłum. Walter Arndt, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1991.

bułgarski:

• Na stroeža [Przy budowie], tłum. Veselina Genovska, Sofija: Narodna Mladeż, 1951.
• Власт [Władza], tłum. Kujo Kujew, Sofija: Narodna kultura, 1955.
• Пробив в небето [Dziura w niebie], tłum. Anastasija Ganczewa-Zografowa, Sofija: Narodna kultura, 1962.
• Зверочовекопризрак [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Lilija Raczewa, Polowdiw: Hristo G. Danow, 1974.
• Съвременен съновник [Sennik współczesny], tłum. Metodi Metodiew, Sofija: Narodna Kultura, 1978.

chiński:

• Xïn Xiàn Lù [Przy budowie], tłum. X. Huang. Beijing: Zùo Jia Chu Bǎn Shè, 1954.

czeski:

• Na stavbě [Przy budowie], tłum. Helena Teigová, Praha: Svoboda Vydavatelství Knih, 1951.
• Moc [Władza], tłum. Helena Teigová, Praha: SNKLHU, 1955.
• Němý snář [Sennik współczesny], tłum. Helena Teigová, Praha: Mláda fronta, 1965.
• Černá kronika lásky [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Helena Stachová, Praha: Odeon, 1978.
• Malá apokalypsa [Mała apokalipsa], Köln: Index, 1981.
• Bohyň [Bohiń], tłum. Helena Stachová, Praha–Litomyšl: Paseka, 2004.

duński:

• Den lille apokalypse [Mała apokalipsa], tłum. Janina Katz, Willy Dähnhardt, København: Brøndum, 1984.

fiński:

• Puolalainen unikirja [Sennik współczesny], tłum. Taisto Veikko, Porvoo: W. Söderström, 1966.
• Pieni ilmestyskirja [Mała apokalipsa], tłum. Riitta Koivisto, Helsinki: Kustannusosakeyhtiö Tammi, 1983.
• Isoäitini tarina [Bohiń], tłum. Kirsti Siraste, Helsinki: Kustannusosakeyhtiö Tammi, 1997.

francuski:

• L’Ascension [Wniebowstąpienie], tłum. Georges Lisowski, Paris: Gallimard, 1971.
• Bêthofantôme [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Barbara Kotalska, Urszula Kotalska, Paris: Éditions Rupture 1978.
• La petite apocalypse [Mała apokalipsa], tłum. Zofia Bobowicz, Paris: Éditions R. Laffont, 1981.
• La cléf des songes contemporains [Sennik współczesny], tłum. Maryla Laurent, Paris: Éditions R. Laffont, 1983.
• Bohini, un manoir en Lituanie [Bohiń], tłum. Maryla Laurent, Paris: Éditions R. Laffont, 1984.
• Fleuve souterrain, oiseaux de nuit [Rzeka podziemna, podziemne ptaki], tłum. Zofia Bobowicz, Paris: Éditions R. Laffont, 1986.
• Chronique des événements amoureux [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Hélène Włodarczyk, Paris: Publications Orientalistes de France, 1987.
• Le complexe polonais [Kompleks polski], tłum. Hélène Włodarczyk, Paris: Éditions R. Laffont, 1988.
• Le Nouveau Monde [Nowy świat i okolice], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: POL, 1988.
• Le trou dans le ciel [Dziura w niebie], tłum. Maryla Laurent, Paris: Criterion, 1992.
• Roman de gare contemporain [Czytadło], tłum. Maryla Laurent, Paris: Éditions R. Laffont, 1994.

grecki:

• Μικρή αποκάλυψη [Mała apokalipsa], tłum. G. Tsōnos, G. Petriníōtīs, Athina, 1981.

hebrajski:

• ספר החלומות של ימינו [Sennik współczesny], tłum. Eliyahu Porat, Tel Awiw: Am Owed, 1966.
• התסביך הפולני [Kompleks polski], tłum. Icchak Komem, Jeruszalajim, 1985.

hiszpański:

• La ascensión [Wniebowstąpienie], tłum. Juana Horvath, Buenos Aires: Centro Editor de América Latina, 1973.
• Nochebuena polaca [Kompleks polski], tłum. Elena Panteleeva, Barcelona: Editorial Seix Barral, 1984.
• Un pequeño apocalipsis [Mała apokalipsa], tłum. Bożena Żaboklicka, Francesc Miravitlles, Barcelona: Mario Muchnik Editores, 1987.

japoński:

• ぼくはだれだ [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Uchida Risako, Kohara Masatoshi, Tokio: Shōbunsha, 1975.
• ポーランド・コンプレックス [Kompleks polski], tłum. Kudo Yuko, Nagayo Yo yaku, Tokio: Chuokoronsha, 1985.

litewski:

• Raistai [Rojsty], tłum. Vidas Morkūnas, Vilnius: Odilė, 2020.
• Skyle danguje [Dziura w niebie], tłum. Albinas Žukauskas, Vilnius: Valstybinė grožinės literatūros leidykla, 1962.
• Sių dienų sapnininkas [Sennik współczesny], tłum. R. Klimovičiene, Vilnius, 1968.
• Mažoji apokalipse [Mała apokalipsa], tłum. Irena Aleksaitė, Vilnius: Lietuvos rašytoju sąjungos leidykla, 2001.
• Meilės įvykių kronika [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Vidas Morkūnas, Vilnius: Odilė, 2019.
• Baina [Bohiń], tłum. Vidas Morkūnas, Vilnius: Odilė leidykla, 2021.

łotewski:

• Mūslaiku sapņu grāmata [Sennik współczesny], tłum. Irena Birzvalka, Riga: Liesma, 1974.

niderlandzki:

• De kleine Apocalyps [Mała apokalipsa], tłum. Gerard Rasch, Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 1981.
• Modern droomboek [Sennik współczesny], tłum. Esselien ’t Hart, Amsterdam: Meulenhoff, 1982.
• Het Poolse Complex [Kompleks polski], tłum. Esselien ’t  Hart, Amsterdam: Meulenhoff, 1984.
• Maansopgangen en maansondergangen [Wschody i zachody księżyca], tłum. Gerard Rasch, Amsterdam: Meulenhoff, 1986.
• Niets of niets [Nic albo nic], tłum. Esselien ’t  Hart, Amsterdam: Meulenhoff, 1987.
• Oneteraardse rivier, ondergrondse vogels [Rzeka podziemna, podziemne ptaki], tłum. Esselien ’t  Hart, Amsterdam: Meulenhoff, 1988.
• Het landgoed Bohiń [Bohiń], tłum. Esselien’t  Hart, Amsterdam: Meulenhoff, 1990.

niemiecki:

• Die neue Strecke [Przy budowie], tłum. Georgia Tanewa, Berlin: Dietz Verlag, 1951.
• Modernes Traumbuch [Sennik współczesny], tłum. Piotr Lachmann, München: Biederstein, 1964.
• Angst hat grosse Augen [Nic albo nic], tłum. Edda Werfel, Wien: Europaverlag, 1973.
• Auf der Spitze des Kulturpalastes [Wniebowstąpienie], tłum. Peter Lachmann, Hamburg–Düsseldorf: Claassen, 1973.
• Chronik der Liebesunfälle [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Kristiane Lichtenfeld, Berlin–Weimar: Aufbau-Verlag, 1978.
• Die polnische Apokalypse [Mała apokalipsa] tłum. Gabriele Hanussek, Frankfurt am Main: S. Fischer Verlag, 1982.

norweski:

• Den lille Apokalypse [Mała apokalipsa], tłum. Ivar Lunde, Oslo: Gyldendal, 1981.

ormiański:

• Žamanakakic’ erazahan [Sennik współczesny], tłum. M.H. Mkrtčjan, Erewan: Sovetakan grog, 1977.

perski:

•  فروغ پوریاوری. [Mała apokalipsa], tłum. Forūġ Pūryâvarī, Teheran: Šaleš, 1370 [1991].
•  تادئوش کنویتسکی ؛ مترجم روشن وزیری [Bohiń], tłum. Roušan Vazīrī, Tehrân: Entešârât-e Mâhī, 1392 [2014].

rosyjski:

• Дыра в небе [Dziura w niebie], tłum. Mihaił Ignatow. Moskwa: Izdatelstwo „Molodaja Gwardia”, 1961.
• Современный сонник [Sennik współczesny], tłum. Julia Borisowna Szepkina-Mirskaja, Moskwa: „Progress”, 1966.
• Бохинь; Хроника любовных происшествий; Малый Апокалипсис [Bohiń; Kronika wypadków miłosnych; Mała apokalipsa], tłum. Andrej Ermonskij, Ksenia Starosielska, Mihaił Vasilievicz Ignato, Moskwa: Raduga, 1995.
• Польский комплекс [Kompleks polski], tłum. Ksenia Starosielska, Moskwa: Mik, 2002.
• Зверочеловекоморок [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Ksenia Starosielska, Sankt-Petersburg: Azbuka-Klassika, 2003.
• Чтиво [Czytadło], tłum. Ksenia Starosielska, Sankt-Petersburg: Azbuka-Klassika, 2003.

rumuński:

• Santierul [Przy budowie], tłum. Teodor Holban, Buçureşti: Editura de Stat pentru Literatură și Artă, 1951.
• Mica apocalipsă [Mała apokalipsa], tłum. Aura ̨Tapu, Buçureşti: Humanitas, 2002.

serbski:

• Mala apokalipsa [Mała apokalipsa], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: F. Višnjić, 1987.

słowacki:

• Moderný snár [Sennik współczesny], tłum. Jozef Hvišč, Bratislava: Slovenský spisovatel, 1966.

słoweński:

• Nič, prav nič [Nic albo nic], tłum. Dušan Pirc, Ljubljana: Založba Borec, 1975.
• Kronika ljubezenskih pripetljajev [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Tone Pretnar, Ljubljana: Mladinska knjiga, 1990.

szwedzki:

• Himmelsfärden [Wniebowstąpienie], tłum. Stellan Ottosson, Stockholm: R. Coeckelberghs, 1979.
• Vargmonstret [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Catherine Berg, Höganäs: Bokförlaget Bra Böcker, 1980.
• Lilla apokalypsen [Mała apokalipsa], tłum. Christina Wollin, Stockholm: Coeckelberghs, 1981.

turecki:

• Polonyalı olmak [Kompleks polski], tłum. Taciser Ulaş Belge. İstanbul: İletişim, 1990.

ukraiński:

• Хроніка любовних подій [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Bożena Antoniak, Lwiw: Urbino 2012.
• Маленький апокаліпсис [Mała apokalipsa], tłum. Bożena Antoniak, Lwiw: Urbino, 2015.

węgierski:

• Vasút épitők [Przy budowie], tłum. Olivěr Szirmai, Budapest: Szepirodalmi Kőnyvkiadó, 1951.
• Égszakadás [Dziura w niebie], tłum. Mihály Bába, Budapest: Magvető kőnyvkiadó, 1961.
• Mai álmoskönyv [Sennik współczesny], tłum. Jolán Cservenits, Budapest: Európa Könyvkiadó, 1970.
• Állatemberrém [Zwierzoczłekoupiór], tłum. Éva Sebők, Budapest: Európa Könyvkiadó, 1972.
• Szerelmi krónika [Kronika wypadków miłosnych], tłum. Éva Sebők. Bratislava: Madach – Budapest: Euròpa, 1977.
• Kis apokalipszis [Mała apokalipsa], tłum. Irén Fejér, Pécs: Jelenkor Irodalmi és Művészeti Kiadó, 1990.
• Bohiń, tłum. Jolán Cservenits, Budapest: Osiris-Századvég, 1994.
• Lengyel komplexus [Kompleks polski], tłum. Jolán Cservenits, Bratislava–Pozsony: Kalligram, 1997.

włoski:

• Piccola apocalisse [Mała apokalipsa], tłum. Pietro Marchesani. Milano: Feltrinelli, 1981.
• Bohiń, tłum. Dario Prola, Maddaloni: La Parlesia, 2019.

PMK