(ur. 1947) – poeta, dziennikarz, publicysta, autor dzienników i esejów.

Józef Baran pracował jako dziennikarz w tygodniku „Wieści”, a następnie w „Dzienniku Polskim”, gdzie prowadził między innymi rubrykę „Wierszowisko”. Pierwsze utwory opublikował w 1968 roku na łamach „Tygodnika Kulturalnego”. Jego debiutancki tom wierszy Nasze najszczersze rozmowy ukazał się w 1974 roku nakładem Wydawnictwa Literackiego. Od tamtej pory publikował między innymi w „Tygodniku Powszechnym”, „Kulturze”, „Twórczości ”, nowojorskim „Przeglądzie Polskim”, „Migotaniach” i „Toposie”.

Wśród tematów obecnych w liryce Józefa Barana najważniejsze miejsce zajmują: natura, człowiek, miłość, przemijanie. To liryka empatyczna, liryka otwartych przestrzeni, refleksji nad naturalnym porządkiem świata i nad zmiennością pór roku. Ważne miejsce w dorobku poety odgrywa rodzinna wieś – Borzęcin, z której wywiódł swój system aksjologiczny stopniowo wzbogacany o pierwiastki przynależne do kulturowego uniwersum. Józef Baran pozostaje poetą w pełni niezależnym, niepoddającym się okazjonalnym modom, świadomie prowadzącym gry intertekstualne, nawiązując do arcydzieł polskiej i światowej literatury, do dzieł muzycznych i malarskich. 

O twórczości poety pisali między innymi Artur Sandauer, Jerzy Kwiatkowski, Stanisław Stabro, Julian Kornhauser, Elżbieta Mikoś i Marek Karwala. Od 1989 roku wiersze Barana są obecne w programach szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich.

Józef Baran jest wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Jego wiersze stały się inspiracją dla wielu piosenkarzy i kompozytorów, w tym dla Starego Dobrego Małżeństwa, Pod Budą, Elżbiety Adamiak, Hanny Banaszak, Oli Mauer, Beaty Paluch i Andrzeja Zaryckiego. Z ważniejszych filmów o jego twórczości warto wymienić widowisko telewizyjne: Sztuka – Wieczność – Dom autorstwa Piotra Słowikowskiego, z udziałem Anny Dymnej i Jerzego Treli (TVP 2, TV Polonia – 1998) oraz wyprodukowany w 2017 roku przez Bibliotekę Kraków we współpracy z TVP 3 Kraków dokument Poeta pisze sobą, w reżyserii i według scenariusza Marii Guzy.

W 2000 roku Józef Baran brał udział w spotkaniu trzech polskich poetów (wraz z Bogusławem Żurakowskim i Dariuszem Tomaszem Lebiodą) i trzech poetów amerykańskich (Stanley Kunitz, Anatol Stern, Henry Taylor) w ONZ, w Nowym Jorku. W październiku 2001 roku reprezentował poezję polską na XXI Światowym Kongresie Poetów w Sydney, w którym wzięło udział około 150 autorów z Australii, Austrii, Brazylii, Chin, Hiszpanii, Indii, Irlandii, Izraela, Kanady, Korei, Polski, Tajwanu, Turcji i USA. W 2010 roku odbył tournée po uniwersytetach brazylijskich, gdzie czytał swoje eseje i wiersze przetłumaczone na portugalski i hiszpański. W 1991 roku był stypendystą Svenska Institutet w Sztokholmie, a rok później otrzymał stypendium na wyjazd do Szwecji z Fundacji Wspierania Niezależnej Nauki i Kultury Polskiej w Paryżu. Był również dwukrotnym Stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2007, 2012).

Wiersze Józefa Barana ukazywały się w zagranicznych antologiach, w tym w Czechach, Izraelu, Rosji, Słowacji, Słowenii i Stanach Zjednoczonych, a pojedyncze utwory zostały przełożone na dwadzieścia języków, jak angielski, niemiecki, hebrajski, portugalski, hiszpański, szwedzki, arabski i wszystkie języki słowiańskie.

Józef Baran jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, między innymi: Nagrody im. Andrzeja Bursy (za tom Nasze najszczersze rozmowy, 1975), Nagrody im. Stanisława Piętaka (za tom Dopóki jeszcze, 1977), Nagrody Fundacji im. Kościelskich w Genewie (za tom W błysku zapałki, 1980), Nagrody Funduszu Literatury (za tom Pędy i pęta, 1984), wyróżnienia Pen West Club w Los Angeles (za dwujęzyczny tom W błysku zapałki / In a Flash, 2001), Nagrody Władysława Orkana (2002). W 2016 roku został nominowany do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego „Orfeusz”, za tom Szczęście w czapce niewidce i 99 nowych wierszy. W 2013 roku rękopisy Józefa Barana trafiły do zbiorów Biblioteki Narodowej. W 2015 roku został odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużony dla Kultury Polskiej Gloria Artis”.

BIBLIOGRAFIA

poezja:

• Nasze najszczersze rozmowy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
• Dopóki jeszcze, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1976.
• Na tyłach świata, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
• W błysku zapałki, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979.
• Wiersze wybrane, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1984.
• Pędy i pęta, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984.
• Skarga, Szczecin: „Glob”, 1988.
• Czułość, Kraków: „Miniatura”, 1989.
• Wiersze wybrane, Kraków: „Miniatura”, 1990.
• Pacierz Szwejka, Kraków: „Miniatura”, 1992.
• Mała kosmogonia, Kraków: „Miniatura”, 1994.
• 115 wierszy (wiersze z lat 1985‒1993), Tarnów: „Comdruk”, 1994.
• Zielnik miłosny, Kraków: Jawor: Oficyna Konfraterni Poetów, 1995.
• Majowe zaklęcie, Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński, 1997.
• Epifania słoneczna, Poznań: Arka, 1998.
• Wiersze wybrane. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1998.
• Pod zielonym drzewem życia: Kraków: Śródmiejski Ośrodek Kultury, 2000.
• Dolina ludzi spokojnych, Tarnów: „Biblos”, 2001.
• Dom z otwartymi ścianami, Warszawa: Nowy Świat, 2001.
• Najdłuższa podróż, Warszawa: Nowy świat, 2002.
• A wody płyną i płyną, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004.
• Zielnik miłosny i inne liryki, – Poznań: Zysk i S-ka, 2005.
• Hymn poranny, Londyn, London Publishing Br@ndBook, 2006.
• Taniec z ziemią, Poznań: Zysk i S-ka, 2006.
• Rondo. Wiersze z lat 2006–2009, Poznań: Zysk i S-ka, 2009.
• Szczęście w czapce niewidce, Poznań: Zysk i S-ka, 2015.
• W wieku odlotowym, Poznań: Zysk i S-ka, 2020.
• Słoneczna ruleta. Wiersze przebrane z lat 1969–2020, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2021.
• Pokój i  wojna, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022.

inne:

• Autor! Autor! Rozmowy z ludźmi pióra i palety, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986.
• Śnił mi się Artur Sandauer: rozmowy i wspomnienia, Kraków: Centrum Kultury Żydowskiej na Kazimierzu: Hereditas Polono – Judaica, 1992.
• Koncert dla nosorożca – dziennik poety z przełomu wieków, Poznań: Zysk i S-ka, 2005.
• Tragarze wyobraźni, Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2006.
• Podróże z tej i nie z tej ziemi – migawki z sześciu kontynentów: Europy, obu Ameryk, Australii, Azji i Afryki, Poznań: Zysk i S-ka, 2010.
• Spadając patrzeć w gwiazdy, Poznań: Zysk i S-ka, 2013.
• Borzęcin. Poezja i proza Józefa Barana, Borzęcin: Gminna Biblioteka Publiczna w Borzęcinie, 2014.
• Scenopis od wieczności. Korespondencja ze Sławomirem Mrożkiem, Poznań: Zysk i S-ka, 2014.
• Stan miłosny… przerywany [fragmenty dzienników, korespondencji, sylwetki pisarzy i wiersze], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2019.

TŁUMACZENIA

angielski:

• The late confession, tłum. Aniela Gregorek, Jerzy Gregorek, Chattanooga: Tennessee University Press, 1997.
• In a flash [W błysku zapałki], tłum. Aniela Gregorek, Jerzy Gregorek, New York: Cross-Cultural Communications; Kraków: „Baran i Suszczyński”, 2000.
• A postcard from the old world, tłum. Ewa Hryniewicz-Yarbrough, Kraków–Raleigh: Lulu.com, 2016.
• Tylko aż – Only so much, tłum. Ewa Hryniewicz-Yarbrough, Rzeszów: Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, 2007.
• w antologii: Love is like air: Alicja Kuberska’s international anthology of poetry, S.l.: Nightingale, 2016.

hiszpański:

• Casa de paredes abiertas: antología poética (1974‒2006), tłum. Anna Sobieska, Antonio Benítez Burraco, Gijòn: Ediciones Trea, 2008.

niemiecki:

• Spotkanie – Begegnung, tłum. Henryk Bereska, Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów, Towarzystwo Słowaków w Polsce, 2003.

rosyjski:

• Pochwala spaseniâ, tłum. Andriej Bazilewskij, Moskwa: Wahazar, 1997.
• Marsz o zachodzie słońca – Марш на закате дня, tłum. Andriej Bazilewskij, Moskwa: Wahazar; Łódź: Krytyka Literacka, 2019.

słowacki:

• Miasta i miejsca – Mestá a miesta, tłum. Viera Prokešová [et al.], Kraków: Oficyna Konfraterni Poetów; Towarzystwo Słowaków w Polsce, 2001.
• Spięci górami – Spätí horami, tłum. Rafał Majerek [et al.], Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Towarzystwo Słowaków w Polsce; Oficyna Konfraterni Poetów, 2007.

węgierski:

• w antologii: A csend visszhangjai: lengyel költők a XX. és XXI. század fordulóján, tłum. Géza Cséby, Keszthely: Ziegler-nyomda, 2010.

EZ