(1919–2000) – pisarz, eseista, krytyk literacki, autor dzienników, współzałożyciel i współredaktor paryskiej „Kultury”.

Herling-Grudziński debiutował w prasie międzywojennej jako krytyk literacki. W czasie drugiej wojny światowej został aresztowany i zesłany do łagru. Opuścił Rosję z armią Andersa, walczył pod Monte Cassino. Jako współzałożyciel i współredaktor „Kultury” mieszkał najpierw w Rzymie, potem w Londynie. W 1952 osiadł we Włoszech, gdzie spędził resztę życia.

Przedmiotem swego pisarstwa Gustaw Herling-Grudziński uczynił opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości (totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia, instrumentalizacji życia). Jego książki są wyrazem zainteresowań literaturą rosyjską, klasyką europejską, malarstwem. Pisane ze znawstwem szkice o sztuce świadczą o tym, że dla Herlinga kultura to przejaw metafizycznej niepewności człowieka, a także najszerszy z symbolicznych języków służących dociekaniu sensu.

Jako pisarz narodził się pod wpływem doświadczeń łagrowych, które spisał i przetworzył w książce Inny świat – jednym z pierwszych dzieł poświęconych tej tematyce, jakie powstały w literaturze światowej. W książce sporządził wiarygodny opis potwornych łagrowych warunków życia, a zarazem stworzył opowieść o istocie totalitaryzmu, o granicach człowieczeństwa i o ludzkiej sile pokonywania wszelkich przeciwności losu.

W opowiadaniach wracał do formy dziewiętnastowiecznej opowieści, nawiązując do Poego, Melville’a i Jamesa. W zbiorze Wieża porusza tematy tajemnicy życia, ludzkiego cierpienia, samotności i postaw wobec tragicznych wydarzeń. Autor zastosował tu metodę szkatułkową, przeplatając wątki dotyczące różnych osób, żyjących na przestrzeni wielu lat. Pierwsza część ukazuje pobyt narratora w dolinie Aosty (Włochy), druga opisuje życie Trędowatego, a trzecia to krótki zarys egzystencji emerytowanego nauczyciela z Sycylii. Osoby te nigdy się nie spotkały, ale połączyła je towarzysząca wszystkim dojmująca samotność.

To uczucie nie jest też obce bohaterowi opowiadania Podzwonne dla dzwonnika. Jego bohaterem jest Fra Nafta, żydowskie dziecko uratowane z płonącego domu i wychowane przez franciszkanów, które zostaje dzwonnikiem w kościele św. Klary w Neapolu. Fizycznie i psychicznie niedorozwinięty Nafta przez całe życie zamiast mówić bełkotał, mieszając słowa niemieckie i włoskie, na co miały wpływ doświadczenia Zagłady.

Ważne dla twórczości pisarza są Dzienniki pisane nocą – wielotomowe dzieło prowadzone przez niemal trzydzieści lat. Gustaw Herling-Grudziński wchodzi w nim w rolę kronikarza epoki. Jego zapiski są pełne odniesień i komentarzy do literatury oraz sztuki, wywodów historycznych i politycznych. Autor jawi się w nich jako mędrzec, moralista, artysta, a niekiedy surowy sędzia. Znaleźć tu można zarówno analizę bieżących wydarzeń politycznych, jak i refleksje pisarza na temat literatury, sztuki i włoskiej przyrody.

„Rozmawia się w dzienniku z sobą samym, ze światem, z innymi, z Bogiem (od różnic w nacisku zależą rozmaite dzienniki). I tworzy się często rozmówców, jak tworzy się w rozmowach z nimi samego siebie” – pisał pod datą 14 listopada 1985 roku.

W 1998 roku Gustaw Herling-Grudziński został odznaczony Orderem Orła Białego w uznaniu zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej. Był laureatem wielu nagród: w tym nagrody „Kultury” (1958), Jurzykowskiego (1964), Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1966), nagrody londyńskich „Wiadomości” (1981), nagrody francuskiego PEN Clubu (1986) oraz włoskiej nagrody Premio Viareggio Internazionale (1994).

BIBLIOGRAFIA

• Żywi i umarli. Szkice literackie, Rzym: Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu, 1945.
• Inny Świat, London: Gryf Publications, 1953.
• La sconfitta e la ribellione del cortigiano; La convalescenza, Roma: Associazione Italiana per la Libertà della Cultura, 1957.
• Da Gorki a Pasternak. Considerazioni sulla letteratura sovietica, Roma: Opera Nuova, 1958.
• Skrzydła ołtarza, Paryż: Instytut Literacki, 1960.
• Drugie Przyjście oraz inne opowiadania i szkice, Paryż: Instytut Literacki, 1963.
• Upiory rewolucji, Paryż: Instytut Literacki, 1969.
• Dziennik pisany nocą 1971–1972, Paryż: Instytut Literacki, 1973.
• Dziennik pisany nocą 1973–1979, Paryż: Instytut Literacki, 1980.
• Książę niezłomny i inne opowiadania. Wybór autora, Kraków: KOS, 1982.
• Dziennik pisany nocą 1980–1983, Paryż: Instytut Literacki, 1984.
• Wieża i inne opowiadania, Poznań: W drodze, 1988.
• Dziennik pisany nocą 1984–1988, Paryż: Instytut Literacki, 1989.
• Opowiadania zebrane, Poznań: W Drodze, 1990.
• Godzina cieni, Kraków: Znak, 1991.
• Dziennik pisany nocą 1989–1992, Warszawa: Czytelnik, 1993.
• Wyjścia z milczenia. Szkice, Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1993.
• Sześć medalionów i Srebrna Szkatułka, Warszawa: Czytelnik, 1994.
• Portret wenecki. Trzy opowiadania, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1995.
• Błogosławiona, święta, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1996.
• Dziennik pisany nocą 1993–1996, Warszawa: Czytelnik, 1997
• Don Ildebrando, Warszawa: Presspublica, 1997.
• Gorący oddech pustyni, Warszawa: Czytelnik, 1997.
• Rozmowy w Dragonei [wraz z Włodzimierzem Boleckim], Warszawa: Szpak, 1997.
• Dziennik pisany nocą 1993–96, Warszawa: Czytelnik, 1998.
• Biała noc miłości, Warszawa: Czytelnik, 1999.
• Ricordare, raccontare. Conversazione su Salamov [wraz z Piero Sinattim], Napoli: L’Ancora, 1999.
• Dziennik pisany nocą 1997–1999, Warszawa: Czytelnik, 2000.
• Podzwonne dla dzwonnika, Warszawa: Czytelnik, 2000.
• Najkrótszy przewodnik po sobie samym, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.
• Rozmowy w Neapolu [wraz z Włodzimierzem Boleckim], Warszawa: Szpak, 2000.
• Z biografii Diego Baldassara, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000.
• Wędrowiec cmentarny, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
• Wiek biblijny i śmierć, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
• Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1935–1946, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.
• Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1947–1956, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.
• Recenzje, szkice, rozprawy literackie 1957–1998, felietony i komentarze z Radia Wolna Europa 1955–1967, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2013

TŁUMACZENIA (wybór)

angielski:

• A world apart, tłum. Joseph Marek, London: Heinemann, 1951.
• The island [wybór opowiadań], tłum. Ronald Strom, London: Peter Owen, 1990.
• Volcano and Miracle [wybór z: Dziennik pisany nocą], tłum. Ronald Strom, New York: Viking, 1996.
• The Noonday Cemetery and Other Stories [wybór opowiadań], tłum. Bill Johnston, New York: New Directions, 2003.

bułgarski:

• Друг свят [Inny świat], tłum. Desislava Nedjalkowa, Sofija: Izdatielstwo Atelier AB, 2001.
• Крилата на олтара. Разкази, дневници, есета [wybór opowiadań], tłum. Desislawa Nedjalkowa, Ruse: Izdatielstwo Elias Kaneti, 2021.

chorwacki:

• Bijela noč ljubavi: kazališna priča [Biała noc miłości], tłum. Mladen Martić, Zagreb: Hrvatsko filološko društvo Disput, 2015.
• Dnevnik pisan noću 1970–2000. Izbor [wybór z Dziennika pisanego nocą], tłum. Adrian Cvitanović, Zagreb: Disput, 2020.

czeski:

• Jiný svět [Inny świat], tłum. Helena Stachová, Praha: Institut pro středoevropskou kulturu a politiku, 1994.
• Deník psaný v noci: 1989–1992 [Dziennik pisany nocą 1989–1992], tłum. Helena Stachová, Martin Švehlík, Praha: Torst, 1995.
• Hodina stíṅu [Godzina cieni], tłum. Helena Stachová, Praha: Torst, 1999.
• Ostrov a jine prózy [Skrzydła ołtarza, Drugie przyjście], tłum. Helena Stachová, Praha: Mladá Fronta, 2000.
• Benátský portrét a jiné prózy [wybór opowiadań], tłum. Helena Stachová, Praha: Academia, 2004.
• Hřbitovní poutník [wybór prozy], tłum. Helena Stachová, Praha–Litomyšl: Paseka, 2010.

francuski:

• Un monde à part [Inny świat], tłum. z ang. William Desmond, Paris: Le Grand Livre du Mois, 1985.
• L'île et autres récits [wybór opowiadań], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Gallimard, 1992.
• Le portrait vénitien et autres récits [wybór opowiadań], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Gallimard, 1995.
• Les perles de Vermeer: journal écrit la nuit 1986–1992 [Dziennik pisany nocą], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Seuil, 1999.
• Variations sur les ténèbres: Nouvelles [wybór opowiadań], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Seuil, 1999.
• Nuits blanches d’amour [Biała noc miłości], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Seuil, 2001.
• La peste à Naples: relation d’un État d’exception [Dżuma w Neapolu], tłum. Thérèse Douchy, Paris: Éditions Allia, 2022.

hiszpański:

• Variaciones sobre las tinieblas [wybór opowiadań], tłum. Elzbieta Bortkiewicz, Madrid: Metáfora, 2003. 
• Un mundo aparte [Inny świat], tłum. Anna Orzeszek, Francisco Javier Villaverde González, Barcelona: Libros del Asteroide, 2012.

macedoński:

• Бела ноќ на љубовта [Biała noc miłości], tłum. Lidija Tanuszewska, Skopje: Ili-Ili, 2006.

niderlandzki:

• Een wite nacht van liefde [Biała noc miłości], tłum. Lisetta Stembor, Breda: De Geus, 2001.
• Een wereld apart [Inny świat], tlum. Jacq Vogelaar, Amsterdam: De Bezige Bij, 2005.

niemiecki:

• Der Turm und Die Insel [dwa opowiadania], tłum. Maryla Reifenberg, Köln: Kiepenheuer & Witsch, 1966.
• Das venezianische porträt [wybór opowiadań], tłum. Nina Kozlowski, München–Wien: Hanser, 1996.
• Tagebuch bei Nacht geschrieben [Dziennik pisany nocą], tłum. Nina Kozlowski, München: Hanser 2000.
• Welt ohne Erbarmen [Inny świat], tłum. Wille Hansjürgen, Nina Kozlowski, München–Vien: Hanser, 2000.

rosyjski:

• Иной мир [Inny świat], tłum. Natalja Gorbaniewska, Moskwa: Progress, 1991.
• горячее дыхание пустыни, Белая ночь любви [Gorący oddech pustyni, Biała noc miłości], tłum. Irina Adelgejm, Moskwa: MIK, 2000.
• Неаполитанская летопись [wybór z Dziennika pisanego nocą], tłum. Irina Adelgejm, Sankt-Petersburg: Izdatielstwo Ivana Limbacha, 2017.

serbski:

• Bela noć ljubavi [Biała noc miłości], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: B. Kukuić, 2004.
• Dnevnik pisan noću 1969–2000 [Dziennik pisany nocą 1969–2000], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Službeni glasnik, 2010.
• Venecijanski portret [wybór opowiadań], tłum. Biserka Rajčić, Vršac : Književna opština Vršac, 2016.

słowacki:

• Biela noc lásky [Biała noc miłości], tłum. Jozef Hvišč, Bratislava: Slovart, 2001.

słoweński:

• Drug svet [Inny świat], tłum. Jana Unuk, Ljubljana: Modrijan, 2013.

ukraiński:

• Іиший Світ [Inny świat], tłum. Oleś Gerasim, Kyjiw: Knigi XXI, 2010.

węgierski:

• A második eljövetel. Válogatott esszék és elbeszélések [wybór esejów i opowiadań], tłum. Csaba Galambos i in., Budapest: Orpheusz, 1998.
• A sivatag forró lehelete [Gorący oddech pustyni], tłum. Klára Körtvélyessy, Zsuzsa Mihályi, Lajos Pálfalvi, Budapest: Nagyvilág, 2004.
• Más világ [Inny świat], tłum. Klára Körtvélyessy, Budapest: Nagyvilág, 2004.

włoski:

• Un mondo a parte [Inny świat], tłum. Gaspare Magi, Bari: Editori Laterza, 1958.
• Due racconti: La torre; Il miracolo [dwa opowiadania], tłum. Dario Staffa, Paolo Statuti, Milano: Libri Scheiwiller, 1990.
• Diario scritto di notte [Dziennik pisany nocą], tłum. Donatella Tozzetti, Milano: Feltrinelli, 1992.
• Gli spettri della rivoluzione ed altri saggi [Upiory rewolucji], tłum. Vera Verdiani, Firenze: Ponte alle Grazie, 1994.
• Ritratto Veneziano [wybór opowiadań], tłum. Laura Quercioli Micer, Piero Di Nepi, Roma: Fazi, 1995.
• Le perle di Vermeer [wybór opowiadań], tłum. Laura Quercioli Micer, Piero Di Nepi, Roma: Fazi, 1998.
• Don Ildebrando e altri racconti [Don Ildebrando], tłum. Mauro Martini, Milano: Feltrinelli, 1999.
• Breve racconto di me stesso [Najkrótszy przewodnik po sobie samym], Napoli: L’Ancora del Mediterraneo, 2001.
• Requiem per il campanaro [Podzwonne dla dzwonnika], tłum. Vera Verdiani, Napoli: L’Ancora del Mediterraneo, 2003.
• La notte bianca dell’amore [Biała noc miłości], tłum. Vera Verdiani, Napoli: L’Ancora del Mediterraneo, 2004.

MHS