Literatura

Michał Książek

ur. 1978 w Oraczewie koło Sieradza; poeta, reportażysta, podróżnik, kulturoznawca, inżynier leśnik.

Debiutował w 2013 roku świetnie przyjętym reportażem Jakuck. Słownik miejsca. Był on pokłosiem jego kilkuletniego pobytu w Jakucji. Odwołując się do stworzonej przez Przemysława Czaplińskiego klasyfikacji strategii pisania o Rosji, można zaliczyć Książka do „tropicieli”/„tekstualistów”. Jego bezpośrednim poprzednikiem będzie Mariusz Wilk, który zresztą niejako patronował mu pisząc: Jestem przekonany, że Redaktor Giedroyć uradowałby się. (…) łącząc zapiski lingwistyczno-etnograficzne z reporterską relacją z doświadczeń własnego życia w Jakucku, Książek kontynuuje w nowoczesny sposób wyśmienitą tradycję polskich badań Syberii. Obu autorów łączy podkreślanie swoich więzi z miejscem, zamieszkiwanie w nim w odróżnieniu od „wizytatorów” i „zbieraczy” oraz szczególne zainteresowanie językiem – Książek poznał język jakucki i stworzył w swoim reportażu jego słownik. Drugim ważnym wątkiem debiutu jest poszukiwanie śladów XIX-wiecznego poprzednika, autora Dziesięciu lat w kraju Jakutów Wacława Sieroszewskiego, co w naturalny sposób umiejscowiło pisarstwo Książka w konkretnej tradycji. Jakuck nie jest jednak suchą, erudycyjną relacją z pobytu w Jakucji i językowych studiów – sugestywność opisów syberyjskiego mrozu i zimy, ich somatyczność wskazuje niezbędność doświadczenia, które poprzedziło akt pisarski.

Równie udany był jego debiut poetycki Nauka o ptakach. W załączonej doń nocie biograficznej poeta definiuje się jako „tata, obserwator ptaków i dróg”. Tematem tych wierszy jest polska codzienność prowincjonalna obserwowana z wnikliwością ornitologa. Tworząc analogie między światem ludzi i ptaków, bohater tych wierszy, skupia się na rzeczach najważniejszych, które dotyczą jego rodzinnego gniazda, ujawnia się też jako czuły obserwator przyrody.

W Drodze 816 Książek stara się połączyć najlepsze cechy Jakucka i Nauki o ptakach. Bohater zimą (najczęściej obecna w jego twórczości pora roku) wyrusza na wędrówkę drogą 816 wiodącą wzdłuż wschodnich granic Polski, a zarazem wzdłuż kulturowej granicy między Polską a Ukrainą. Nie jest to typowy reportaż, ale gęsta i sentencjonalna proza, łącząca w sobie zacięcie przyrodnika, reporterskie opisy i wrażliwość liryczną. Przedmiotem zainteresowania pisarza są nie tylko mijani ludzie, ale także zwierzęta, rośliny i krajobrazy. Przemierzane okolice noszą w sobie bolesne ślady przeszłości, to Środkowa Europa opisana przez Timothy’ego Snydera jako „skrwawione ziemie” – a więc tereny dotknięte przez oba dwudziestowieczne totalitaryzmy: hitlerowski i stalinowski, Holokaust i krwawy konflikt etniczny polsko-ukraiński. Autor czyta tę ziemię – poprzez przyrodę, architekturę, obecne tu symbole, nie nakładając na nie z góry założonej siatki pojęć narodowych ani ideologicznych. Przejrzysta kompozycja Drogi 816 oparta jest na krótkich, najwyżej kilkustronicowych, stanowiących kompozycyjnie zamknięte całości miniaturach. To swoiste medytacyjne rozważania zbliżające do esencji doświadczanych miejsc i przestrzeni.

Mimo jeszcze stosunkowo skromnego dorobku twórczość Michała Książka była już wielokrotnie nagradzana i nominowana do najważniejszych polskich nagród literackich. Jakuck przyniósł nominację na Nagrody Literackiej Gdynia, Nauka o ptakach główną nagrodę we Wrocławskiej Nagrodzie Poetyckiej Silesius w kategorii debiut, nominację do Nagrody Literackiej Nike i Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego Złoty Środek Poezji, Droga 816 uzyskała Nagrodę Literacką Gdynia w kategorii esej, była też nominowana do Nagrody Literackiej Prezydenta Miasta Białegostoku im. Wiesława Kazaneckiego, Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, Nagrody im. Beaty Pawlak oraz Nagrody Literackiej m. st. Warszawy.

Jego wiersze tłumaczono na języki białoruski, hebrajski i niemiecki. W języku niemieckim ukazała się również Droga 816.

Mieszka w Obozie dla Puszczy w Teremiskach.

- Artur Nowaczewski

BIBLIOGRAFIA

Zbiory wierszy:

  • Nauka o ptakach, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2014

Reportaż:

  • Jakuck. Słownik miejsca, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013
  • Droga 816, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2015

Wróć