(1925–2017) – socjolog, filozof, eseista, ceniony i znany w świecie specjalista od teorii kultury, wymieniany wśród najważniejszych twórców koncepcji „ponowoczesności”, „płynnej nowoczesności”.

(1925–2017) – socjolog, filozof, eseista, ceniony i znany w świecie specjalista od teorii kultury, wymieniany wśród najważniejszych twórców koncepcji „ponowoczesności”, „płynnej nowoczesności”.

Pochodził z rodziny polskich Żydów. Po wybuchu drugiej wojny światowej uciekł z rodziną do Związku Radzieckiego, gdzie jako maturzysta wstąpił do 1 Armii Wojska Polskiego, brał udział między innymi w bitwie o Berlin; w 1945 roku odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wojnie współpracował z władzami PRL, w 1953 roku usunięty z szeregów partii i z wojska. Jeszcze podczas służby wojskowej podjął studia wieczorowe z filozofii i socjologii, które po wojnie kontynuował na Uniwersytecie Warszawskim, tam też obronił pracę magisterską i doktorską i został zatrudniony jako asystent, a po habilitacji kierował Katedrą Socjologii Ogólnej Uniwersytetu Warszawskiego. Był zaangażowany w ówczesne życie polityczne, wspierał opozycję. Bauman należał do pokolenia, które po wojnie stanęło przed zadaniem odbudowania znakomitych tradycji nauki polskiej. W roku 1959 opublikował napisaną kilka lat wcześniej rozprawę Socjalizm brytyjski (źródła, filozofia, doktryna polityczna). Rzetelności intelektualnej prac Baumana towarzyszył od początku ogromny talent eseistyczny i popularyzatorski, którego owoc stanowiły takie pozycje jak Socjologia na co dzień czy Idee, ideały, ideologie. Widoczne są tu, kiełkujące od lat 60., zalążki późniejszych oryginalnych koncepcji filozoficznych.

Podczas wydarzeń marcowych 1968 roku został oskarżony o podjudzanie studentów do protestów i wraz z kilkoma innymi profesorami zwolniony z uczelni. Wyemigrował do Izraela, gdzie wykładał na uniwersytetach w Tel Awiwie i Hajfie, a następnie w 1971 roku do Wielkiej Brytanii. Osiadł w Leeds, pracował na tamtejszym uniwersytecie – od 1972 roku jako kierownik Katedry Socjologii – do 1990 roku. Był także gościem na wielu innych uniwersytetach, takich jak Berkeley, Yale oraz w Canberze, St. John’s i Kopenhadze. Od czasu emigracji pisał i publikował po angielsku.

Jego poglądy skupione są wokół zagadnień nowoczesności i ponowoczesności. Jak dowodził, nowoczesność wynikająca z oświeceniowej wiary w rozum prowadzi do uprawiania świata jak ogrodu, podporządkowania go rozumowi. Powoduje to rosnącą przepaść między intelektualistami a resztą społeczeństwa i scedowanie sprawowania porządku społecznego na państwo, które też pozbywa się tak zwanych chwastów, a więc wszystkich, którzy naruszają ład. Malejącej od XVIII wieku roli intelektualistów w społeczeństwie poświęcił studium Legislators and Interpreters, a w Modernity and the Holocaust dowodził znaczącej roli prądów modernistycznych w stworzeniu gruntu pod Zagładę. Intelektualnie najbliższy poglądom Baumana zdaje się nurt neopragmatyzmu z Richardem Rortym na czele.

Jak dowodził, w epoce ponowoczesności nastąpił rozpad świata na małe państewka, które nie radzą sobie w systemie kapitalistycznym. To system, który nazywa „płynną nowoczesnością”, gdyż – co pokazuje – państwa te (z powodu wielogłosowości i chaosu) nie są w stanie utrzymać spójności kulturowej i zadbać o wartości i stabilizację. To czas nomadów, który z jednej strony daje nadzieję na dojście do głosu jednostek i grup etnicznych, z drugiej – prowadzi do chaosu, stąd wymaga stworzenia nowego systemu, nowego porządku także etycznego. Tematy te powracają w kolejnych jego licznych książkach.

Za swoje prace otrzymał liczne nagrody i nominacje. Za Modernity and The Holocaust uhonorowano go Europejską Nagrodą AMALFI w dziedzinie socjologii i nauk społecznych. Praca Ponowoczesność jako źródło cierpień była nominowana w 2001 roku do Nagrody Literackiej „Nike”. Za całokształt twórczości w 1998 roku dostał Nagrodę im. Theodora W. Adorno, w 2010 roku Nagrodę Księcia Asturii, w 2014 roku nagrodę Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego. W 2010 roku otrzymał z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W Leeds znajduje się założony na jego cześć Instytut Baumana. Jego książki przełożono na kilkadziesiąt języków.

BIBLIOGRAFIA (wybór)

• Hermeneutics and Social Science, New York: Columbia University Press, 1978.
• Memories of Class: the pre-history and after-life of class, London–Boston: Routhledge & Kegan Paul, 1982.
• Legislators and interpreters – On Modernity, Post-Modernity, Intelectuals, Cambridge: Polity Press, 1987.
• Freedom, Philadelphia: Open University Press, 1988.
• Modernity and The Holocaust, Cambridge: Polity Press, 1989.
• Thinking Sociologically. An introduction for Everyone, Cambridge, Mass.: Basil Blackwell, 1990.
• Modernity and Ambivalence, Cambridge: Polity Press, 1991.
• Intimations of Postmodernity, London–New York: Routhledge, 1992.
• Mortality, Immortality and Other Life Strategies, Stanford: Stanford University Press, 1992.
• Postmodern Ethics, Life in Fragments. Essays in Postmodern Morality, Cambridge: Basil Blackwell, 1995.
• Postmodernity and its discontents, New York: New York University Press, 1997; Ponowoczesność jako żródło cierpień, Warszawa: Sic!, 2000.
• Work, consumerism and the new poor, Philadelphia: Open University Press, 1998.
• Globalization: the human consequences, New York: Columbia University Press, 1998.
• Culture as praxis, Thousand Oaks: Sage Publications, 1999.
• Globalizacja i co z tego dla ludzi wynika, tłum. Ewa Klekot, Warszawa: PIW, 2000.
• Razem osobno, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.
• O pożytkach z wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem, wywiad Keith Tester, tłum. Ewa Krasińska, Warszawa: Sic!, 2003.
• Życie na przemiał, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
• Europa. Niedokończona przygoda, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
• Płynna nowoczesność, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
• Społeczeństwo w stanie oblężenia, tłum. Janusz Margański, Warszawa: Sic!, 2006.
• Moralność w niestabilnym świecie, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 2006.
• Płynne czasy. Życie w epoce niepewności, tłum. Maciek Żakowski, Warszawa: Sic!, 2007.
• Płynne życie, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
• Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, tłum. Jacek Konieczny, Kraków: Znak, 2007.
• Płynny lęk, tłum. Janusz Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
• Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie, tłum. Janusz Margański, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
• Nowoczesność i zagłada, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
• Sztuka życia, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
• Konsumowanie życia, tłum. Monika Wyrwas-Wiśniewska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009.
• Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym co przed nami (współautorzy Roman Kubicki, Anna Zeidler-Janiszewska), Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, cop. 2009.
• Żyjąc w czasie pożyczonym. Rozmowy z Citlali Rovirosa-Madrazo, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.
• 44 listy ze świata płynnej rzeczywistości, tłum. Tomasz Kunz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.
• Kultura w płynnej nowoczesności, Warszawa: Agora S.A., 2011.
• To nie jest dziennik, tłum. Maria Zawadzka-Strączek, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2012.
• O edukacji. Rozmowy z Riccardo Mazzeo, tłum. Patrycja Poniatowska, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, cop. 2012.
• Straty uboczne. Nierówności społeczne w epoce globalizacji, tłum. Justyn Hunia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
• Kultura jako praxis, tłum. Jacek Konieczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
• Etyka ponowoczesna, tłum. Janina Bauman, Joanna Tokarska-Bakir, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2012.
• Obcy u naszych drzwi, tłum. Weronika Mincer, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016.
• Szkice z teorii kultury, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2017.
• Zarządzanie w płynnej nowoczesności (współautorzy Irena Bauman, Jerzy Kociatkiewicz, Monika Kostera), tłum. Agnieszka Rasmus-Zgorzelska, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2017.
• Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość, tłum. Karolina Lebek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018.
• Płynne pokolenie, wywiad Thomas Leoncini, tłum. Szymon Żuchowski, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca, 2018.
• Bauman. Czynić swojskie obcym, wywiad Peter Haffner, tłum. Katarzyna Leszczyńska, Warszawa: Wielka Litera, cop. 2019.
• O świecie i sobie samych, rozmowa Stanisław Obirek z udziałem Aleksandry Jasińskiej-Kani, Warszawa: Arbitror, cop. 2020.

TŁUMACZENIA (wybór)

albański:

• Moderniteti dhe holokausti [Modernity and the Holocaust], tłum. Enis Sulstarova, Tirana: Pika pa sipërfaqe, 2015.

arabski:

• زيجمونت باومان ; ترجمة فاطمة نصر [Liquid love: on the frailty of human bonds], tłum. Fāṭima Naṣr, Al-Qāhira: Suṭūr, [2005].
• يجمونت باومان ; ترجمة فريال حسن خليفة. [Freedom], tłum. Firyāl Ḥasan Ḫalīfa, Al-Qāhira: Maktabat Madlūbī, 2013.
• زيجمونت باومان ; ترجمة: حجاج أبو جبر ; مراجعة: هبة رؤوف عزت [Liquid modernity], tłum. Ḥağğāğ Abū Ğabr, Bajrut: Aš-Šabaka al-ʿArabiyya li-l-Abḥāṯ wa-ăn-Našr, 2019.

bułgarski:

• Живот във фрагменти: Есета за постмодерната нравственост [Life in fragments: essays in postmodern morality], tłum. Marija Dimitrova, Sofija: LIK, 2000.
• Модерност и Холокост [Modernity and the Holocaust], tłum. Alfred Krispin, Sofija: LIK, 2003.

chiński:

• 全球化 : 對人類的深遠影響 [Globalization: the human consequences], tłum. Junmei Zhang, Taibei: Qunxue Chuban, 2005.
• 工作、消費與新貧 [Work, consumerism and the new poor], tłum. Zhihong Wang, Gaoxiong shi: Juliu Tushu Gufen Youxian Gongsi, 2011.

chorwacki:

• Postmoderna etika [Postmodern ethics], tłum. Dorta Jagić, Zagreb: AGM, 2009.
• Tekuća modernost [Liquid modernity], tłum. Mira Gregov, Zagreb: Pelago, 2011.
• O Bogu i čovjeku: razgovori [O Bogu i człowieku: rozmowy] (rozmowa Stanisław Obirek z udziałem Aleksandry Jasińskiej-Kani), tłum. Mladen Martić, Zagreb: Naklada Ljevak, 2014.

czeski:

• Individualizovaná společnost [Individualized socjety], tłum. Martin Ritter, Praha: Mladá Fronta, 2004.
• Modernita a holocaust [Modernity and the Holocaust], tłum. Jana Ogrocká, Praha: Sociologické Nakladatelství, 2010.
• Tekuté časy: život ve věku nejistoty [Liquid times: living in an age of uncertainty], tłum. Helena Šolcová, Praha: Academia, 2017.
• Tekutý život [Liquid life], tłum. Daniel Korte, Praha: Pulchra, 2021.
• 44 dopisů z tekutého moderního světa [44 letters from the liquid modern world], tłum. Monika Kittová, Praha: Univerzita Karlova. Nakladatelství Karolinum, 2022.
• Tekutý strach [Liquid fear], tłum. Daniel Korte, Praha: Pulchra, 2022.
• Vedlejší škody: sociální nerovnosti v globálním věku [Collateral damage: social inequalities in a global age], tłum. Daniel Korte, Praha: Pulchra, 2024.

duński:

• Forspildte liv: moderniteten og dens udstødte [Wasted lives: modernity and its outcasts], tłum. Tom Havemann, København: H. Reitzel, 2005.
• Fagre flydende verden [Moralność w niestabilnym świecie], tłum. Tom Havemann, København: Hans Reitzels Forl., cop. 2015.
• Postmoderne etik [Postmodern ethics], tłum. Leif Ebbesen, Brabrand: Reflect, 2016.

francuski:

• La société assiégée [Society under siege], tłum. Christophe Rosson, Paris: Hachette Littératures, 2007.
• Le présent liquide: peurs sociales et obsession sécuritaire [Liquid times: living in an age of uncertainty], tłum. Laurent Bury, Paris: Seuil, 2007.
• Vies perdues: la modernité et ses exclus [Wasted lives: modernity and its outcasts], tłum. Monique Bégot, Paris: Éd. Payot et Rivages, 2008.
• Etrangers à nos portes: pouvoir et exploitation de la panique morale [Strangers at our door], tłum. Frédéric Joly, Paris: Premier Parallèle, 2020.

japoński:

• 政治の発見 [In search of politics], tłum. Hisakazu Nakamichi, Tokio: Nihon Keizai Hyōronsha, 2002.
• リキッド・ライフ : 現代における生の諸相 [Liquid life], tłum. Keisuke Hasegawa, Tokio: Ōtsuki Shoten, 2008.

niemiecki:

• Dialektik der Ordnung: die Moderne und der Holocaust [Modernity and The Holocaust], tłum. Uwe Ahrens, Hamburg: Europäische Verlags-Anstalt, 1992.
• Moderne und Ambivalenz: das Ende der Eindeutigkeit [Modernity and Ambivalence], tłum. Martin Suhr, Hamburg: S. Fischer, 1995.
• Ist der Holocaust wiederholbar?, tłum. [brak informacji], Wiesbaden: HLZ, 1994.
• Tod, Unsterblichkeit und andere Lebensstrategien [Mortality, Immortality and Other Life Strategies], tłum. [brak informacji], Frankfurt am Main: Fischer, 1994.
• Ansichten der Postmoderne [Intimations of Postmodernity], tłum. Nora Räthzel, Hamburg: Argument-Verlag, 1995.
• Postmoderne Ethik [Postmodern Ethics], tłum. Ulrich Bielefeld, Edith Boxberger, Hamburg: Hamburger Ed., 1995.
• Soziologisch denken (Thinking Sociologically), Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1996.
• Flaneure, Spieler und Touristen: Essays zu postmodernen Lebensformen [Life in fragments: essays in postmodern morality], tłum. Martin Suhr, Hamburg: Hamburger Ed., 2007.
• Die Angst vor den Anderen: ein Essay über Migration und Panikmache [Strangers at our door], tłum. Michael Bischoff, Berlin: Suhrkamp, 2016.
• Stadt der Ängste – Stadt der Hoffnungen [City of fears, city of hopes], tłum. Georg Hauptfeld, Wien–Hamburg: Edition Konturen, cop. 2019.

portugalski:

• A sociedade sitiada [A society under siege], tłum. [brak informacji], Lisboa: Instituto Piaget, [2010].
• 44 cartas do mundo líquido moderno [44 letters from the liquid modern world], tłum. Vera Pereira, Rio de Janeiro: Zahar, 2011.
• O elógio da literatura [In praise of literature], wywiad Riccardo Mazzeo, tłum. Renato Aguiar, Rio de Janeiro: Zahar, 2020.

ukraiński:

• Plinni czasi [Płynne czasy], tłum. Anton Marciński, Kyijw: Instytut Krytyki, 2013.

włoski:

• Il disagio della postmodernita [Ponowoczesność jako źródło cierpień], tłum. Vera Verdiani, Torino: Bruno Mondadori, 2002.
• Intervista sull'identità [Identity: conversations with Benedetto Vecchi], tłum. Fabio Galimberti, Roma–Bari: Laterza, 2003.
• Capitalismo parassitario [wybór tekstów], tłum. Marco Cupellaro, Fabio Galimberti, Roma–Bari: GLF Editori Laterza, 2009.
• Elogio della letteratura [In praise of literature], wywiad Riccardo Mazzeo, tłum. Daria Restani, Torino: Giulio Einaudi Editore, [2017].

EZ