(1927–2009) – filozof, działacz polityczny, literat; eseista, publicysta i prozaik, profesor zwyczajny związany z Uniwersytetem Warszawskim i Oksfordzkim, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek All Saints College w Oksfordzie.

Głównym przedmiotem zainteresowań filozoficznych Leszka Kołakowskiego była historia filozofii, zwłaszcza od XVIII wieku, w tym doktryny liberalizmu, a także filozofia kultury oraz religii. Jego prace często dotyczyły pytań o sens życia, cierpienie, śmierć i moralność, o fundamentalne wartości oraz dylematy, z którymi mierzy się człowiek.

Książki Kołakowskiego przez wiele lat ukazywały się w Polsce w nielegalnym obiegu, odgrywając ważną rolę w kształtowaniu polskiej inteligencji opozycyjnej; szczególne istotny jest esej Kapłan i błazen, analizujący postawy inteligencji wobec władzy. Pierwszym tekstem Kołakowskiego skonfiskowanym przez cenzurę, a zarazem pierwszym, który zaczął funkcjonować poza oficjalnym systemem, był manifest Czym jest socjalizm (napisany w 1956 roku dla „Po Prostu”). W trzytomowej pracy zatytułowanej Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład w sposób przekrojowy opisał rozwój tej doktryny, obalając wiele mitów i półprawd na jej temat krążących w krajach za żelazną kurtyną, a także ukazując, jak różne ideologie wpływają na społeczeństwo.

Oprócz tekstów stricte filozoficznych spod jego pióra wyszły również utwory o charakterze literackim, poruszające tematy bliskie filozofii, między innymi 13 bajek z królestwa Lailonii, Rozmowy z diabłem. W owych przypowiastkach i bajkach Kołakowski w przystępnej i atrakcyjnej literacko formie analizuje zagadnienia i paradoksy filozoficzne lub też przedstawia dyskusje pomiędzy różnymi szkołami i doktrynami. Głównymi cechami tych utworów jest inteligentny, kpiarski humor oraz zręczne operowanie konwencją literacką i stylizacją, zwłaszcza w opowieściach biblijnych. Pod koniec życia głównym przedmiotem jego zainteresowań filozoficznych była historia filozofii, zwłaszcza od XVIII wieku, w tym doktryny liberalizmu, a także filozofia kultury oraz religii. Twórczość Kołakowskiego jest różnorodna, a jego prace – cenione na świecie – pozostają wciąż aktualne.

Swoje refleksje zamieszczał także w prasie, współpracując z takimi pismami jak paryska „Kultura”, londyński „Puls”, „Krytyka” (wychodząca w kraju poza zasięgiem cenzury, „Arka” (w 1987–1992 zasiadał w radzie patronackiej tego pisma). W 1996 roku nagrał dla Telewizji Polskiej trzydzieści miniwykładów poświęconych ważnym zagadnieniom filozofii kultury (w tym władzy, tolerancji, zdrady, równości, sławy, kłamstwa), które następnie zostały wydane w formie książkowej jako Mini-wykłady o maxi-sprawach. W 2004 roku rozpoczął telewizyjne wykłady z serii O co nas pytają wielcy filozofowie?.

Za wybite zasługi i popularyzację wiedzy oraz promocję Polski w świecie Leszek Kołakowski został uhonorowany między innymi: Nagrodą Pokojową Księgarzy Niemieckich (1977), Nagrodą MacArthura Fellowshipa (1983), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1992), Nagrodą Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (1992), Orderem Orła Białego (1997), Nagrodą Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych im. Johna Klugego (2003), Medalem Świętego Jerzego (2006), Nagrodą Jerozolimską (2007). Otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetów Szczecińskiego, Gdańskiego, Łódzkiego, Wrocławskiego oraz Central European University.

Archiwum i księgozbiór Leszka Kołakowskiego zostały przekazane w darze Bibliotece Narodowej.

BIBLIOGRAFIA

• Szkice o filozofii katolickiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1955.
• Wykłady o filozofii średniowiecznej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
• Światopogląd i życie codzienne [eseje filozoficzne], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1957.
• Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
• Notatki o współczesnej kontrreformacji, Warszawa: Książka i Wiedza, 1962.
• 13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych, Warszawa: Czytelnik, 1963.
• Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1964.
• Rozmowy z diabłem [opowiadania], Warszawa: PIW, 1965.
• Świadomość religijna i więź kościelna. Studia nad chrześcijaństwem bezwyznaniowym siedemnastego wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
• Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.
• Kultura i fetysze. Zbiór rozpraw, Warszawa: PWN, 1967.
• Toward a Marxist humanism, New York: Grove Press, 1968.
• Obecność mitu [eseje], Paryż: Instytut Literacki, 1972.
• Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Paryż: Instytut Literacki, 3 tomy, 1976–1978.
• Moje słuszne poglądy na wszystko, Londyn: Aneks, 1978.
• Tezy o nadziei i beznadziejności, Poznań: Studencka Inicjatywa Wydawnicza, 1981.
• Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań [eseje], Londyn: Aneks, 1982.
• Religion. If there is no God... On God, the Devil, Sin and Other Worries of the So-Called Philosophy of Religion [eseje], New York: Oxford University Press, 1982.
• Bajki różne; Opowieści biblijne, Rozmowy z diabłem, Londyn: Aneks, 1987.
• Metaphisical Horror, Oxford: Basil Blackwell, 1988.
• Bergson, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997.
• Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955–68, Londyn: Puls, 1989.
• Modernity on Endless Trial, Warszawa: Res Publica, 1990.
• God owes us Nothing. A Brief remark on Pascal's Religion and on the Spirit of Jansenism, Chicago: University of Chicago Press, 1995.
• Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków: Znak, 1997.
• Freedom, Fame, Lying and Betrayal, Boulder, CO: Westview Press 1999.
• Mini-wykłady o maxi-sprawach. Seria druga, Kraków: Znak, 1999.
• Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków: Znak, 1999.
• Mini-wykłady o maxi-sprawach. Seria trzecia i ostatnia, Kraków: Znak, 2000.
• Husserl and the search for certitude, South Bend: St Augustine Press, 2001.
• Metaphysical Horror, Chicago: University of Chicago Press, 2001.
• O co nas pytają wielcy filozofowie? Seria 1, Kraków: Znak, 2004.
• Wśród znajomych. O różnych ludziach mądrych, zacnych, interesujących i o tym, jak czasy swoje urabiali, Kraków: Znak, 2004.
• O co nas pytają wielcy filozofowie? Seria 2, Kraków: Znak 2005.
• O co nas pytają wielcy filozofowie? Seria 3, Kraków: Znak 2006.
• Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania, Kraków: Znak, 2009.
• Kościół w krainie wolności. O Janie Pawle II, Kościele i chrześcijaństwie, Kraków: Znak, 2011.
• Jezus ośmieszony. Esej apologetyczny i sceptyczny, Kraków: Znak, 2014.
• Niepewność epoki demokracji, Kraków: Znak, 2014.

TŁUMACZENIA (wybór)

albański:

• Feja. Nëse nuk ka Zot… [Religion. If there is no god…], tłum. Bashkim Shehu, Tirana: Botimet IDK, 2013.

angielski:

• The Key to Heaven. Conversations with the Devil [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze; Rozmowy z diabłem], tłum. Celina Wieniewska, New York: Grove Press, 1972.
• Tales from the Kingdom of Lailonia [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Salvator Attanasio, Agnieszka Kołakowska, Chicago–London: The University of Chicago Press, 1989.
• The Presence of Myth [Obecność mitu], tłum. Adam Czerniawski, Chicago–London: The University of Chicago Press, 1989.
• Freedom, fame, lying and betrayal: essays on everyday life [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Agnieszka Kołakowska, London: Penguin Books, 1999.
• The Two Eyes of Spinoza and other essays on philosophers [wybór esejów], tłum. Agnieszka Kołakowska, South Bend: St. Augustine's Press, 2004.
• Main currents of Marxism. The founders, the golden age, the breakdown [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Paul S. Falla, New York–London: W.W. Norton & Company, 2005.
• Why is there something rather than nothing? Questions from great philosophers [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Agnieszka Kołakowska, London: Penguin Books, 2008.
• Is God happy? Selected essays [Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania], tłum. Agnieszka Kołakowska, London: Penguin Books, 2012.

białoruski:

• Naš vâsëly apakalìps [Nasza wesoła apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów], tłum. Taciana Niadbaj, Minsk: Izdatel’skij centr Èkonompress, 2012.

bułgarski:

• Политиката и дяволът: Есета [artykuły i eseje z lat 1982–1983], tłum. Blagovesta Lingorska, Sofija: Panorama, 1994.
• Метафизичният ужас [Metaphysical Horror], tłum. Milena Nileva, Sofija: Pero, 1996.
• Религията: Ако няма Бог [Religion. If there is no God…], tłum. Katâ Mitova-Ânovski, Sofija: Pero, 1996.
• Основни направления на марксизма [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Prawda Spasowa, Sofija: Sonm, 2006.
• Моите правилни възгледи за всичко [Moje słuszne poglądy na wszystko], tłum. Prawda Spasowa, Sofija: Sonm, 2013.

chiński:

• 宗教 - 如果没有上帝: 论上帝, 魔鬼, 原罪以及所谓宗教哲学的其它种种忧虑 [Religion. If there is no God...], tłum. Deyou Yang, Beijing: Sanlian Shudian, 1997.
• 形而上学的恐怖 [Metaphysical Horror], tłum. Shaojie Tang, Yanxin Zuo, Xiang Zhao, Ruhua Wang, Beijing: Sanlian Shudian, 1999.
• 与魔鬼的谈话 [Rozmowy z diabłem], tłum. Yang Deyou, Beijing: Huaxia Chubanshe, 2007.
• 关于来洛尼亚王国的十三个童话故事 [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Yang Deyou, 2007.
• 理性的异化 : 实证主义思想史 [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], Ha'erbin: Heilongjiang Daxue Chubanshe, 2011.
• 自由、名誉、欺骗和背叛 : 日常生活札记 [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum.  Tang Shaojie, Ha’erbin: Heilongjiang Daxue Chubanshe, 2011.
• Jīngshòu wúqióng kǎowèn de xiàndài xìng [Modernity on Endless Trial], tłum. Li Zhijiang, Ha'erbin: Heilongjiang Daxue Chubanshe, 2013.
• 马克思主义的主流 [Toward a Marxist humanism], tłum. Jiang Haibo, Ha'erbin: Heilongjiang Daxue Chubanshe, 2013.
• 馬克思主義主要流派：興起、發展與崩解-全3卷 [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tom 1–3, tłum. Ma Yuande, Jundao Sun, Benjian Liu, Xuwen Liu, Taibei shi: Lianjing Chuban Shiye Gufen Youxian Gongsi, 2017.

chorwacki:

• Ključ nebeski. Razgovor z diavolom [Klucz niebieski. Rozmowy z diabłem], tłum.  Poštić, Slobodanka, Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, 1981.
• Mini predavâna o maksi stvarima [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Plato, 1997.
• 13 bajki iz kaljevstva Lailonije za velike i male i druge bajke [13 Bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Slobodan Grković, Zagreb: Srednja Europa, 2006.
• Male rasprave o velkim stvarima [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Jasmin Novljaković, Zagrzeb: Srednja Europa, 2012.

czeski:

• Nebeklič. Rozhovory s d’ablem [Klucz niebieski. Rozmowy z diabłem], tłum. Gabriel Laub, Praha: Odeon, 1969.
• Metafyzický Horror [Metaphysical Horror], tłum. Josef Mlejnek, Allan Plzák, Praha: Mladá Fronta, 1999.
• Nebeklíč (aneb dějepravné příběhy z historie svaté sepsané ku poučení a výstraze) [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze], tłum. Gabriel Laub, Roman Joura, Praha: Artes, 2004.
• Malé úvahy velkých věcech [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Jiří Červenka, Praha: Academia, 2004.

duński:

• Eventyr for store og små [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Leif Ebbesen, Brabrand: Reflect, 2013.
• Samtaler med djævelen [Rozmowy z diabłem], tłum. Leif Ebbesen, Brabrand: Reflect, 2013.

estoński:

• Horror metaphysicus [Metaphysical Horror], tłum. Tallinn: Valgus, 2000.
• Miniloengud maksiprobleemidest [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Hendrik Lindepuu, Laiuse: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2007.
• Revolutsioon kui ilus haigus, tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendryk Lindepuu Kirjastus, 2014.
• 13 muinasjuttu Lailonia kuningriigist suurtele ja väikestele ning teisi muinasjutte [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Hendrik Lindepuu, Halliste: Hendrik Lindepuu Kirjastus, 2023.

francuski:

• La philosophie positiviste [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], tłum. Claire Brendel, Paris: Gonthier, 1976.
• Le clef des cieux [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze], tłum. Erika Abrams, Bruxelles: Complexe, 1986.
• Histoire du marxisme [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Olivier Masson, Paris: Fayard, 1987.
• Horreur métaphysique [Metaphysical Horror], tłum. Barat, Michel, Paris: Payot, 1989.
• Husserl et la recherche de la certitude [Husserl and the Search for Certitude], tłum. Philibert Secretan, Lausanne: L’Age d’Homme, 1991.
• Dieu ne nous doit rien [God owes us Nothing. A Brief remark on Pascal's Religion and on the Spirit of Jansenism], tłum. Marie-Anne Lescourret, Paris: Albin Michel, 1997.
• Petite philosophie de la vie quotidienne [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Laurence Dyèvre, Monaco: Editions du Rocher, 2001.
• La clef céleste ou Récits édifiants de l'histoire sainte réunis pour l'instruction et l'avertissement [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane], tłum. Jean-Yves Erhel, Paris: Bayard, 2004.
• Treize contes du Royaume de Lailonie [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Christophe Cado, Vevey: Editions de l'Aire, 2015.

hebrajski:

• Al ha-tsad ha-'afel shel ha-tov [Klucz niebieski...; Rozmowy z diabłem], tłum. Michał Handelzalc, Tel Aviv: Tel Aviv University Press, 2004.

hiszpański:

• El mito de la autoidentidad humana [Obecność mitu], tłum. Juan Álvarez, Valencia: Universidad. Departamento de Lógica y Filosofía de la Ciencia, 1976.
• La filosofia positivista. Cienoia y filosofía [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], tłum. Genoveva Ruiz-Ramon, Madrid: Catédra, 1979.
• Las principales corrientes del marxismo. Su nacimiento, desarrollo y disolución [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Jorge Vigil Rubio, tomy 1–3, Madrid: Alianza Editorial, 1980–1983.
• La modernidad siempre a prueba [Modernity on Endless Trial], tłum. Juan Almela, México: Vuelta, 1990.
• Conversaciones con el diablo. Ocho discursos sobre el mal y dos piezas [Rozmowy z diabłem], tłum. Caracas: Monte Avila, 1992.
• Las claves del cielo [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze; 13 bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Norberto Silvetti Paz, Caracas: Monte Avila Editores, 1993.
• Dios no nos debe nada. Un breve comentario sobre la religiòn de Pascal y el espíritu del jansenismo [God owes us Nothing], tłum. Susana Mactley Marín, Barcelona: Herder, 1994.
• Horror metaphysicus [Metaphysical Horror], tłum. José Miguel Esteban Cloquell, Madrid: Tecnos, 1999.
• La presencia del mito [Obecność mitu], tłum. Cristóbal Piechocki, Buenos Aires: Amorrortu, 2000.
• Si Dios no existe... Sobre Dios, el diablo, el pecado y otras preocupaciones de la llamada filosofía de la religion [Religion. If there is no God...], tłum. Marta Sansigre Vidal, Madrid: Tecnos, 2000.
• La clave celeste. O Relatos edificantes de la historia sagrada recogidos para aleccionamiento y advertencia del lector. Conversaciones con el diablo [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku poruszeniu i przestrodze], tłum. Anna Rubiò Rodon, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Melusina, 2006.
• Por qué tengo razòn en todo [Moje słuszne poglądy na wszystko], tłum. Anna Rubiò Rodon, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Melusina, 2007.
• Trece cuentos del reino de Lailonia para pequenos y mayores [13 Bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Dariusz Kuźniak, Ivan Garcia Sala, Oviedo: KRK Ediciones, 2008.
• Las preguntas de los grandes filósofos [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Arcadia, 2008.
• Si Dios no existe. Sobre Dios, el diablo, el pecado y otras preocupaciones de la llamada filosofía de la religion [Religion. If there is no God...], tłum. Marta Sansigre Vidal, Madrid: Tecnos, 2009.

japoński:

• 悪魔との対話 [Rozmowy z diabłem], tłum. Nomura Mikiko, Tokio: Chikuma Shobō, 1986.
• ライロニア国物語 : 大人も子どもも楽しめる13のおとぎ話 [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Resheku Kowakofusuki, Numano Mitsuyoshi, Shibata Ayano, Tsuchihashi Toshiko, Tokio: Kokusho Kankokai, 1995.
• 哲学は何を問うてきたか [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Yū Fujita, Tokio: Misuzu Shobō, 2014.

koreański:

• 마르크스주의의 주요 흐름 [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Sang-ch’ul Byŏn, tomy 1–3, Seul: Bookeuro Publishing, 2007.
• 위대한 질문 : 의문문으로 읽는 서양 철학사 [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Giyong Seok, P'aju: Yŏllinch'aektŭl, 2010.

litewski:

• Metafizinis siaubas [Metaphysical Horror], tłum. Alvydas Jokubaitis, Vilnius: Amžius, 1993.
• Mini paskaitos apie maksi dalykus [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Vyturys Jarutis, Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos centras, 2020.

macedoński:

• Ako bog ne postoi... Religija [Religion. If there is no God...], tłum. Aneta Stamatoski, Zdravko Stamatoski, Skopje: Tabernakul, 2000.
• 13 skazni od kralstvoto Lajlonija za golemi i mali i drugi skazni [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Natali Nikolovska, Skopje: List, 2002.

niderlandzki:

• Geschiedenis van het marxisme [Główne nurty marksizmu], tłum. tom 1: Esselien ‘t Hart, Arthur Langeveld, Michał Korzec, Sijmen Tol, Margareta Rajkowski-Vijfschagt, tom: 2: Sijmen Tol, Utrecht; Antwerpen: Het Spectrum, 1980.
• Religie: stel: ‘Er is geen God’... Over God, de duivel, zonde en andere perikelen van de zogenaamde filosofie van de religie [Religion. if there is no God...], tłum. Hilversum: Gooi & Sticht, 1987.
• Horror methaphysicus [Metaphysical Horror], tłum. Maarten van der Marel, Kampen: Kok Agora, 1989.
• Wilt u archteruit naar voren gaan! Essays van een conservatief-liberaal-socialis [Jak być konserwatywno-liberalnym socjalistą?], tłum. Herman van Den Haute, Ewa van den Bergen-Makala, Kampen: Klement; Kapellen: Pelckmans, 2007.
• Waarom is er iets en niet niets? Kernvragen van de westerse filosofie in 30 filosofenportretten [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Sabine Gilleman, Kampen: Klement; Kapellen: Pelckmans, 2009.
• Over het alledaagse leven [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Ekke Overbeek, Amsterdam: Boom, 2014.

niemiecki:

• Der Mensch ohne Alternative. Von der Möglichkeit und Unmöglichkeit Marxist zu sein [Światopogląd i życie codzienne (eseje filozoficzne)], tłum. Wanda Bronska-Pampuch, München: R. Piper & Co. Verlag, 1964.
• Die Philosophie des Positivismus [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], tłum. Piotr Lachmann, München: R. Piper & Co. Verlag, 1971.
• Gespräche mit dem Teufel. Acht Diskurse über das Böse und zwei Stücke [Rozmowy z diablem], tłum. Janusz Pilecki, München: Piper R. & Co. Verlag, 1975.
• Die Hauptströmungen des Marxismus. Entwicklung – Entstehung – Zerfall, Bd. 1–3 [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Eberhard Kozlowski,  tomy 1–3, München: Piper R. & Co. Verlag, 1977–1979.
• Der Himmelsschlüssel. 13 Märchen aus dem Reich Lailonien für groß und klein [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze; 13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Wanda Bronska-Pampuch, Mikolaj Dutsch, München: R. Piper 1981.
• Falls es keinen Gott gibt [Religion. If there is no God... ], München: Piper R., 1983.
• Die Gegenwärtigkeit des Mythos [Obecność mitu], tłum. Piotr Lachmann, München: R. Piper & Co. Verlag, 1984.
• Horror methaphysicus [Metaphysical Horror], tłum. Friedrich Griese, München; Zürich: Piper 1989.
• Mini-Traktate über Maxi-Themen [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Dietrich Scholze, Lipsk: Reclam Verlag, 2000.
• Neue Mini-Traktate über Maxi-Themen [Mini-wykłady o maxi-sprawach, Seria druga i Seria trzecia], tłum. Nina Kozlowski, Lipsk: Reclam Verlag, 2002.
• Was fragen uns die grossen Philosophen? [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Nina Kozlowski, Leipzig: Reclam, 2006.
• Gott schuldet uns nichts. Eine Anmerkung zur Religion Pascals und zum Geist des Jansenismus [God owes us nothing], tłum. Heimbach/Eifel: Bernardus-Verlag; Aachen: Verlag Mainz, 2007.

perski:

• Jarayânhâ-ye aslī dar mârksīsm. Barâmadan, gostareš va forūpâšī. Jeld-e sevvom [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Abbâs Mīlânī, tomy 1 i 2, Tehran: Āgâh, Čâp-e 2, [2006].
• Jarayânhâ-ye aslī dar mârksīsm. Barâmadan, gostareš va forūpâšī. Jeld-e sevvom [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Abbâs Mīlânī, tom 3, Tehran: Aḵtarân [2006].

• درس‌گفتارهایی‌ ک‍وچ‍ک‌ در ب‍اب‌ م‍ق‍ولات‍ی‌ ب‍زرگ‌ : ب‍ه‌ ض‍م‍ی‍م‍ه‌ گ‍ف‍ت‍گ‍وی‌ ک‍ش‍ی‍ش‌ ی‍س‍وع‍ی‌ پ‌. ک‍وس‍ت‍ی‍ل‍و ب‍ا ل‍ش‍ک‌ ک‍ولاک‍وف‍س‍ک‍ی‌ روش‍ن‌ وزی‍ری‌ [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Roušan Vazīrī, Tehrân: Negâh-e Moʿâser, [2010].
• Zamâne-yī šegarf, zamâne-yī nâ-ārâm. Zendegīnâme-ye ḵod gofte-ye Lešek Kūlâkūfskī [Czas ciekawy, czas niespokojny], tłum. Roušan Vazīrī, Tehrân: Negâh-e Moʿâser, [2010].

portugalski:

• A presença do mito [Obecność mitu], tłum. José Viegas Filho, Brasília: Editora Universidade de Brasília, 1981.
• Horror metafísico [Metaphysical Horror], tłum. Aglaia D.P. Coutinho Castro, Campinas: Papirus Editora, 1990.
• Pequenas palestras sorbe grandes temas. Ensaios sobre a vida cotidiana. Três series [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Bogna Pierzynski, São Paulo: Editora UNESP, 2009.
• Sobre o que nos perguntam os grandes filósofos [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Tomasz Lychowski, Rio de Janeiro: Civilização Brasileira, 2009.

rosyjski:

• Небесный ключ, или Назидательные рассказы из Священной истории, собранные для наставления и предостережения [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane], tłum. Ûrij Čajnikov, Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo Ivana Limbaha, 2016.
• Cкaзки из кopoлeвcтвa Лaйлoнии для бoльшиx и мaлeнькиx [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Elena Barzova, Marina Bolevskajâ, Vitalij Kostevič, Georgij Moroz, Gaânè Muradân, Irina Nelûhina, Sofijâ Ravva, Ol’ga Čehova, Sankt-Peterburg: Jaromír Hladík press, 2021.

rumuński:

• Convorbiri cu diavolul [Rozmowy z diabłem], tłum. Natalia Cantemir, Iaşi: Cronica, 2003.
• Modernitatea sub un neobosit colimator [Modernity on endless trial], tłum. Mihnea Gafįta, București: Curtea Veche, 2007.
• Principalele curente ale marxismului [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. S.C. Drăgan, Bucureşti: Curtea Veche, 2010.
• Este Dumnezeu fericit? Eseuri [Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania?], tłum. Constantin Geambaşu, Bucareşti: Curtea Veche Publishing, 2013.
• Prezenţa mitului [Obecność mitu], tłum. Constantin Geambaşu, Bucareşti: Curtea Veche Publishing, 2014.

serbski:

• Filozofija pozitivizma [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], tłum. Risto Tubić, Beograd: Prosveta, 1972.
• Glavni tokovi marksizma [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], tłum. Risto Tubić, tomy 1–3, Beograd: Beogradski Izdavačko-Grafički Zavod, 1980–1985.
• 13 bajki iz kraljevine Lajlonije za velike i male [Trzynaście bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Slobodan Grković, Gornij Milanovac: Dečje Novine, 1987.
• Prisutnost mita [Obecność mitu], tłum. Petar Vujiči, Beograd: Rad, 1989.
• Ključ nebeski. Razgovori sa davolom [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze oraz Rozmowy z diabłem], tłum. Petar Vujičić, Beograd: Beogradski izdavočko-grafički zavod, 1990.
• Religija. Ako nema Boga: o Bogu, davolu, grehu i ostalim brigama takozvane filosofije religije [Religion. If there is no God...], tłum. Vladen Perišić, Beograd: BIGZ, 1992.
• Užas metafizike [Metaphysical Horror], tłum. Risto Tubić, Beograd: Beogradsko-Izdavačko-Grafički Zavod, 1992.
• Мини предавања о макси стварима [Mini wykłady o maksi sprawach], tłum. Rajčíc Biserka, Beograd: Plato, 1997.
• Bog nam ništa nije dužan [God owes us nothing], tłum. Risto Tubíć, Beograd: Plato, 1998.
• Koja pitanja nam postavljaju veliki filozofi [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Plato, 2004.
• Moji ispravni pogledi na sve [Moje słuszne poglądy na wszystko], tłum. Novi Sad; Petrovaradin: Futura; Beograd: Multidisciplinarni centar za podsticanje integracionih procesa i harmonizaciju prava, 2005.
• Da li je Gospod Bog srećan i druga pitanja [Czy Pan Bóg jest szczęśliwszy i inne pytania], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Branko Kukić; Čačak: Gradac K, 2013.
• Ismejavani Isus [Herezja, Jezus ośmieszony. Esej apologetyczny i sceptyczny], tłum. Beograd: Treći Trg: Srebrno drvo, 2022.

słowacki:

• Malé prednášky o vel’kých problémoch [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Jozef Marušiak, tomy 1–2, Bratislava: Kalligram, 1998–2000.

słoweński:

• Mini predavanja o maksi zadevah. Trije zvezki [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Študentska Založba, 2004.

szwedzki:

• Samtal med djävulen [Rozmowy z diabłem], tłum. Martin von Zweigbergk,
  Stockholm: Bromberg, 1982.
• Sagor för stora och små [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Martin von Zweigbergk, Stockholm: Bromberg, 1984.
• Den himmelska nyckeln eller Uppbyggliga berättelser ur den heliga historien samlade till råd och varnagel [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze], tłum. Lennart Larsson, Stockholm: Bokförlaget A, 1991.

turecki:

• Modernliğin sonsuz duruşması [Modernity on endless trial], tłum. Ayaz Selahattin, İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• Neden hiçbir şey yok da bir şey var? [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Angı Suat Kemal, İstanbul: Jaguar Kitap, 2016.
• Lailonia krallığı'ndan büyüklere ve küçüklere 13 masal [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Neşe Taluy Yüce, Dorota Mikolajczyk, İzmir: Livera Yayınevi, 2022. 

ukraiński:

• Mìnì-lekcìï na maksì-temi. Âk-ot: pro vladu, pro slavu, pro rìvnìst', pro brehnû, pro tolerantnìst', pro podorožì, pro cnotu, pro kolektivnu vìdpovidal'nìst', pro koleso fortuni, pro veliku zradu ta ìnše [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Roksana Harčuk, Kijew: Osnovi, 1999.
• Moi pravilni pogajadi na vse [Moje słuszne poglądy na wszystko], tłum. Sergìj Jakovenka, Kijew: Vidavničij Dìm „KiÊvo-Mogilâns'ka akademìâ”, 2005.

węgierski:

• Mit kérdeznek tőlünk a nagy filozófusok? [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Pálfalvi Lajos, Budapest: Typotex, 2012.

włoski:

• La filosofia del positivismo [Filozofia pozytywistyczna. Od Hume’a do Koła Wiedeńskiego], tłum. Nicola Paoli, Roma–Bari: Laterza, 1974.
• Nascita sviluppo dissoluzione del marxismo [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], Vol. 1, tłum. Riccardo Landau, Milano: SugarCo Edizioni Srl, 1980.
• Il periodo aureo. Nascita, sviluppo, dissoluzione del marxismo [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], Vol. 2: tłum. Riccardo Landau, Milano: SugarCo Edizioni Srl, 1983.
• Nascita sviluppo dissoluzione del marxismo [Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład], Vol. 3, tłum. Paola Belmi, Milano: SugarCo Edizioni Srl, 1985.
• La chiave del Cielo. Racconti edificanti tratti dalla sacra Scrittura a nostro insegnamento e avvertimento e Conversazioni con il diavolo [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze; Rozmowy z diabłem], tłum. Arturo Lorini, Brescia: Editrice Queriniana, 1982.
• Le religioni. Su Dio, il Demonio, il male e altri problemi della cosiddetta filosofia della religione [Religion. If there is no God…], tłum. Bruno Oddera, Milano: SugarCo Edizioni, 1983.
• Orrore metafisico [Metaphysical Horror], tłum. Bruno Morcavallo, Bologna: Il Mulino, 1990.
• Presenza del mito [Obecność mitu], tłum. Pietro Kobau, Bologna: Il Mulino, 1992.
• Piccole lezioni su grandi filosofi [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Nosilia di Viviana, Costabissara Vicenza: Angelo Colla Editore, 2010.

PMK