(1938–2024) – prozaik, dramatopisarz, eseista i tłumacz literatury pięknej, syn katolickiego działacza politycznego i publicysty Konstantego Łubieńskiego.

Jako poeta debiutował w 1955 roku w piśmie „Dziś i jutro”. Studiował historię i polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie studiów publikował w „Twórczości” (1958–1961) i „Współczesności” (1959 i w latach 1962–1965). W 1961 mieszkał przez rok we Francji. Po powrocie do Polski zamieszczał teksty na łamach miesięcznika „Polska”. Od 1971 do 1981 pracował w tygodniku „Kultura”. Od 1978 roku pisał na łamach czasopisma „Res Publica” (którego był współzałożycielem), wychodzącym najpierw w drugim obiegu wydawniczym, a od 1987 oficjalnie. W latach 80. XX wieku publikował także w czasopismach emigracyjnych „Aneks” i „Zeszyty Literackie”. Od 1989 do 1992 roku był członkiem redakcji „Tygodnika Solidarność”. W sezonie 1995/1996 pełnił funkcję kierownika literackiego warszawskiego „Teatru Na Woli”. Od 1996 roku był w zespole redakcyjnym miesięcznika „Teatr”. Od 1998 do 2019 roku był redaktorem naczelnym miesięcznika „Nowe Książki”. Od 2001 roku wraz z Kazimierą Szczuką i Witoldem Beresiem, a następnie z Kingą Dunin i Pawłem Duninem-Wąsowiczem prowadził w programie TVP1 magazyn kulturalny „Dobre Książki”.

W 1989 roku współpracował przy zakładaniu Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, był Prezesem Oddziału Warszawskiego w latach 1989–1996.

Pierwsza książka Łubieńskiego, zbiór opowiadań Ćwiczenia, ukazała się w 1962 roku. Później opublikował między innymi tomy esejów historycznych i historycznoliterackich o Ludwiku Mierosławskim (Czerwonobiały), Cyprianie Kamilu Norwidzie (Norwid wraca do Paryża), Janie Karskim (Wojna według Karskiego), biografię Adama Mickiewicza (M jak Mickiewicz) i książkę o dramaturgii Moliera (Molier nasz współczesny). Był ponadto autorem dwóch powieści, eseju Wszystko w rodzinie, dramatów i słuchowisk oraz zbiorów publicystyki literackiej. Spośród sztuk teatralnych Łubieńskiego najbardziej znane są Zegary (1968) i Koczowisko (1974). Z kolei prawdopodobnie najgłośniejszą jego książką był tom esejów historycznych Bić się czy nie bić? (1976, wydanie rozszerzone 1997), w którym rozważał uwarunkowania, celowość i konsekwencje polskich powstań narodowych.

„Głównym tematem twórczości Łubieńskiego (dramatów i esejów historycznych) są XIX-wieczne dzieje Polski, które ukazuje w ich wielorakim, zarówno politycznym, narodowym i społecznym, jak też kulturowym, etycznym i psychologicznym skomplikowaniu, niejednokrotnie w sposób polemiczny wobec tradycyjnych, zmitologizowanych ujęć, często także z aktualizującym podtekstem. Interesuje go zwłaszcza ludzki, jednostkowy wymiar przeszłości” – pisał o jego twórczości Grzegorz Wołowiec.

„Tomasz Łubieński studiował historię na uniwersytecie, ale poświęcił się działalności literackiej. Czuł jednak historię lepiej niż niejeden tak zwany historyk zawodowy. Rozmawialiśmy o niej długo, a on zawsze potrafił przytoczyć argument polemiczny. Nigdy jednak nie zamykał autorytarnie dyskusji, gdyż wiedział, że interpretując historię, nie da się powiedzieć ostatniego słowa” – wspomina go Andrzej Skalimowski, redaktor działu historii w „Nowych Książkach”.

W 2023 ukazała się książka Łubieńskiego zatytułowana Osiemdziesiąt plus minus. Jest to autobiograficzna opowieść autora, która może być odczytywana także jako pochwała życia i nieco przewrotna pochwała starości. Z kolei w 2024 wydano ostatni tom poetycki Łubieńskiego Ulica Mazowiecka. Zawiera on zapisy egzystencjalne starości, którą poeta ukazuje jako czas pełen namiętności i emocjonalnej temperatury, czas nowych pytań oraz nowych powodów do radości i niepokojów.

Łubieński w 2006 roku został przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

BIBLIOGRAFIA

• Ćwiczenia, Warszawa: Czytelnik, 1962.
• Bić się czy nie bić? O polskich powstaniach, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.
• Pod skórą, Warszawa: Czytelnik, 1980.
• Czerwonobiały, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.
• Pisane przedwczoraj, Kraków: Oficyna Literacka, 1983.
• Bohaterowie naszych czasów, Londyn: Aneks, 1986.
• Norwid wraca do Paryża, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989.
• Porachunki sumienia, Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1994.
• Nieobecni mają rację [wiersze], Warszawa: Wydawnictwo Fundacji „Historia Pro Futuro”, 1996.
• M jak Mickiewicz, Warszawa: Świat Książki, 1998.
• Ani tryumf, ani zgon. Szkice o Powstaniu Warszawskim, Warszawa: Nowy Świat, 2004.
• Wszystko w rodzinie, Warszawa: Świat Książki, 2004.
• 1939. Zaczęło się we Wrześniu, Warszawa: Nowy Świat, 2009.
• Turnus, Warszawa: W.A.B., 2012.
• Molier nasz współczesny, Warszawa: Towarzystwo „Więź”, 2013.
• Wojna według Karskiego, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2019.
• Koczowisko. Dramaty, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2021.
• Osiemdziesiąt plus minus, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2023.
• Ulica Mazowiecka [wiersze], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2024.

TŁUMACZENIA

czeski:

• Smrt velitele [Śmierć komandora], tłum. Irena Lexová, Praha: Dilia, 1990.

niemiecki:

• 1939. Noch war Polen nicht verloren [1939. Zaczęło się we Wrześniu], Berlin: edition.fotoTapeta, 2010.

węgierski:

• A parancsnok halála [Śmierć komandora], tłum. Géza Balogh, Budapest: Magyar Szinhazi Intezet, 1986.

AS