ur. 17 stycznia 1947 r. w Borzęcinie; polski poeta, dziennikarz, publicysta, autor dzienników i esejów.

Ukończył studia z zakresu filologii polskiej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. Pracował, jako dziennikarz w tygodniku „Wieści”, a następnie w „Dzienniku Polskim”, gdzie prowadził m.in. rubrykę „Wierszowisko”, rodzaj poczty literackiej. Swoje pierwsze utwory opublikował w 1968 roku na łamach „Tygodnika Kulturalnego”. Jego debiutancki tom wierszy pt. Nasze najszczersze rozmowy ukazał się w 1974 r. nakładem Wydawnictwa Literackiego. Od tamtej pory publikował m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Kulturze”, „Poezji”, „Literaturze”, ”Twórczości ”, nowojorskim „Przeglądzie Polskim”, "Rzeczpospolitej Kulturalnej”, „Wyspie”, „Sycynie”, „Migotaniach”, „Toposie” oraz w miesięczniku „ Kraków”. Wiersze Józefa Barana ukazywały się również w zagranicznych antologiach, m.in. w Czechach, Izraelu, Rosji, Słowacji, Słowenii i Stanach Zjednoczonych. Jego pojedyncze utwory zostały przełożone na dwadzieścia języków, m.in. angielski, niemiecki, hebrajski, portugalski, hiszpański, szwedzki, arabski i wszystkie języki słowiańskie. W 2000 r. Józef Baran brał udział w spotkaniu 3 poetów polskich (Baran, Żurakowski, Lebioda) i 3 poetów amerykańskich (Kunitz, Stern, Taylor) w ONZ, w Nowym Jorku. W październiku 2001 r. reprezentował poezję polską na XXI Światowym Kongresie Poetów w Sydney, w którym wzięło udział około 150 autorów z Australii, Austrii, Brazylii, Chin, Hiszpanii, Indii, Irlandii, Izraela, Kanady, Korei, Polski, Tajwanu, Turcji i USA. W 2010 roku odbył tournée po uniwersytetach brazylijskich, gdzie czytał swoje eseje i wiersze przetłumaczone na portugalski i hiszpański. W 1991 r. był stypendystą Svenska Institutet w Sztokholmie, a rok później otrzymał stypendium na wyjazd do Szwecji z Fundacji Wspierania Niezależnej Nauki i Kultury Polskiej w Paryżu. Był również dwukrotnym Stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007, 2012). Józef Baran jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in.: Nagrody im. Andrzeja Bursy (za tom Nasze najszczersze rozmowy, 1975), Nagrody im. Stanisława Piętaka (za tom Dopóki jeszcze, 1977), Nagrody Fundacji Kościelskich w Genewie (za tom W błysku zapałki, 1980), Nagrody Funduszu Literatury (za tom Pędy i pęta, 1984), Nagrody Wojewody Małopolskiego (za całokształt pracy twórczej, 1992), wyróżnienia Pen West Club w Los Angeles (za dwujęzyczny tom W błysku zapałki / In a Flash, 2001), Nagrody Krakowska Książka Miesiąca (za tom Dom z otwartymi ścianami, 2001), Nagrody Władysława Orkana (2002), Nagrody Miasta Krakowa (za całokształt twórczości, 2004). W 2016 roku został nominowany do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego ORFEUSZ, za tom Szczęście w czapce niewidce i 99 nowych wierszy.

W rozległym diapazonie tematów obecnych w liryce Józefa Barana najważniejsze miejsce zajmują: natura, człowiek, miłość, przemijanie. To liryka empatyczna, liryka otwartych przestrzeni, refleksji nad naturalnym porządkiem świata i nad zmiennością pór roku. Ważne miejsce w dorobku poety odgrywa rodzinna wieś – Borzęcin, z której wywiódł swój system aksjologiczny stopniowo wzbogacany – wraz ze zdobywaną wiedzą i gromadzonymi doświadczeniami – o pierwiastki przynależne do kulturowego uniwersum. Józef Baran pozostaje poetą w pełni niezależnym, niepoddającym się okazjonalnym modom, świadomie prowadzącym rozliczne gry intertekstualne, nawiązujące do arcydzieł polskiej i światowej literatury, do muzycznych i malarskich dzieł. 

O twórczości poety pisali m.in. Artur Sandauer, Jerzy Kwiatkowski, Janusz Drzewucki, Stanisław Stabro, Bolesław Faron, Julian Kornhauser, Elżbieta Mikoś i Marek Karwala. Od 1989 wiersze Barana są obecne w programach szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich. Były również wykorzystywane jako przedmiot analiz prac magisterskich i maturalnych.

Józef Baran jest wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, gdzie przez dwie kadencje pełnił funkcję wiceprezesa Krakowskiego Oddziału SPP (1998-2002). Jego wiersze stały się inspiracją dla wielu piosenkarzy i kompozytorów, m.in. dla Starego Dobrego Małżeństwa, Grupy pod Budą, Elżbiety Adamiak, Hanny Banaszak, Krzysztofa Myszkowskiego, Mirosława Czyżykiewicza, Oli Mauer, Jakuba Pawlaka, Beaty Paluch i Andrzeja Zaryckiego. Z ważniejszych filmów o jego twórczości warto wymienić widowisko telewizyjne: "Sztuka – Wieczność – Dom", autorstwa Piotra Słowikowskiego, z udziałem Anny Dymnej i Jerzego Treli (TVP 2, TV Polonia – 1998) oraz wyprodukowany w 2017 r. przez Bibliotekę Kraków we współpracy z TVP 3 Kraków dokument „Poeta pisze sobą”, w reżyserii i według scenariusza Marii Guzy. W rodzinnej wsi Józefa Barana – Borzęcinie, od 2002 r. organizowany jest konkurs recytatorski jego imienia, podczas którego dzieci i młodzież szkolna prezentują wiersze poety. W 2013 r. rękopisy Józefa Barana trafiły do zbiorów Biblioteki Narodowej. W 2015 r. został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony dla Kultury Polskiej Gloria Artis”.

BIBLIOGRAFIA

• Nasze najszczersze rozmowy: poezje. – Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
• Dopóki jeszcze: poezje. – Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.
• Na tyłach świata: poezje. – Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
• W błysku zapałki: poezje. – Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
• Wiersze wybrane – Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1984.
• Pędy i pęta: poezje. – Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984.
• Autor! Autor!: rozmowy z ludźmi pióra i palety. – Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986.
• Skarga: poezje. – Szczecin: „Glob”, 1988.
• Czułość: poezje. – Kraków: „Miniatura”, 1988, 1989.
• Wiersze wybrane – Kraków: „Miniatura”, 1990.
• Śnił mi się Artur Sandauer: rozmowy i wspomnienia. – Kraków: Centrum Kultury Żydowskiej na Kazimierzu: Hereditas Polono – Judaica, 1992.
• Pacierz Szwejka: poezje. – Kraków: "Miniatura", 1992.
• Mała kosmogonia: poezje. – Kraków: "Miniatura", 1994.
• 115 wierszy (wiersze z lat 1985-1993). – Tarnów: "Comdruk", 1994.
• Zielnik miłosny: poezje. – Kraków: Jawor: Oficyna Konfraterni Poetów, 1995.
• Zielnik miłosny: poezje (wyd. II). – Kraków: Jawor: Oficyna Konfraterni Poetów: Kraków, 1996.
• La Confession / trans. by Jerzy Gregorek. – Chattanooga: Tennessc: The Poetry Miscelany, 1997.
• Pochwała zbawienia / pier. Andriej Bazilewskij. – Moskwa: Wahazar, 1997.
• Majowe zaklęcie: poezje.  – Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1997.
• Epifania słoneczna: poezje. – Poznań: Arka, 1998.
• Wiersze wybrane. – Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1998.
• Pod zielonym drzewem życia: poezje. – Kraków: seria Poeci Krakowa, Śródmiejski Ośrodek Kultury, 2000.
• Dolina ludzi spokojnych: poezje (fotografie – Jakub Ciećkiewicz). – Tarnów: „Biblos”, 2001.
• Dom z otwartymi ścianami: poezje.  – Warszawa: Nowy Świat, 2001.
• Najdłuższa podróż: poezje. – Warszawa: Nowy świat, 2002.
• Spotkanie – Begegnung: poezje. – Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów, 2003 (przekład na niemiecki Henryk Bereska).
• A wody płyną i płyną: poezje. – Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
• Koncert dla nosorożca – dziennik poety z przełomu wieków: proza/wspomnienia. – Poznań: Zysk i S-ka, 2005.
• Zielnik miłosny i inne liryki: poezje. – Poznań: Zysk i S-ka, 2005.
• Hymn poranny: poezje. – Londyn, London Publishing Br@ndBook, 2006.
• Tragarze wyobraźni: proza/wspomnienia. – Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2006.
• Taniec z ziemią: poezje. – Poznań: Zysk i S-ka, 2006.
• Rondo. Wiersze z lat 2006-2009: poezje. – Poznań: Zysk i S-ka, 2009.
• Podróże z tej i nie z tej ziemi – migawki z sześciu kontynentów: Europy, obu Ameryk, Australii, Azji i Afryki: proza/wspomnienia. – Poznań: Zysk i S-ka, 2010.
• Borzęcin. Poezja i proza Józefa Barana: poezje/proza. – Borzęcin: Gminna Biblioteka Publiczna w Borzęcinie, 2014.
• Spadając patrzeć w gwiazdy: proza/wspomnienia. – Poznań: Zysk i S-ka ,2013.
• Scenopis od wieczności: korespondencja ze Sławomirem Mrożkiem. – Poznań: Zysk i S-ka, 2014.
• Szczęście w czapce niewidce: poezje. – Poznań: Zysk i S-ka, 2015.

TŁUMACZENIA

angielski:

• In a flash [W błysku], tłum. Aniela, Jerzy Gregorek, New York: Cross-Cultural Communications; Kraków: "Baran i Suszczyński", 2000.
• A postcard from the old world, tłum. Ewa Hryniewicz-Yarbrough, Kraków; Raleigh: Lulu.com, 2016.
• Tylko aż = Only so much, tłum. Ewa Hryniewicz-Yarbrough, Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2007.
• w antologii: Love is like air: Alicja Kuberska's international anthology of poetry, S.l.: Nightingale, 2016.

hiszpański:

• Casa de paredes abiertas: antología poética (1974-2006), tłum. Anna Sobieska, Antonio Benítez Burraco, Gijòn: Ediciones Trea, 2008.

niemiecki:

• Spotkanie = Begegnung, tłum. Henryk Bereska, Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów: Towarzystwo Słowaków w Polsce, 2003.

rosyjski:

• Marsz o zachodzie słońca = Marš na zakate dnâ, tłum. Andrej Bazilevskij, Moskva: Vahazar; Łódź: Krytyka Literacka, 2019.

słowacki:

• Miasta i miejsca = Mestá a miesta, tłum. Viera Prokešová [et al.], Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów: Towarzystwo Słowaków w Polsce, 2001.
• Spięci górami = Spätí horami, tłum. Rafał Majerek [et al.]., Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Towarzystwo Słowaków w Polsce: Oficyna Konfraterni Poetów, 2007.

węgierski:

• w antologii: A csend visszhangjai: lengyel költők a XX. és XXI. század fordulóján, tłum. Géza Cséby, Keszthely: Ziegler-nyomda, 2010.