(ur. 1923) – prozaik, eseista, reportażysta, dramaturg, scenarzysta i reżyser filmowy.

Twórczość literacką Hen rozpoczął w czasie drugiej wojny światowej, jego wiersz ukazał się w pismie „Głos Żołnierza”. We wczesnych utworach autora dominują motywy autobiograficzne, najpierw związane z wojenną tułaczką i służbą w szeregach Armii Czerwonej oraz Ludowego Wojska Polskiego. W swojej prozie wspomnieniowej i dziennikach wraca też do swojego dzieciństwa spędzonego w wielokulturowej Warszawie, gdzie urodził się w żydowskiej rodzinie jako Józef Henryk Cukier. Charakterystyczne dla jego twórczości jest wprowadzanie do książek wątków sensacyjnych, romansowo-awanturniczych i kryminalnych.

Jego powieść Toast, znana też jako Prawo i pięść, rozgrywa się w 1945 roku na Ziemiach Odzyskanych i opowiada o byłym więźniu obozów koncentracyjnych w Auschwitz i Dachau, Andrzeju Kenigu. Dołącza on do grupy mającej zabezpieczyć majątek w miasteczku uzdrowiskowym Graustadt (Siwowo). Na miejscu orientuje się, że szef nie jest lekarzem, za którego się podaje, a jego celem jest szaber porzuconego mienia, w tym wyposażenia szpitala i sanatorium. Kenig postanawia w pojedynkę zatrzymać szabrowników, przez co dochodzi do strzelaniny, w której giną trzy osoby.

Uznanie czytelników zyskały także eseje biograficzne Hena, takie jak Ja, Michał z Montaigne, Błazen – wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście Poniatowskim. Pisarz jawi się w nich jako erudyta i gawędziarz, komentator historii i kultury, skłonny do rewizji prawd uznawanych za niepodważalne. Na przykład w opowieści o Stanisławie Auguście Poniatowskim kontrowersyjny król zostaje pokazany jako postać pozytywna, reformator, któremu udało się wykształcić elitę, budującej potem świadomość narodu.

Autor tworzy także współczesne powieści beletrystyczne, takie jak Bruliony profesora T. Akcja książki rozgrywa się w Warszawie w 2005 roku. Tytułowy profesor, amerykański rusycysta, przybywa do Polski z serią wykładów, w istocie jednak chce rozwikłać zagadkę śmierci swojego warszawskiego przyjaciela. Niespodziewanie wplątuje się w romans z dużo od niego młodszą kobietą.

Również powieść Pingpongista została pomyślana jako utwór popularny, choć punktem wyjścia jest sprawa poważna – Hen nawiązał bowiem do sprawy mordów w Jedwabnem w lipcu 1941 roku. W fikcyjnym miasteczku Cheremiec w 2001 roku pojawia się emerytowany sędzia z Ameryki. Przybysz zadręcza się tym, że nie uratował z pogromu swego żydowskiego przyjaciela, z którym namiętnie grywał w ping-ponga. Hen wskazuje na rozmaite konsekwencje zbrodni dokonanej przez Polaków na żydowskich sąsiadach i ocenia całkiem współczesne postawy wobec pogromu.

Proza Józefa Hena była wielokrotnie ekranizowana. Na podstawie książek autora mogliśmy oglądać takie produkcje jak: Crimen (serial telewizyjny), Dwa żebra Adama, Królewskie sny, Krzyż Walecznych, Kwiecień, Mgiełka, Nieznany, Nikt nie woła, Ping-pong, Prawo i pięść, Rycerze i rabusie. Sam Hen jest autorem licznych scenariuszy filmowych i telewizyjnych – oryginalnych lub będących adaptacjami. Jest również reżyserem Markiza de Pompadour, Ping-ponga, Pereł i dukatów oraz współreżyserem Weekendów.

Pisarz jest laureatem wielu nagród, w tym Nagrody Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta, Nagrody Literackiej m.st. Warszawy. Był nominowany do Nagrody Literackiej „Nike”. Otrzymał też liczne odznaczenia, między innymi Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych, Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

BIBLIOGRAFIA

• Kijów, Taszkient, Berlin. Dzieje włóczęgi, Katowice: Wydawnictwo „Literatura Polska”, 1947.
• Ziemia dobrej nowiny, Warszawa: Wydawnictwo „Prasa Wojskowa”, 1949.
• Druga linia, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1951.
• Moja kompania, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1951.
• Notes lejtnanta Nikaszyna, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1952.
• Płomień na Podhalu. Opowieść o Kostce Napierskim, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1952.
• Smolakowo, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1953.
• Waruga nie pojechał, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1953.
• W dziwnym mieście, Warszawa: Czytelnik, 1954.
• Źrenica jego oczu, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1955.
• Bitwa o Kozi Dwór, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1955.
• Cud z chlebem, Warszawa: Iskry, 1956.
• Notatnik zapaleńca, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1956.
• Skromny chłopiec w haremie, Warszawa: Iskry, 1957.
• Bicie po twarzy, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1959.
• Więzień i jasnowłosa, Warszawa: Iskry, 1960.
• Nieznany. Opowiadania, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1962.
• Krzyż walecznych, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1964.
• Toast, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1964 [od 1997 wznawiana pod tytułem Prawo i pięść].
• Przed wielką pauzą [pierwsza część cyklu powieściowego Teatr Heroda], Warszawa: Czytelnik, 1966.
• Opór [druga część cyklu powieściowego Teatr Heroda], Warszawa: Czytelnik, 1967.
• Mgiełka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
• Twarz pokerzysty, Warszawa: Czytelnik, 1970.
• Przeciw diabłom i infamisom, Warszawa: RSW Prasa Książka Ruch, 1973.
• Yokohama, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
• Crimen. Opowieść jarmarczna, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975.
• Zagadkowy Arre, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1977.
• Ja, Michał z Montaigne, Warszawa: Czytelnik, 1978.
• Milczące między nami, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
• Nie boję się bezsennych nocy, Warszawa: Czytelnik, 1987.
• Powiernik serc, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1988.
• Królewskie sny, Warszawa: Iskry, 1989.
• Nikt nie woła, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990.
• Nowolipie, Warszawa: Iskry, 1991.
• Nie boję się bezsennych nocy… z księgi drugiej, Warszawa: BGW, 1992.
• Odejście Afrodyty, Warszawa: „Twój Styl”, 1995.
• Najpiękniejsze lata, Londyn: Aneks, 1996.
• Błazen – wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, Warszawa: Iskry, 1998.
• Nie boję się bezsennych nocy… z księgi trzeciej, Warszawa: Czytelnik, 2001.
• Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście, Warszawa: Iskry, 2003.
• Bruliony profesora T., Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
• Pingpongista, Warszawa: W.A.B., 2008.
• Dziennik na nowy wiek, Warszawa: W.A.B., 2009.
• Szóste, najmłodsze i inne opowiadania, Warszawa: W.A.B., 2012.
• Dziennika ciąg dalszy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014.
•  Powrót do bezsennych nocy. Dzienniki, Katowice: Sonia Draga, 2016.
• Ja, deprawator, Katowice: Sonia Draga, 2018.
• Bez strachu. Dziennik współczesny, Warszawa: MG, 2020.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Nowolipie street [Nowolipie], tłum. Krystyna Boron, Bethseda: DL Books, 2012.

czeski:

• Druhý sled [Druga linia], tłum. Vladimír Černý, Praha: Naše vojsko, 1954.
• Duben [Kwiecień], tłum. Josef Burian, Praha: Naše vojsko, 1965.
• Tvář hráče pokeru [Twarz pokerzysty], tłum. Helena Stachová, Praha: Naše Vojsko, 1973.
• Jokohama, tłum. Anetta Balajková, Praha: Lidové Nakladatelství, 1980.
• Crimen. Jarmarečni historie [Crimen], tłum. Helena Stachová, Praha: Odeon, 1981.
• Já Michel de Montaigne [Ja, Michał z Montaigne], tłum. Helena Stachová, Praha: Odeon, 1990.

francuski:

• L’oeil de Dajan: récits, Korab [Western, Oko Dajana, Bliźniak], tłum. Szymon Laks, Paris: Éditions Robert Laffont, 1974.
• Le joueur de ping-pong [Pingpongista], tłum. Agnès Wisniewski, Paris: Éditions des Syrtes, 2010.

litewski:

Mano draugas karalius [Mój przyjaciel król], tłum. Vytautas Dekšnys, Vilnius: Edukologija, 2012.

niderlandzki:

• De bokser en de dood. Verhalen [wybór opowiadań], tłum. Pszisko Jacobs, Amsterdam: Moussault, 1967.
• De wet de vuist [Toast], tłum. Pszisko Jacobs, Haarlem: In de Knipscheer, 1981.

niemiecki:

• Der Boxer und der Tod [wybór opowiadań], tłum. Renate Lachmann, München–Wien: A. Langen, G. Müller, 1964.
• Die Faust und das Recht [Toast] ,tłum. Kurt Kelm, Berlin: Volk und Welt, 1974.
• Yokohama, tłum. Hubert Schumann, Berlin: Volk und Welt, 1977.
• Nowolipie – eine jüdische Strasse [Nowolipie], tłum. Roswitha Matwin-Buschmann, Leipzig: Reclam, 1996.

słoweński:

• Jokohama, tłum. Branko Šömen, Ljubljana: Prešernova Družba, 1980.

ukraiński:

• Мій пріятьєль король Станіслав Август [Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście], tłum. Igor Andruszenko, Kyjiw: Tempora, 2001.

włoski:

• L’occhio di Dayan [Oko Dajana], tłum. Claudio Madonia, Firenze: Giuntina, 1992.
• Via Nowolipie. A Varsavia prima del ghetto [Nowolipie], tłum. Claudio Madonia, Maria Madonia, Firenze: Editrice La Giuntina, 1993.

węgierski:

• A pòkerjátékos arca [Twarz pokerzysty], tłum. Jolán Cservenits, Budapest: Euròpa, 1977.
• Jokohama, tłum. Jolán Cservenits, Budapest: Euròpa, 1977.

MHS