(ur. 1956) – pisarz, historyk literatury, tłumacz, enolog.

Studiował romanistykę, stąd jego miłość do literatury francuskiej, którą tłumaczy (zwłaszcza utwory Milana Kundery, Emila Ciorana i Rolanda Barthes’a). Pracuje jako historyk literatury w Instytucie Badań Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się literaturą polskiego romantyzmu, której począwszy od rozprawy Czarny człowiek. Zygmunt Krasiński wobec śmierci (1990) poświęca kolejne publikacje. Jest współpracownikiem francuskiego kwartalnika „L’Atelier du roman” i członkiem International Federation of Wine and Spirits Journalists and Writers (FIJEV). Współpracuje z krakowskim Collegium Vini i Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim. Publikował i publikuje w „Tygodniku Powszechnym” oraz innych czasopismach. Pasjonuje go wino, o którym pisze felietony do prasy – między innymi do „Przekroju”, „Magazynu Wino” czy „Kuchni” – jak i książki, w tym przewodniki enologiczne.

Bieńczyk w wielu utworach literackich sięga do wiedzy historyka literatury, a w pracach naukowych widoczna jest eseistyczna lekkość i przechodzenie w stronę literackości. Cechą charakterystyczną jego twórczości jest bowiem zacieranie granic międzygatunkowych – w powieściach umieszcza on refleksje eseistyczne, w książkach eseistycznych pojawiają się fragmenty fabularyzowane – czy też raczej fragmenty, w których narrator ujawnia siebie i swoją (prawdziwą lub wyobrażoną) prywatność. W esejach pisze zawsze o sprawach i motywach sobie bliskich, a owo pisanie poprzedza poszukiwanie materiałów, lektura wszystkiego, co go otacza – zarówno wielkich powieści, tekstów humanistycznych, jak i architektury, smaków, zapachów, ruchu…

Jego debiutem literackim była wydana w 1994 roku powieść Terminal, historia miłości dwojga stypendystów przybyłych z różnych stron świata do Francji.

Przezroczystość – zbiór esejów krążących wokół tematu „przezroczystości” właśnie, to zarazem piękna baśń, opowieść o marzeniu (słowo rêve, czyli ‘sen’ po francusku to anagram słowa verre – czyli ‘szkło’). W książce tej widać charakterystyczne dla Bieńczyka łączenie różnych tekstów i stylów, między innymi gdy pisze o starogreckim słowie diaphanes, którego „użycie francuskie nacisk kładzie na przepuszczalność światła, niecałkowitą, lecz zauważalną. Diaphane może być porcelana, liść jesienny, pergamin, arystokratyczna skóra na rękach” i przywołuje też cytat z Sartre’a „słońce było jasne i diaphane: jak białe wino”. Ten cytat wskazuje na kolejną cechę charakterystyczną tekstów Bieńczyka – synestezję. To z kolei wiąże się z ważnym miejscem, jakie w jego książkach zajmują zmysły, ich łączenie, które wzbogaca nam lekturę świata. Marek Bieńczyk nie dzieli swoich źródeł, miesza „niskie” z „wysokim” – zarazem unieważniając sens takich podziałów. W Przezroczystości, pisząc o stosunku Milana Kundery do prywatności, zauważa: „W istocie nie było dla niego etycznej różnicy między, powiedzmy, bezprawnym podsłuchem człowieka inwigilowanego przez służbę bezpieczeństwa a reportażem ukazującym zdjęcia Jacques’a Brela we łzach, wychodzącego ze szpitala, w którym pieśniarz leczył się na raka”. W jednej z rozmów Marek Bieńczyk powiedział, że choć literatura jest dla niego bardzo ważna, choć bycie pisarzem jest jego życiem, to zawsze jest „coś, co woła za oknem”. To „coś” – dyscyplina, czy też przyjemność życia tworzy przestrzeń, tak potrzebną w sztuce, dzięki której eseje Bieńczyka pełne są powietrza, oddechu, „linkują” nas do rzeczywistości, a nie tylko do innych lektur.

W 2012 roku otrzymał Nagrodę Literacką „Nike” za zbiór esejów Książka twarzy, a rok później za książkę Książę w cukierni nagrodę Graficzna Książka Roku 2013 Polskiej Sekcja IBBY. W 2019 został nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” za zbiór esejów Kontener.

10 grudnia 2023 roku otrzymał Nagrodę Literacką im. Juliana Tuwima, przyznawaną przez Dom Kultury w Łodzi i Stowarzyszenie Pisarzy Polskich Oddział Łódź za całokształt dokonań literackich.

BIBLIOGRAFIA

proza:

• Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Warszawa: Instytut Badań Literackich, 1991.
• Terminal, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1994.
• Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty, Warszawa: Sic!, 1998.
• Tworki, Warszawa: Sic!, 1999.
• Oczy Dürera. O melancholii romantycznej, Warszawa: Sic!, 2002.
• Przezroczystość, Kraków: Znak, 2007.
• Książka twarzy, Warszawa: Świat Książki, 2011.
• Jabłko Olgi, stopy Dawida, Warszawa: Wielka Litera, 2015.
• Książę w cukierni, Wrocław: Wydawnictwo „Format”, 2013.
• Katastrofy i wypadki w czasach romantyków, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
• Kontener, Warszawa: Wielka Litera, 2018.
• Rondo Wiatraczna, Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2025.

książki o winie:

• Kroniki wina, Warszawa: Sic!, 2001.
• Wina Europy 2003/2004, z Wojciechem Bońkowskim, Warszawa: „Wiedza i Życie”, 2003.
• Wina Europy 2005/2006, z Wojciechem Bońkowskim, Warszawa: „Wiedza i Życie”, 2005.
• Nowe kroniki wina, Warszawa: „Świat Książki”, 2010.
• Wszystkie kroniki wina, Warszawa: Wielka Litera, cop. 2018.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA (wybór)

• Roland Barthes, Fragmenty dyskursu miłosnego, Warszawa: Wydawnictwo KR, 1999.
• Emil Cioran, Historia i utopia, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2008.
• Philippe Djian, 37,2° rano, Szczecin: „Glob”, 1991.
• Milan Kundera,
  • Zdradzone testamenty. Esej, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996.
  • Powolność, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997.
  • Tożsamość, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1998.
  • Kubuś i jego pan. Hołd w trzech aktach dla Denisa Diderota, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2000.
  • Nieśmiertelność, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2005.
  • Zasłona, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006.
  • Niewiedza, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
  • Spotkanie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009.
  • Święto nieistotności, Warszawa: W.A.B., 2015.
  • Zachód porwany albo Tragedia Europy Środkowej, Warszawa: W.A.B., 2023.
• Claude Lanzman, Shoah, Koszalin: „Novex”, 1993.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Tworki, tłum. Benjamin Paloff, Evanston: Northwestern University Press, 2008.
• Transparency [Przezroczystość], tłum. Benjamin Paloff, London: Dalkey Archive Press, 2012.
• Prince in a Pastry Shop [Książę w cukierni], tłum. Benjamin Paloff, New York: Seven Stories Press, 2023.

bułgarski:

• Меланхолия [Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty], tłum. Desislawa Nedalkowa, Martina Ajkowa-Gurecka, Sofija: Sonm, 2002.
• Книга на лицето [Książka twarzy], tłum. Margreta Grigorowa, Sofija: Faber, 2015.
• Психиатрична болница „Творки” [Tworki], tłum. Desislawa Nedalkowa, Sofija: Izdatelstwo „Panorama”, 2017.
• Прозрачността [Przezroczystość], tłum. Milena Milewa, Sofija: Sonm, 2019.

chorwacki:

• Prozirnost [Przezroczystość], tłum. Adrian Cvitanović, Zagreb: Mizantrop, 2020.

czeski:

• Sanatorium Tworki [Tworki], tłum. Michael Alexa, Příbram: Pistorius & Olšanská, 2019.

francuski:

• Terminal, tłum. Jean-Yves Erhel, Paris: Gallimard, 1997.
• Tworki, tłum. Nicolas Véron, Paris: Denoël, 2006.
• Le prince à la pâtisserie [Książę w cukierni], tłum. Nicolas Véron, Wrocław: Format, 2014.

hiszpański:

• Tworki (el manicomio), tłum. Maila Lema Quintana, Barcelona: Acantilado, 2011.
• Melancolía. De los que la dicha perdieron y no la hallarán más [Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty], tłum. Maila Lema, Barcelona: Acantilado, 2014.

koreański:

• 과자가게의 왕자님 [Książę w cukierni], tłum. Jiwone Lee, P'aju: Sagyejŏl Ch'ulp'ansa, 2018.

niemiecki:

• Terminal, tłum. Karin Wolff, Herne: Tibor Schäfer Verlag, 2000.

perski:

• Tovorkī [Tworki], tłum. Šīrīn Moʿtamedī, Tehrân: Našr-e Šūr-Āfarīn, 1394 [2016].

ukraiński:

• Книга облич [Książka twarzy], tłum. Ostap Sływynski, Lwiw: LA „Piramida”, 2015.

węgierski:

• Melankólia: kik már sohsem találnak a vesztett üdvre [Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty], tłum. Lajos Pálfalvi, Göd: Rézbong Kiadó, 2019.

EZ