Literatura

fot. Louis Monier

Kazimierz Brakoniecki

ur. się w 1952 w Barczewie. Poeta, eseista, krytyk literacki, tłumacz poezji francuskojęzycznej, współtwórca Wspólnoty Kulturowej „Borussia”, pierwszy redaktor naczelny pisma „Borussia. Kultura. Historia. Literatura” (1991–1997, ponownie od 2014), pomysłodawca i kurator wystaw artystycznych, od 1995 dyrektor samorządowego Centrum Polsko-Francuskiego Cotes d'Armor – Warmia i Mazury w Olsztynie. Ukończył filologię polską (1976) oraz podyplomowe studium muzealnicze (1988) na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1954 mieszka w Olsztynie.

Wprowadził do literatury takie pojęcia, jak Atlantyda Północy, ponowoczesny regionalizm, geopoetyka. Liczne wcielenia artystycznej działalności Brakonieckiego z jednej strony uniemożliwiają dokonanie całościowego portretu, z drugiej strony wszystkie „osobowości” twórcy z Olsztyna zbiegają się w jednym punkcie. Poezja, ona jest najważniejsza.

Zadebiutował tomem Zrosty (1979) i od razu wyznaczył zakres tematyczny swojej poezji. To silne zakorzenienie w historii i miejscu, jednak odległe od nostalgicznego tonu literatury „małych ojczyzn”. Brakoniecki przeciwstawił się postrzeganiu Warmii i Mazur jako miejsca wypoczynkowego, beztroskiej krainy tysiąca jezior. Za fasadą agroturystyki, krzyżackich zamków, domków nad jeziorem odkrył poplątaną historię Prus Wschodnich z jej wieloetnicznością, tyglem kulturowym oraz współistniejącymi obok siebie religiami i wyznaniami. Określenie „odkrył” jest tu bardzo ważne. Skomplikowanej przeszłości dawnych ziem pruskich nie byli w stanie opowiedzieć Mazurzy (potraktowani po 1945 jako Niemcy), zaś nowo przybyli z Kresów Wschodnich zajęci byli tworzeniem i osadzaniem własnego życia na nowych ziemiach. Warmia i Mazury stały się dla Brakonieckiego Atlantydą Północy – zagubionym lądem, który należało właśnie odkryć, wsłuchać się w jego mowę, zrozumieć jego doświadczenie. „Życie bez ostatecznej racji, w rozdarciu. Życie w którym/ Wilno staje się widem, Olsztyn – ostrzem/ niczyim”. W swojej poezji zapisuje doświadczenie innych, a częstym motywem są zwierzenia matki. Brakoniecki próbuje wyjść poza „terror historii” – to, co raniło, w poezji może zostać przemienione. W tym celu należy odkryć własną tożsamość: człowieka tutejszego, ale wolnego od wszelkich krępujących go nacjonalistycznych przypadłości, ksenofobicznych złorzeczeń (ponowoczesny regionalizm). Byłoby to więc zanurzenie się w konkretnym, a zarazem nieokreślonym, w tu i wszędzie zarazem. Możliwość takiego przeżywania miejsca, tutejszości, jest do zrealizowania jedynie w dialogu. Brakoniecki doprowadza do myślenia, że ojczyzną człowieka jest ten „inny”, ten drugi.

W poezji oddziela religijność od wiary. Sam nazywa siebie ateistą mistycznym. Poezja jest religijna, ponieważ tylko jej język oddaje skalę doświadczenia własnego życia – poczucie transcendencji, epifanijność przyrody, nagłe iluminacje, wspólnota żywych i umarłych. Głosi wiarę w moc kultury, która nadaje sens światu. Brakoniecki zapisuje fascynacje tajemnicą życia wraz z pragnieniem przeżywania jego niezwykłości. Obok doświadczania transcendencji życia, stałym elementem jest natarczywość śmierci, wobec której poeta staje bezbronny. Życie nadprzyrodzone nie jest tam, tylko tu i teraz, w pełnej aktywności egzystencjalnej. Wiersze Brakonieckiego w pierwszej lekturze mogą wydawać się zapisem dnia, reporterskim sprawozdaniem, zwłaszcza gdy oddaje głos innym bohaterom lub powtarza ich zdania. W rzeczywistości jest to zapis wielowymiarowości życia, sposobów jego przeżywania. Nieposkromiona tajemnica życia często nie daje się zamknąć w istniejących słowach, stąd ciągłe przekraczanie powszechnie znanych, ale już niewystarczających wyrażeń. Poeta stwarza nowe słowa – „światowanie” czy „rowerowanie” („Rowerowanie w warmińskim słońcu które jest asyryjskie/ żydowskie rowerowanie z Egiptu do Emaus i Olsztyna”).

Stosunkowo mało rozpoznana jest diarystyka Brakonieckiego, pozostająca w cieniu poezji. Zarówno w Dzienniku berlińskim jak i Notesie kurlandzkim rozwija wątki historiozoficzne. Zapis dni oraz podróży przeplata z wnikliwą analizą sytuacji kultury europejskiej. W prozie autobiograficznej (Zakład biograficzny Olsztyn) przekracza ramy gatunkowe, traktując na równych prawach esej, diariusz, poezję. Daje to ciekawy obraz artystyczny życia, które wymyka się zwykłemu zapisowi, czy narzuconym mu ramom.

Brakoniecki pozostaje twórcą niezwykle aktywnym, który stale publikuje w pismach literackich, a jego kolejne książki ukazują się niemal rokrocznie. Z tego też powodu jakakolwiek próba finalnego podsumowania literackiej działalności może zostać jedynie zakończona znakiem zapytania.

Jest poetą regularnie nagradzanym niemal od początku swojej działalności. Za twórczość literacką i kulturalną otrzymał m .in. : nagrodę poetycką za najlepszy poetycki debiut książkowy roku  redakcji „Nowego Wyrazu” (1980), nagrodę Wojewody Olsztyńskiego (1990),  nagrodę literacką im. S. Piętaka (za rok 1991);  redakcji „Czasu Kultury” (1993); paryskiej „Kultury” J. Giedroycia (1996.):  laur „Gazety Olsztyńskiej”  Złota Dziesiątka 1945-2002; nagrodę Ministra Kultury za rok 2001;  Wawrzyn Literacki Warmii i Mazur (2007); Orfeusza mazurskiego (2013); nagrodę literacką im. B.S. Lindego Miast Partnerskich Getyngi i Torunia (2016).

Ważnym zagadnieniem wielowątkowej twórczości są wystawy artystyczno-historyczne. Brakoniecki to pomysłodawca, kurator i współautor kilku wystaw sztuki oraz katalogów, np. Wystawa dzieł artystów żydowskich 1918–1939 (Olsztyn 1987), czy Atlantyda Północy. Dawne Prusy w fotografii (Olsztyn 1993, w kolejnych latach muzea w Niemczech i Austrii).

Członek  Stowarzyszenia Pisarzy Polskich  (od 1989) oraz polskiego Pen Clubu ( od 2003; członek zarządu w l XI 20203- X 2007).

– Marcin Cielecki

BIBLIOGRAFIA

Wybrane książki poetyckie, eseistyczno-autobiograficzne i inne:

  • „Zrosty” , Olsztyn 1979. Wyd. „Pojezierze”  -
  • „Wiersze fizyczne”, Warszawa 1985. Wyd. MAW
  • „Tożsamość”, Olsztyn 1988. Wyd. „Pojezierze”
  • „Idee”, Olsztyn 1991.
  • „Olśnienia”, Olsztyn 1992, „Decora”
  • „Metaxu”,Warszawa 1993. Wyd.  „Przedświt”.
  • „Jednia”, Olsztyn 1994. Wyd. WK ”Borussia”
  • „Misterium”, Olsztyn 1995. Wydawnictwo „Decora”
  • „Światologia”, Olsztyn 2001. Wyd. WK „Borussia”
  • „Moralia” , Olsztyn 2002. Wyd.  Polskie Towarzystwo Czytelnicze w Olsztynie.
  • „Ciałość” , Warszawa 2004. Wydawnictwo Nowy Świat”.
  • „Ziemiec. Prowincjałki rowerowe” ( proza, wiersze),Olsztyn 2005. Wyd. „Borussia”.
  • „Europa minor“ , Warszawa 2007. Wydawnictwo Książkowe .
  • „Historie bliskoznaczne“ ,Warszawa 2008. Wyd. Nowy Świat.
  •  „Glosolalie“, Sejny 2008. Wydawnictwo Pogranicze.
  • „Polak,Niemiec i Pan Bóg. Olsztyńskie szkice osobiste“. Wydawnictwo „Borussia“,Olsztyn 2009.
  • „Dziennik berliński“, Szczecin 2011. Wydawnictwo FORMA .
  • „Chiazma“, Sopot 2012. Biblioteka „Toposu“, tom 83.
  • ,,Terra nullius“ ( wiersze), Gołdap, 2014. Wydawnictwo Z bliska 2014.
  • ,,Amor fati“ (wiersze), Szczecin 2014. Wydawnictwo FORMA.
  • ,,Zakład biograficzny Olsztyn“. Olsztyn 2016. Wydawnictwo ,,Borussia“.
  • ,,,Obrazy polskie“ (wiersze). Warszawa 2017. Wydawnictwo CONVIVO.
  • ,,Notes kurlandzki“. Warszawa 2017. Wydawnictwo CONVIVO .
  • ,,Cudoziemiec“, Olsztyn 2018.Wydawnictwo SPP w Olsztynie.
  • „Twarze świata“ (wiersze).Szczecin 2019. Wydawnictwo Forma.
  • „Poeta i świat. Wyznania, wywiady, wiersze“. Olsztyn, 2020.  Wydawnictwo SPP w Olsztynie.

Najważniejsze wybory wierszy w językach obcych:

  • „Atlantyda Północy.Atlantis des Nordens”.Wybór wierszy w jęz. polskim i niemieckim. Tłumaczenie Winfried Lipscher,Olsztyn 1998, Wydawnictwo „Borussia”;
  • „Poèmes du Nord”.Wybór wierszy w jęz. francuskim.Tłumaczenie Frédérique Laurent. Wyd. „Folle Avoine”, Bédée 1999.
  • „Budda warmiński. Ermländische Buddha“. Wybór wierszy po polsku i niemiecku. Tłumaczenie na j. niemiecki Winfried Lipscher. Wydawnictwo „Borussia“. Olsztyn 2007.
  • „Atlantide du Nord“. Wybór wierszy w języku francuskim w tłumaczeniu F. Laurent. Wyd. „Folle Avoine“, Bédée 2014.

Wybór książkowych tłumaczeń z j. francuskiego :

  • „O Bretanii wierszem i prozą”. Antologia. Wybór, opracowanie, tłumaczenie z jęz. francuskiego Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 1997,Centrum Francusko –Polskie w Olsztynie;
  • Kenneth White, „Atlantica.Wiersze i rozmowy”. Wybór i tłumaczenie z jęz.angielskiego i francuskiego Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 1998. Centrum Francusko – Polskie Côtes d’Armor-Warmia i Mazury w Olsztynie.
  • Jean Grenier: „Albert Camus. Wspomnienia”. Przekład i opracowanie Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2000, Centrum Polsko -Francuskie w Olsztynie.
  • Blaise Cendrars: „Wiersze”. Przekład Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2002, Centrum Polsko – Francuskie w Olsztynie.
  • Guillevic: „Carnac” (Wiersze). Przekład i opracowanie Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2003, Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • „Bretania w poezji i prozie”. Wybór, opracowanie, przekład Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2006, Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • Guillevic: „Obecność. Wiersze.” Wybór i przekład z j. francuskiego Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2010. Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • Kenneth White: „Poeta kosmograf”. Wybór, opracowanie i przekład Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2010. Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • Kenneth White: ,,Geopetyki”. Przekład z j. angielskiego i francuskiego Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2014. Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • ,,Mała antologia poezji francuskiej w przekładach Kazimierza Brakonieckiego”. Olsztyn 2016. Centrum Polsko-Francuskie Côtes d’Armor-Warmia i Mazury.
  • Mona Ozouf: ,,Lekcja francuskiego. Powrót do bretońskiego dzieciństwa”.  Przekład Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn 2017. Centrum Polsko-Francuskie w Olsztynie.
  • ,,Inna geografia. Antologia współczesnej poezji bretońskiej.”. Wybór i opracowanie Mérédith Le Dez. Przekład Kazimierz Brakoniecki. Olsztyn-Warszawa 2018. Wyd. Centrum Polsko-Francuskie Côtes d’Armor-Warmia i Mazury w Olsztynie, CONVIVO Anna Matysiak.
  • Paol Keineg: „Powrót do Bretanii”. /Poezje/. Wybór i przekład Kazimierz Brakoniecki. Szczecin 2020. Wydawnictwo Forma.
  • Yvon Le Men: „Tu i tam”. /Poezje/. Wybór i przekład Kazimierz Brakoniecki. Szczecin 2020. Wydawnictwo Forma.

Najważniejsze antologie literackie:

  • „Meiner Heimat Gesicht. Ostpreussen im Spiegel der Literatur”. Herausgegeben von Winfried Lipscher und Kazimierz Brakoniecki, München 1996, F.A.Herbig Verlagsbuchhandlung Gmbh. ( dwa wydania).
  • Kazimierz Brakoniecki, Winfried Lipscher: „Borussia. Ziemia i ludzie. Antologia literacka”, Olsztyn 1999, „Borussia”.
Wróć