(1921–2017) – poetka, eseistka, tłumaczka literatury pięknej z francuskiego i angielskiego, autorka książek dla dzieci.

Zadebiutowała w 1936 roku na łamach międzyszkolnego pisma „W słońce”. Studiowała polonistykę i romanistykę na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Warszawskim oraz Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1945 ogłosiła kilka utworów w Wyborze wierszy poetów lubelskich oraz na łamach „Odrodzenia”. Kontynuując twórczość literacką, ogłaszała wiersze, przekłady i recenzje między innymi na łamach czasopism „Nowa Kultura”, „Świat”, „Nowe Książki”, „Poezja”. Od 1963 należała do Polskiego PEN Clubu. Jednym z wyznaczników jej poezji zawsze była osobność, nieuleganie twórczym modom i snobizmom, a także niechęć do przyjęcia całościowej wizji świata i jednej tonacji emocjonalnej.

W swych subtelnych, wyrafinowanych, choć jednocześnie zawsze dążących do bycia zrozumiałymi dla czytelnika utworach niejednokrotnie łączyła przeciwieństwa. Powadze przeciwstawiała ironię, rozpaczy – radość istnienia. Obok wierszy onirycznych, pełnych obrazów i wizji tworzyła utwory oparte na umiejętnym przywołaniu konkretu. Kryła się za tym intelektualna dojrzałość, wiedza o tym, iż bogactwa danego nam świata, w jego jasnych i ciemnych obszarach, nie sposób sprowadzić do jednej formuły, osądu, programu.

Poetka posługiwała się zazwyczaj formą dopracowaną i „uspokojoną”, unikającą chaosu i przypadkowości. Była jedną z nielicznych polskich autorek mistrzowsko posługującą się prozą poetycką. Miał na to zapewne wpływ jej wieloletni związek z literaturą francuską. Hartwig tłumaczyła między innymi utwory Apollinaire’a, Rimbauda, Maxa Jacoba, Cendrarsa i Supervielle’a. Jest też autorką przekładów z języka angielskiego, zwieńczonych w 1992 roku obszerną antologią Opiewam nowoczesnego człowieka. Antologia poezji amerykańskiej, przygotowaną wraz z Arturem Międzyrzeckim, poetą, a prywatnie mężem Julii Hartwig.

Twórczość poetki doskonale scharakteryzował Czesław Miłosz na łamach „Zeszytów literackich”: „Ktoś powiedział, że każdy wiersz liryczny jest cząstką autobiografii, nawet jeżeli nic w nim nie ma z wyznań. Wierszy Julii Hartwig nie umiem czytać inaczej niż układając z nich autobiograficzną opowieść. Osobą, która opowiada, jest kobieta z polskiej inteligencji, mająca za sobą doświadczenia lat wojny, dużo podróżująca, o znacznej wiedzy o sztuce, wyposażona w znajomość obcych języków, zadomowiona w trzech miastach: Warszawie, Paryżu i Nowym Jorku. Osoba ta jest też poetką, szukając określenia, wybrałbym przymiotnik: wykwintną, przez co chyba rozumiem jej powściągliwość. Jej życie, tak jak ukazuje się w tej poezji, było pełne nieszczęść i klęsk, ale znalazła sposób, żeby mówić o tym jakby okólnie, poprzez nazywanie zjawiających się przed oczami obrazów. Jej głos jest równy, nie ścisza się do szeptu, ani nie nasila się do krzyku”.

Przez kilkanaście lat Hartwig współpracowała z Polskim Radiem, tworząc scenariusze słuchowisk dla dzieci.

Hartwig wydawała również prozę: Dziennik amerykański z pobytu w Stanach, dzienniki podróży – Zawsze powroty, oraz monografie Apollinaire’a i Gérarda de Nervala.

Jej poezja była tłumaczona na wiele języków i publikowana w antologiach polskiej poezji między innymi w języku albańskim, bułgarskim, francuskim, macedońskim, greckim, fińskim, serbskim, szwedzkim, ukraińskim, węgierskim, po japońsku i hebrajsku.

Wielokrotnie przebywała na stypendiach we Francji i Stanach Zjednoczonych, otrzymała liczne nagrody, między innymi Fundacji A. Jurzykowskiego, Thornton Wilder Prize przyznawaną przez Translation Center at Columbia University, austriacką nagrodę poetycką im. Georga Trakla, za przekłady z literatury francuskiej nagrodzona Prix de Traduction fundacji Hautvillers. Wielokrotnie nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”. Była też laureatką Nagrody im. Wisławy Szymborskiej za rok 2014, a w 2015 roku została odznaczona Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W 2011 otrzymała Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, a w 2016 Francuski Order Oficera Legii Honorowej.

BIBLIOGRAFIA

tomy wierszy i prozy poetyckiej:

• Pożegnania, Warszawa: Czytelnik, 1956.
• Wolne ręce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
• Dwoistość, Warszawa: Czytelnik, 1971.
• Czuwanie, Warszawa: Czytelnik, 1978.
• Dziennik amerykański, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Chwila postoju, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980.
• Obcowanie, Warszawa: Czytelnik, 1987.
• Czułość, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1992.
• Nim opatrzy się zieleń, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1995.
• Jak długo trwać będą dawne imiona, Przemyśl: „Gdzie indziej”, 1996.
• Zobaczone, Kraków: Wydawnictwo a5, 1999.
• Przemija postać świata, Warszawa: Prószyński i S-ka 1999.
• Zawsze od nowa, Warszawa: Twój styl, 1999.
• Nie ma odpowiedzi, Warszawa: Sic!, 2001.
• Błyski, Warszawa: Sic!, 2002.
• Wiersze amerykańskie, Warszawa: Sic!, 2002.
• Mówiąc nie tylko do siebie, Warszawa: Sic!, 2003.
• Bez pożegnania, Warszawa: Sic!, 2004.
• Zwierzenia i błyski, Warszawa: Sic!, 2004.
• W objęciach świata, Warszawa: Anagram, 2004.
• Zwierzenia i błyski, Warszawa: Sic!, 2004.
• To wróci, Warszawa: Sic!, 2007.
• Przywoływanie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008.
• Trzecie błyski, Warszawa: Sic!, 2008.
• Jasne niejasne, Kraków: Wydawnictwo a5, 2009.
• Gorzkie żale, Kraków: Wydawnictwo a5, 2011.
• Zapisane, Kraków: Wydawnictwo a5, 2013.
• Spojrzenie, Kraków: Wydawnictwo a5, 2016.

eseje, dzienniki, reportaże:

• Z niedalekich podróży, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1954.
• Zawsze powroty. Dzienniki podróży, Warszawa: Sic!, 2001; wyd. 2. poprawione: Warszawa: Sic!, 2005.
• Pisane przy oknie, Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 2004.
• Wybrańcy losu, Warszawa: Sic!, 2006.
• Podziękowanie za gościnę, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2007.
• Dziennik, t. 1–2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.
• Dziennik t.2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014.\
• Największe szczęście, największy ból. Jarosława Mikołajewskiego rozmowy z Julią Hartwig, Kraków: Wydawnictwo a5, 2014.
• Życie to podróż, to ocean. Z Julią Hartwig rozmawia Artur Cieślar, Poznań: Zysk i S-ka, 2014.

monografie:

• Apollinaire, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1962.
• Gérard de Nerval, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.

twórczość dla dzieci:

• Przygody Poziomki [współautor: Artur Międzyrzecki], t. 1, 2, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1961, 1964.
• Wielki pościg [współautor: Artur Międzyrzecki], Warszawa: Nasza Księgarnia, 1969.
• Zguba Michałka, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1969.
• Bajki zza kurtyny [współautor: Artur Międzyrzecki, Aleksander Rymkiewicz], Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1972.

działalność translatorska:

z angielskiego:

• Claude Roy, Ładny kwiat, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1968.
• Marianne Moore, Wiersze wybrane [wraz z Ludmiłą Marjańską] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980.
• Max Jacob, Poematy prozą [wraz z Adamem Ważykiem], Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1983.
• Robert Bly, Jadąc przez Ohio i inne wiersze, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
• Allen Ginsberg, Znajomi z tego świata [wraz z Arturem Międzyrzeckim, Andrzejem Szubą i Piotrem Sommerem], Kraków: Wydawnictwo M, 1993.
• Dzikie brzoskwinie: antologia poetek amerykańskich [tłumaczenie zbiorowe], Warszawa: Sic!, 2003.
• Silvia Plath, Poezje wybrane [wraz z Janem Rostworowskim i Teresą Truszkowską] Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
• William Carlos Williams, Spóźniony śpiewak, Wrocław: Biuro Literackie, 2009.

z francuskiego:

• Elsa Triolet, Kochankowie z Avignonu i inne opowiadania, Warszawa: Czytelnik 1949.
• Louis Aragon, Komuniści t. 1–5 [tłumaczenie zbiorowe], Warszawa: Czytelnik, 1950–1951.
• Théophile Gautier (syn), Przygody barona Münchhausena, Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
• Jean Marcenac, Urok szatana Warszawa: Książka i Wiedza, 1951.
• Denis Diderot, Wybór pism filozoficznych [2. tłumacz Julian Rogoziński], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.
• Jean le Rond d’Alembert, Wstęp do Encyklopedii, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954.
• Blaise Cendrars, Poezje [wraz z Adamem Ważykiem], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1962.
• Guillaume Apollinaire, Poeta zamordowany [wraz z Arturem Międzyrzeckim], Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1966.
• Eugène Delacroix, Dzienniki, cz.1–2 [wraz z Joanną Guze], Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 1968.
• Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud [wraz z Arturem Międzyrzeckim] Warszawa: Czytelnik, 1970.
• Guillaume Apollinaire, Nowe przekłady [wraz z Arturem Międzyrzeckim], Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1973.
• Guillaume Apollinaire, Listy do Madeleine Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974.
• Blaise Cendrars, Poezje wybrane [wraz z Adamem Ważykiem], Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1977.
• Guillaume Apollinaire, Piosenka niekochanego i inne wiersze (wraz z Arturem Międzyrzeckim) Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994
• Korespondencja Fryderyka Chopina z George Sand i z jej dziećmi [t. I/II] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1981
• Pierre Reverdy, Poezje wybrane, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.
• Guillaume Apollinaire, Wiersze miłosne [wraz z Arturem Międzyrzeckim], Warszawa: Wydawnictwo Pavo, 1992.
• Guillaume Apollinaire, Wiersze i listy miłosne Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998.
• Henri Michaux, Seans z workiem oraz inne rady i przestrogi, Warszawa: Sic!, 2004.

TŁUMACZENIA

angielski:

• w antologii: Polish poetry of the last two decades of communist rule: spoiling cannibal’s fun, tłum. Stanisław Barańczak, Clare Cavanagh, Evanston: Northwestern University Press, 1991.
• Poezja wybrane / Selected Poems [tekst w języku polskim i angielskim], tłum. John i Bogdana Carpenter, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008.
• In Praise of the Unfinished [wybór wierszy], tłum. John i Bogdana Carpenter, New York: Knopf, 2008.
• It will return [To wróci], tłum. John i Bogdana Carpenter, Evanston: Northwestern University Press, 2012.

czeski:

• Apollinaire. Život umělecké Paříže, tłum. Vendulka Zapletalová, Praha: Odeon, 1966.

francuski:

• Apollinaire, tłum. Jean-Yves Erhel, Paris: Mercure de France, 1972.

hiszpański:

• Dualidad. Antología poética [wybór wierszy], tłum. Antonio Benítez Burraco, Anna Sobieska, Madrid: Vaso Roto, 2013.
• Hablando no solo para uno mismo [wybór wierszy], tłum. Fernardo Presa Gonzalez, Madrid: Huerga y Fierro, 2013.

kataloński:

• Una falena als dits [wybór wierszy], tłum. Xavier Farre, Castelló: Salze Editorial, 2025.

niemiecki:

• Die verlorene gute Laune [Zguba Michałka], tłum. Halina Więcławska, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1973.
• Und alles wird erinnert [wybór wierszy], tłum. Bernard Hartmann, Frankfurt: Verlag Neue Kritik, 2013.

rosyjski:

• Apollinaire, tłum. Jurij Abyzow, Moskwa: Progress, 1971.
• w antologii: Польские поэты 20 века. Антология, tłum. Wladimir Britaniszski, Natalja Astafjewa, Sankt-Peterburg: Aletejja, 2000.
• w antologii: Польские поэтессы. Антология, tłum. Natalja Astafiewa, Sankt-Peterburg: Aletejja, 2002. 

rumuński:

• Versuri americane [Wiersze amerykańskie], tłum. Constantin Geambașu, Vasile Moga, București: ePublishers.info SRL, 2023.

serbski:

• Viđeno i druge pesme [Zobaczone], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: Knijzevna Opstina Vršac, 2009.

węgierski:

• w antologii: Titkos szabadság, tłum. Kerényi Grácia, Budapest: Európa, 1982.
• Apollinaire, tłum. Irén Fejér, Budapest: Palatinus, 2000.

włoski:

• w antologii: Polki: la voce di undici poetessee polacche, tłum. Irena Conti, Messina: Carboneditore, 1990.
• Sotto quest’isola [tekst w języku polskim i włoskim], tłum. Silvano De Fanti, Roma: Donzelli, 2007.
• Lampi / Błyski [tekst w języku polskim i włoskim], tłum. Francesco Groggia, Milano: Libri Schweiwiller, 2008.
• Leggendo i fondi di mare [wybór z tomu Czułość, tekst w języku polskim i włoskim], tłum. Margherita Bacigalupo, Osnago: Edizioni Pulcinoelefante, 2008.
• Otto poemi in prosa [wybór ze zbioru Mówiąc nie tylko do siebie, tekst w języku polskim i włoskim], tłum. Margherita Bacigalupo, Milano: All’Insegna del Pesce d’Oro, 2008.

MHS