(ur. 1955) – pisarka, tłumaczka z włoskiego i francuskiego.

Córka Ludovica Tullego, Włocha, tłumacza z języka polskiego na włoski, i Renaty, socjolożki. Część dzieciństwa spędziła w Mediolanie. W latach 1970–1974 uczęszczała do Liceum Ogólnokształcącego im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie. W 1974 roku po zdaniu matury zaczęła studiować biologię na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1979 roku uzyskała magisterium. Następnie przez pół roku pracowała na Stacji Antarktycznej im. H. Arctowskiego, kierowanej przez Zakład Biologii Antarktyki PAN. W 1983 roku uzyskała doktorat w Instytucie Biologii i Zoologii PAN. W 1982 roku była kurierką redakcji bezdebitowego „Tygodnika Mazowsze”. W latach 1982–1986 pracowała początkowo jako salowa na bloku operacyjnym, następnie przeprowadzała perfuzję przy operacjach kardiochirurgicznych w II Klinice Kardiochirurgii przy ul. Spartańskiej w Warszawie. W latach 1986–1991 studiowała psychologię na Uniwersytecie Warszawskim.

W celach zarobkowych zajmowała się tłumaczeniem książek z różnych dziedzin, głównie z języka angielskiego (przekłady podpisywała między innymi pseudonimem „Marek Nocny”). Przekłada także z języka włoskiego i francuskiego: utwory Marcela Prousta (Utracona, 2001 – szósty tom cyklu W poszukiwaniu straconego czasu), Italo Calvino (Długi dzień Ameriga, 2000) i Fleur Jaeggy – zbiór opowiadań Gniew niebios (1999) oraz powieści Szczęśliwe lata udręki (2002) i Proleterka (2003).

Tulli debiutowała w 1995 roku powieścią Sny i kamienie, za którą otrzymała Nagrodę Fundacji im. Kościelskich (1995). W następnych latach publikowała kolejne utwory prozą. W 1997 roku została członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Sny i kamienie mogą być dowodem, że mamy do czynienia z nowym zjawiskiem – antyprozą, a więc na pewno nie z prozą niefabularną, ponieważ na różne sposoby łamiącą tradycyjne reguły fabularności. W tej powieści Magdalena Tulli jako miejsce akcji ukazuje miasto kumulujące w sobie cechy wszystkich miast, mające plan i rzeczywisty, i fantomatyczny, przy czym jest to aglomeracja poniekąd przypominająca Warszawę. Z pozoru wydaje się ona posłuszna uproszczeniom umysłu narratora, lecz w miarę rozwoju akcji coraz silniej ulega ona procesom odśrodkowej dezorganizacji. Prawdziwym tematem jest tu przemijanie i rozpad wszelkich ustanowionych porządków, cierpienie zrodzone z samej natury świata.

Z kolei akcja W czerwieni – drugiej powieści Tulii – rozgrywa się w stworzonym na jej potrzeby „świecie możliwym”, czyli zasadniczo odpowiadającym strukturze „naszego” świata, lecz pozbawionym cechy stałości realiów – tła i drugie plany na podobieństwo dekoracji teatralnych raz po raz znikają i są zastępowane innymi, mimo to postacie, rozgrywając swoje dramaty, przeżywając cierpienia, żyjąc i umierając, nie zwracają uwagi na tę zmienność. Cierpienie jest w tej historii wszechobecne, choć opowiedziane przez niewspółczującego, bezlitosnego narratora – to zabieg literacki, który ma pełnić rolę apelu o współczucie, które miałoby znacznie pojemniejszy i bardziej uniwersalny charakter.

Tryby – trzecia powieść Tulli – przez wielu odbiorców czytana opacznie jak literacki rebus albo komentarz do teorii literatury, jest w istocie przejmującą książką o braku przejrzystości świata – więc sensu; o braku miłości, sprawiedliwości i prawdy o naszym życiu. Narrator usiłuje opowiedzieć dość banalną historię trójkąta małżeńskiego, lecz przeszkadzają mu w tym zaburzające jego konstrukcję fabularną inne, znacznie tragiczniejsze opowieści, które niejako wbrew jego woli cisną się na pierwszy plan i w rezultacie opowiadają się same, bez jego udziału (skądinąd: w ten sam sposób „opowiada się” jego własna historia). Tulli w Trybach demonstracyjnie odmawia budowania choćby pozorów realności świata przedstawionego, ale w tle tej odmowy opowieść nieustająco odwołuje się do historii rzeczywistych, czyhających za każdym zmyśleniem. Jest to niezwykle dojrzała powieść o przypadkowości i znikomości naszego istnienia, a ostatecznie być może nawet o tym, że tkwimy w metafizycznej pustce.

We Włoskich szpilkach (2011) w krótkich opowiadaniach biograficznych autorka opisuje los dziewczynki żyjącej w dwóch światach – Polski Ludowej i Włoch. Dziecku doskwiera brak ciepła ze strony rodziców, staje się również obiektem drwin ze strony koleżanek i kolegów. Język powieści jest spoetyzowany, a równocześnie niezmiernie precyzyjny. Okazuje się, że bohaterka w pewnym sensie także padła ofiarą wojny, ponieważ jej matka, zbyt wiele straciwszy właśnie przez wojnę, nie potrafi okazywać miłości swojej córce.

W 2014 roku ukazał się Szum, w znaczniej mierze kontynuujący autobiograficzne wątki z Włoskich szpilek, o którym entuzjastycznie pisał Dariusz Nowacki: „Rozmowy z lisem, częstowanie esesmana czekoladą (motyw z obrad «sądu najniższego»), telefony do zmarłych – metafor tego rodzaju jest tu sporo. Każda z nich wydaje się udana, pojemna, sugestywna. Po co one są? Ano po to, żeby jakoś zapanować nad bolesną przeszłością, usunąć z niej to, co dręczy i kaleczy. Chodzi o przeszłość jako taką, która dotyczy zarówno spraw dziejowych (tu: wojenny «czas pogardy»), jak i spraw osobistych czy dramatów kameralnych (upokorzenie, rozczarowanie, śmierć w rodzinie). Pod tym względem Szum to powieść nie do przecenienia, jedna z tych, które aż nadto dobitnie pokazują, co może nam dać literatura z najwyższej półki”.

Sama Tulli tak przedstawiła swoje pisarskie – a może również życiowe – credo: „Człowiek dobrze na tym wychodzi, jak nie wie, kim jest. Bo wtedy wszystko jest otwarte i może się dopiero okazać, kim jest. Jak już wszystko jest zamknięte i powiedziane, to wtedy musi się dostosować do tego, co stworzył. I tyle. Jest kimś w rodzaju marionetki. Ja w każdym razie wolę mieć do czynienia z ludźmi, którzy nie wiedzą, co mają zrobić i muszą się zastanowić. Bo wtedy jest nadzieja... bo wtedy jest nadzieja”.

Jest także autorką książek adresowanych do najmłodszych czytelników – po Awanturze w lesie z 2013 roku ukazał się Ten i tamten las (2017). To pełna poetyckich i przejmujących ilustracji autorstwa Alicji Rosé opowieść o zwyczajności. O tym, że mądrze jest uczyć się od siebie nawzajem. O nieznanej przyszłości, która często nas zaskakuje, o wielkiej katastrofie i o tym, że szczęście odkrywa się przez przypadek.

Tulli jest laureatką wielu nagród i wyróżnień literackich: jej druga książka, W czerwieni, w 1999 roku została nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”, tak samo Skaza (w 2007 roku), a trzecia, Tryby – w 2004 roku dostała się do finału tej nagrody, podobnie jak Tryby w 2015 roku. Zbiór opowiadań Włoskie szpilki wyróżniono Nagrodą Literacką Gdynia i Nagrodą Literacką Gryfia. Jej przekład zbioru opowiadań Fleur Jaeggy Gniew niebios został uhonorowany nagrodą „Literatury na Świecie”, w 2018 roku otrzymała Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii literatura dla dzieci i młodzieży (za powieść Ten i tamten las), a w 2013 roku za całokształt twórczości przyznano jej Nagrodę Literacką im. Juliana Tuwima.

BIBLIOGRAFIA

• Sny i kamienie, Warszawa: Wydawnictwo Open, 1995.
• W czerwieni, Warszawa: W.A.B., 1998.
• Tryby, Warszawa: W.A.B., 2003.
• Zamiast procesu: raport o mowie nienawiści (współautor: Sergiusz Kowalski), Warszawa: W.A.B/Instytut Studiów Politycznych PAN, 2003.
• Skaza, Warszawa: W.A.B., 2006.
• Włoskie szpilki, Warszawa: Nisza, 2011, wyd. 3 uzupełnione i zmienione przez autorkę: Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” Litera Nova, 2017.
• Szum, Kraków: Znak, 2014
• Awantura w lesie, Łódź: Akapit Press, 2013.
• Szum, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2014. 
• Ten i tamten las, Warszawa: Wydawnictwo Wilk i Król, 2017.
• Jaka piękna iluzja. Magdalena Tulli w rozmowie z Justyną Dąbrowską, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2017.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA

przekłady na język polski:

z francuskiego:

• Marcel Proust, Utracona, Warszawa: Fundacja Nowoczesna Polska, 2006.

z włoskiego:

• Italo Calvino, Długi dzień Ameriga, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2000.
• Fleur Jaeggy, Gniew niebios, Warszawa: Noir sur Blanc, 1999.
• Fleur Jaeggy, Szczęśliwe lata udręki, Warszawa: Noir sur Blanc, 2002.
• Fleur Jaeggy, Proleterka, Warszawa: Noir sur Blanc, 2003.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Dreams and Stones [Sny i kamienie], tłum. Bill Johnston, Nowy York: Archipelago Books, 2004.
• Moving parts [Tryby], tłum. Bill Johnston, Nowy York: Archipelago Books, 2005.
• Flaw [Skaza], tłum. Bill Johnston, Nowy York: Archipelago Books, 2007.
• In red [W czerwieni], tłum. Bill Johnston, Nowy York: Archipelago Books, 2011.

chorwacki:

• U crvenilu [W czerwieni], tłum. Adrian Cvitanović, Zagreb: Hrvatsko Filolosko Drustvo, 2008.

czeski:

• Stehy [W czerwieni], tłum. Jolanta Kamińska, Praga: One Woman Press, 2002.
• Sny a kameny [Sny i kamienie], tłum. Petra Zavřelová, Praga: One Woman Press, 2003.
• Soukolí [Tryby], tłum. Iveta Mikešová, Praha Litomyšl: Paseka, 2006.

francuski:

• Dans le rouge [W czerwieni], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Pauvert, 2001.
• Le Défaut [Skaza], tłum. Charles Zaremba, Paris: Editions Stock, 2007.

hiszpański:

• El defecto [Skaza], tłum. Francisco Javier Villaverde, Barcelona: Rayo Verde Editorial, 2015.
• Zapatos de tacón italiano [Włoskie szpilki], tłum. Francisco Javier Villaverde, Barcelona: Rayo Verde Editorial, 2018.

kataloński:

• El defecte [Skaza], tłum. Marta Cedro, Guillem Calaforra, Barcelona: Raig Verd Editorial, 2015.
• Sabates de taló italià [Włoskie szpilki], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Raig Verd Editorial, 2018.

litewski:

• Itališkos „špilkos“ [Włoskie szpilki], tłum. Birutė Jonuškaitė, Vilnius: Lietuvos Rašytojų Sąjungos Leidykla, 2014.
• Yda [Skaza], tłum. Vytautas Dekšnys, Vilnius: Lietuvos Rašytojų Sąjungos Leidykla, 2013.

łotewski:

• Polonēze sarkanā [W czerwieni], tłum. Silvija Brice, Riga: Atena, 2004.

niemiecki:

• Traüme und Steine [Sny i kamienie], tłum. Bettina Eberspächer, Chemnitz: Oberbaum, 1998.
• In Rot [W czerwieni], tłum. Esther Kinsky, München: Deutsche Verlags-Anstalt, 2000.
• Getriebe [Tryby], tłum. Esther Kinsky, Frankfurt am Main: Schöffling & Co., 2008.
• Dieses Mal [Skaza], tłum. Esther Kinsky, Frankfurt am Main: Schöffling & Co., 2010.

rosyjski:

• Сны и камни [Sny i kamienie], tłum. Irina Adelgejm, Moskwa: NLO, 2007.

słoweński:

• V rdečem [W czerwieni], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Modrjan, 2008.
• Motnja [Skaza], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Cankarjeva Zalozba, 2015.
• Italijanski salonarji [Włoskie szpilki], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Literarno-umetniško društvo Literatura, 2017.

szwedzki:

• Drömmar och stenar [Sny i kamienie], tłum. Julian Birbrajer, Stockholm/Stehag: Symposion, 2008.

ukraiński:

• Сни й камені [Sny i kamienie], tłum. Wiktor Dmitruk, Lwiw: Calvaria 2010.

węgierski:

• Vörösben [W czerwieni], tłum. Gábor Körner, Budapest: Magveto, 2004.

włoski:

• Sogni e pietre [Sny i kamienie], tłum. Raffaella Belletti, Roma: Voland, 2010.
• Difetto [Skaza], tłum. Rafaella Belletti, Roma: Atmosphere Libri, 2012.

RH