(1946‒2014) – poeta, tłumacz, krytyk literacki, eseista, literaturoznawca, redaktor i wykładowca.

Ukończył studia polonistyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie podjął pracę naukowo-dydaktyczną i się doktoryzował. Jako poeta i krytyk debiutował w 1965. W latach 1967–1971 pracował w redakcji poznańskiego miesięcznika „Nurt”. Po wydarzeniach czerwca 1976 roku był współzałożycielem Komitetu Obrony Robotników oraz podziemnego kwartalnika „Zapis”. Od 1981 roku wykładał w USA literaturę polską na Harvardzie i był redaktorem naczelnym „The Polish Review”. W 1983 roku był współzałożycielem paryskich „Zeszytów Literackich”, współpracował z periodykiem „Teksty Drugie”. Czołowy poeta pokolenia „Nowej Fali”, był jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy debiutujących w latach istnienia PRL, łączącym twórczość literacką i naukową z działalnością polityczną.

W 1981 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie objął katedrę języka i literatury polskiej im. A. Jurzykowskiego na wydziale slawistyki Uniwersytetu Harvarda. Od 1983 roku współredagował wydawane w Paryżu „Zeszyty Literackie”, w latach 1986–1990 był także redaktorem naczelnym amerykańskiego kwartalnika naukowego „The Polish Review”. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

W drugiej połowie XX wieku najwybitniejszy tłumacz anglojęzycznej poezji na język polski, a także poezji polskiej na język angielski. Jego polszczyzna była nasycona językiem poetów szczególnie mu bliskich – Emily Dickinson, Johna Donne’a i Roberta Frosta – których poezji Barańczak był niestrudzonym popularyzatorem. W jego własnej twórczości wyraźnie widoczne są trzy dominujące elementy: zainteresowania etyczne, niezwykła pasja polityczna i nadzwyczajna sprawność lingwistyczna. Podejmowanym przez niego tematom, świadczącym o zaangażowaniu w problemy społeczne, zawsze towarzyszyła zadziwiająca biegłość języka. Paradoksem wydawać się może fakt, że Barańczak, który zaczynał jako poeta-krytyk języka i społecznego porządku, największe sukcesy osiągnął jako parnasista końca XX wieku, wirtuoz poetyckiej formy.

Laureat wielu nagród, między innymi Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1972), nagrody PEN Clubu za przekłady (1990), Nagrody Literackiej „Nike” za tom poetycki Chirurgiczna precyzja, nagrody honorowej Instytutu Książki za wkład w promocję literatury polskiej w obszarze języka angielskiego oraz bogaty dorobek translatorski (2005), Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius za całokształt twórczości (2009), Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury (2012). W 2006 roku otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, w 2014 roku Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a rok później (pośmiertnie) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski. Został też uhonorowany doktoratami honoris causa przez uczelnie polskie i zagraniczne, w tym Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Śląski czy Curry College w Milton. W 2008 roku otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Poznania, a w 2015 roku Poznań oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w ramach Poznańskiej Nagrody Literackiej zainicjowali Stypendium im. Stanisława Barańczaka dla twórców, którzy nie ukończyli 35. roku życia.

BIBLIOGRAFIA

wiersze:

• Korekta twarzy, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1968.
• Jednym tchem, Warszawa: Orientacja, 1970.
• Dziennik poranny, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1972.
• Ja wiem, że to niesłuszne, Paryż: Instytut Literacki, 1977.
• Sztuczne oddychanie, Londyn: Aneks, 1978.
• Przywracanie porządku, [b.m.: b.w.], 1980.
• Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, Kraków: KOS, 1980.
• Atlantyda i inne wiersze z lat 1981–1985, Londyn: Puls, 1986.
• Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986–1988, Paryż: Zeszyty Literackie, 1988.
• Poezje wybrane, Warszawa: LSW, 1990.
• 159 wierszy 1968–1988, Kraków: Znak, 1990.
• Podróż zimowa, Poznań: Wydawnictwo a5, 1994.
• Chirurgiczna precyzja, Kraków: Wydawnictwo a5, 1998.
• Wiersze zebrane, Kraków: Wydawnictwo a5, 2006.

poezja żartobliwa:

• Biografioły. Poczet 56 jednostek sławnych, sławetnych i osławionych, Poznań: Wydawnictwo a5, 1991.
• Zwierzęca zajadłość. Z zapisków zniechęconego zoologa, Poznań: Wydawnictwo a5, 1991.
• Bóg, trąba i ojczyzna. Słoń a sprawa polska oczami poetów od Reja do Rymkiewicza, Kraków: Znak, 1995.
• Fioletowa Krowa, Kraków: Wydawnictwo a5, 2007.
• Pegaz zdębiał, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008.

prace krytyczne i literaturoznawcze:

• Nieufni i zadufani, Wrocław: Ossolineum, 1971.
• Ironia i harmonia, Warszawa: Czytelnik, 1973.
• Język poetycki Mirona Białoszewskiego, Wrocław: Ossolineum, 1974.
• Etyka i poetyka, Paryż: Instytut Literacki, 1979.
• Książki najgorsze 1975–1980, Kraków: KOS, 1981.
• Uciekinier z utopii. O poezji Zbigniewa Herberta, Londyn: Polonia, 1984.
• Tablica z Macondo. Osiemnaście prób wytłumaczenia, po co i dlaczego się pisze, Londyn: Aneks, 1990.
• Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumaczenia poezji, Poznań: Wydawnictwo a5, 1992.
• Poezja i duch Uogólnienia. Wybór esejów 1970–1995, Kraków: Znak, 1996.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA (wybór)

przekład na język polski:

z angielskiego

• Wystan Hugh Auden
  • 44 wiersze, Kraków: Znak, 1994.
  • Morze i zwierciadło. Komentarz do „Burzy” Szekspira, Kraków: Wydawnictwo a5, 2003.
• Elizabeth Bishop, 33 wiersze, Kraków: Znak, 1995.
• Thomas Campion, 33 pieśni, Kraków: Znak, 1995.
• Emily Dickinson, 100 wierszy, Kraków: „Arka”, 1990.
• Emily Dickinson, Drugie 100 wierszy, Kraków: Znak, 1995.

• Charles Simic, Madonny z dorysowaną szpicbródką oraz inne wiersze, prozy poetyckie i eseje, Poznań: Wydawnictwo a5, 1992.
• John Donne, 77 wierszy, Kraków: Znak, 1997.
• Thomas Stearns Eliot, Koty, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1995.
• Robert Frost, 55 wierszy, Kraków: „Arka”, 1992.
• Dr. Seuss [Theodor Seuss Geisel]
  • Sam to wszystko widziałem na ulicy Morwowej, Poznań: Media Rodzina, 2018.
  • Słoń, który wysiedział jajko, Poznań: Media Rodzina, [cop. 1995].
  • Kot Prot, Poznań: Media Rodzina, 1996.
  • Kot Prot znów gotów do psot, Poznań: Media Rodzina, [cop. 2004].
  • Kto zje zielone jajka sadzone, Poznań: Media Rodzina, 2017.
  • Na każde pytanie odpowie czytanie, Poznań: Media Rodzina 2018.
• Thomas Hardy, 55 wierszy, Kraków: Znak, 1993.
• Seamus Heaney
  • 44 wiersze, Kraków: „Arka”, 1991.
  • Ciągnąc dalej. Nowe wiersze 1991–1996, Kraków: Znak, 1996.
  • Światło elektryczne, Kraków: Znak, 2003.
• George Herbert, 66 wierszy, Kraków: Znak, 1997.
• Robert Herrick, 77 wierszy, Kraków: Wydawnictwo Arka, 1992.
• John Keats, 33 wiersze, Kraków: Znak, 1997.
• Philip Larkin, 44 wiersze, Kraków: Arka, 1991.
• Ursula K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.
• Andrew Marvell, 24 wiersze, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1993.
• William Shakespeare
  • Hamlet, Poznań: „W drodze”, 1990.
  • Romeo i Julia, Poznań: „W drodze”, 1990.
  • Jak wam się podoba, Poznań: „W drodze”, 1993.
  • Król Lear, Poznań: „W drodze”, 1991.
  • Burza; Zimowa opowieść, Poznań: „W drodze”, 1991.
  • Sen nocy letniej; Kupiec wenecki, Poznań: „W drodze”, 1991.
  • Makbet, Poznań: „W drodze”, 1992.
  • Dwaj panowie z Werony, Poznań: „W drodze”, 1992.
  • Poskromienie złośnicy, Poznań: „W drodze”, 1992.
  • Otello. Maur wenecki, Poznań: „W drodze”, 1993.
  • Juliusz Cezar, Poznań: „W drodze”, 1993.
  • Komedia omyłek; Stracone zachody miłości, Poznań: „W drodze”, 1994.
  • Wiele hałasu o nic; Wieczór Trzech Króli albo co chcecie, Poznań: „W drodze”, 1994.
  • Koriolan, Poznań: „W drodze”, 1995.
  • Król Ryszard III, Poznań: „W drodze”, 1996.
  • Sonety, Poznań: Wydawnictwo a5, 1993.
  • Tymon Ateńczyk, Kraków: Znak, 1996.
  • Wesołe kumoszki z Windsoru, Kraków: Znak, 1998.
  • Król Henryk IV, część 1 i 2, Kraków: Znak, 1998.
  • Król Henryk V, Kraków: Znak, 1999.
  • Wszystko dobre, co się dobrze kończy, Kraków: Znak, 2001.

z rosyjskiego

• Iosif Brodski
  • Wiersze i poematy, Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1979.
  • Wybór poezji, Kraków: Oficyna Literacka, 1985.
  • Znak wodny, Kraków: Znak, 1993.
• Natalia Gorbaniewska, Drewniany anioł. Wiersze, Kraków: Oficyna Literacka, 1990.
• Osip Mandelsztam, Późne wiersze, Warszawa: „Enklawa”, [1981].

z niemieckiego

• Paul Celan, Utwory wybrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.

przekład na język angielski:

• A Fugitive from Utopia: The Poetry of Zbigniew Herbert, Cambridge: Harvard University Press, 1987.
• Wisława Szymborska, Nic dwa razy: wybór wierszy = Nothing Twice: selected poems, (2. tłumacz Clare Cavanagh), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
• Jan Kochanowski, Laments [Treny], (2. tłum. Seamus Heaney), London: Faber & Faber, 1995.

TŁUMACZENIA

albański:

• w antologii: Fëmijët e epokes: antologji e poezisë polake sh. XX, tłum. Mazllum Saneja, Varshavë: PAVO, 1997.

angielski:

• Where Did I Wake UP?, tłum. Frank Kujawinski, Forest Grove, OR: Mr. Cogito Press, 1978.
• Under my own Roof: Verses for a New Apartment: Poems, tłum. Frank Kujawinski, Forest Grove, OR: Mr. Cogito Press, 1980.
• The Weight of the Body: Selected Poems, Chicago: Another Chicago Press / TriQuarterly, 1989.
• A fugitive from Utopia: The Poetry of Zbigniew Herbert, Cambridge: Harvard University Press, 1987.
• Breathing Under Water and Other East European Essays, Cambridge: Harvard University Press, 1990.

białoruski:

• w antologii: Напярэймы: ад Буга да Варты. Анталогія польскай паззіі XX стагоддзя, tłum. Aleg Lojka, Minsk: Encyklapedyks, 2003.
• w antologii: Дваццаць польскіх апавяданьняў, tłum. Andriej Hadanowicz, Minsk: Logwinau, 2007.

bułgarski:

• w antologii: Антология на новата полска поезия, tłum. Boris Dankov, Sofija: Sv. K. Ohridski: Kasiopea, 2006.

duński:

• w antologii: Lad os ikke pakke oceanerne ind i bomuld: polske digte fra dette århundrede, tłum. Jess Ørnsbo, København: Vindrose, 1983.

francuski:

• w antologii: Poésie polonaise contemporaine, tłum. Michał Masłowski, Paris: Le Castor Astral et Lettres Slaves, 1982.
• w antologii: Temoins: 44 poètes polonais contemporains (1975–1990), tłum. Lucienne Rey, Gérard Gaillaguet, St. Jean du Bruel: Ateliers du Tayrac, 1990.
• w antologii: Poésie [wybór Karl Dedecius], Paris: Les Éditions Noir sur Blanc, 2000.
• w antologii: Vingt-quatre poètes polonais, tłum. Jerzy  Lisowski, Les Editions du Murmure, 2003.

hindi:

• w antologii: Ādhunik polis kavitāe, tłum. Harimohan Sarmā, Naī Dillī: Rādhākrsn Prakāsan, 1999.

hiszpański:

• Antología poética [Wybór poezji], tłum. Antonio Benitez, Anna Sobieska, Gijón: Ediciones Trea, 2014.

niderlandzki:

• w antologii: Poolse poëzie 1826, 1976–1986, Amsterdam: Stichting Perdu Vlijmen, Pools-Nederlandse Kulturele Vereniging, 1987.

japoński:

• ポーランド文学の贈り物 [Dar literatury polskiej], tłum. Moriyasu Tatsuya, Tokyo: Kōbunsha, 1990.

niemiecki:

• w antologii: Lebenslauf aus Büchern und Blättern, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1990.
• w antologii: Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts, Zürich: Ammann, 1997.
• Polnische Lyrik aus 100 Jahren, Gifkendorf: Merlin, 1997.

rosyjski:

• Польские поэты ХХ века, tłum. Natalija Astafiewa, Wladimir Britaniszskij, Sankt-Peterburg: Aletejja, 2000.

serbski:

• Povratak kuci, wybór, tłum. i posł. Zoran Đeric, Banja Luka–Beograd: Zadužbina „Petar Kočic”, 2002.
• Audio i video: i zabrane pesme, tłum. Aleksandar Šaranac, Zrenanin: Agora, 2009.

EZ