Literatura

fot. Tomasz Pluta

Jakub Małecki

ur. 1982; prozaik, tłumacz, z wykształcenia ekonomista; autor opowiadań publikowanych na łamach prasy, w antologiach oraz dwóch zbiorach „Zaksięgowani” (2009) i „Ślady” (2016), a także dziesięciu powieści: „Błędy” (2008), „Przemytnik cudu” (2008), „Dżozef” (2011), „W odbiciu” (2011), „Odwrotniak” (2013), „Dygot” (2015) i „Rdza” (2017), „Nikt nie idzie” (2018), „Horyzont” (2019), „Saturnin” (2020), „Święto ognia” (2021).

Laureat Złotego Wyróżnienia Nagrody im. Jerzego Żuławskiego, nagrody Śląkfa oraz nagrody Książka Miesiąca „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”. Był nominowany do Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus”, nagrody im. Stanisława Barańczaka, Poznańskiej Nagrody Literackiej, Nagrody Literackiej im. J. Żuławskiego, Nagrody Literackiej NIKE oraz dwukrotnie do Nagrody im. Janusza A. Zajdla. Laureat stypendium „Młoda Polska” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2017). W 2020 został laureatem Stypendium im. Albrechta Lemppa przyznawanego przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej, Instytut Książki i Literarisches Colloquium Berlin, a w 2021 za „Święto ognia” otrzymał Nagrodę im. C. K. Norwida.

Publikował w „Angorze”, „Miesięczniku ZNAK”, „Newsweeku”, „Nowej Fantastyce”, „Polityce”, „Przekroju“ i „Tygodniku Powszechnym”. Zajmuje się także przekładami literatury z języka angielskiego.

Twórczość Małeckiego (podobnie jak kilku pisarzy z jego pokolenia: Łukasza Orbitowskiego, Szczepana Twardocha) wyrosła z fantastyki, stopniowo jednak ewoluuje w stronę prozy obyczajowej z nieznacznym dodatkiem niesamowitości i grozy. Charakterystyczny styl pisarza wyklarował się w bestsellerowej – docenionej także przez krytykę i nagradzanej – powieści Dygot.

Małecki inspiruje się malarstwem, fotografią, wykorzystuje zasłyszane przez siebie historie, zawsze jednak z domieszką groteski, nadrealizmu, symbolizmu. Sięga także do przekształconych wątków autobiograficznych: akcja jego utworów rozgrywa się w dawnym województwie kujawsko-pomorskim, skąd pochodzi pisarz lub w Poznaniu i Warszawie, gdzie mieszkał; jako były analityk i doradca finansowy każe niektórym bohaterom pracować w bankowym dziale kredytów (Przemytnik cudu, Dygot). Sporo w jego książkach mikroobserwacji socjologicznych, szczególnie dotyczących mieszkańców blokowisk (Dżozef, Błędy) i przemian na polskiej prowincji (zwłaszcza w Dygocie, którego akcja najbliższa jest sadze: sięga przedwojnia, obejmuje życie trzech pokoleń rodu Łabendowiczów i Geldów na tle burzliwych przemian historycznych oraz społecznych).

Pisarz zaludnia swoją prozę postaciami silnych, doświadczonych przez los kobiet, mężczyzn zmagających się z nałogami, nadwrażliwych dzieci, szczególnie chętnie eksponując doświadczenie inności. Jego bohaterowie bywają odmieńcami, kalekami, obsesjonatami, jak Chwaścior ze Śladów, albinos Wiktor z Dygotu, Stasio Baryłczak z Dżozefa. Odrzuceni przez otoczenie lub dobrowolnie porzucający wspólnotę zanurzają się w alternatywnym świecie, często zawieszeni pomiędzy genialnością i chorobą czy opętaniem. Także dobro i zło wydaje się prowadzić w nich nieustanną walkę – pisarz w każdej książce tworzy galerię niejednoznacznych etycznie postaci. Wiele zawdzięcza tu ważnym dla siebie prozaikom-moralistom: w Błędach będzie to Michaił Bułhakow, w Dżozefie – Joseph Conrad.

Małecki krzyżuje ze sobą ludzkie historie, zwykle podszyte grozą, dramatyczne, pełne cierpienia i lęku. Najchętniej nadaje im długą perspektywę – od narodzin do kończącej wszystko, zawsze triumfującej śmierci. Wprowadza do nich wątki nadrealne, takie jak klątwa czy przepowiednia (stąd używana przez krytyków formuła „realizm magiczny”, od której się odżegnuje), ale dopuszcza zdroworozsądkową, dużo bardziej tragiczną interpretację ludzkiej egzystencji jako niezawinionego nieszczęścia. Fascynuje go problem losu jako fatum, przypadku i ciągu nie do końca świadomych wyborów życiowych, co najwyraźniej eksponuje w Śladach, książce splatającej opowieści-portrety w nadrzędną fabularną całość, trudną do gatunkowego zakwalifikowania. Zacieranie granic pomiędzy fikcją i rzeczywistością to stały motyw jego prozy, wyeksponowany zwłaszcza w portretach namiętnych czytelników, zatracających się w lekturze: Iks z Błędów, Irena Łabendowicz z Dygotu, a zwłaszcza Czwarty z Dżozefa szukają w książkach ucieczki i ocalenia.

– Anna Spólna

BIBLIOGRAFIA

książki:

  • Błędy, Lublin: Red Horse, 2008.
  • Przemytnik cudu, Lublin: Red Horse, 2008.
  • Zaksięgowani, Warszawa: Powergraph, 2009.
  • Dżozef, Warszawa: W.A.B., 2011.
  • W odbiciu, Warszawa: Powergraph, 2011.
  • Odwrotniak, Warszawa: WAB, 2013.
  • Dygot, Kraków: Sine Qua Non, 2015.
  • Ślady, Kraków: Sine Qua Non, 2016.
  • Rdza, Kraków: Sine Qua Non, 2017.
  • Nikt nie idzie, Kraków: Sine Qua Non, 2018
  • Historie podniebne, Kraków: Sine Qua Non, 2019
  • Horyzont, Kraków: Sine Qua Non, 2019
  • Saturnin, Kraków: Sine Qua Non, 2020
  • Święto ognia, Kraków: Sine Qua Non, 2021

opowiadania w czasopismach:

  • Dłonie, „Science Fiction, Fantasy i Horror“ 3/2007.
  • Cyryl, „Magazyn Fantastyczny“ 11/2007.
  • Śmierć szklanego Kazimierza, „Nowa Fantastyka“ 11/2007.
  • Opowieść oszusta, antologia Trupojad: Nie ma ocalenia, Lublin: Red Horse, 2007.
  • Oko, „Nowa Fantastyka“ 9/2008.
  • Każdy umiera za siebie, Antologia Nowe idzie,  Warszawa: Powergraph, 2008.
  • Opowieść o złodzieju liter, „Lśnienie“ 1/2009.
  • Płuca w płomieniach, antologia City 1, Szczecin: Forma, 2009.
  • Pantomima starego niedołęgi, „Nowa Fantastyka“ 2/2010.
  • Michał, „Science Fiction, Fantasy i Horror“ 10/2010.
  • Radość Hetmana, antologia „11 cięć“, Zakrzewo: Replika, 2011.
  • Drzypapa, antologia Herosi, Warszawa: Powergraph, 2012.
  • Dziś mam na imię Agata, antologia Pożądanie, Warszawa: Powergraph, 2013.
  • Sztuka w zaścianku, „Nowa Fantastyka” 8/2013.
  • Wydmy, „Miesięcznik Znak”, 705/2014.
  • Krótka opowieść o dwóch mężczyznach, z których jeden nie żyje, „Chimera" 2/2014.
  • Utracone światy Nino Sandovala, „Nowa Fantastyka” 6/2014.
  • Zwyczajny gigant, antologia "Legendy Polskie", Allegro, 2015.
  • Puch, "Magazyn Pocisk" 5-6/2016.
  • M. Historia podniebna, "Przekrój" 3/2017.

PRZEKŁADY NA POLSKI

  • Kevin Wilson, Rodzina na pokaz, Warszawa: Pruszyński i S-ka, 2012.
  • Aleksandar Tešić, Zakon smoka, Warszawa: Pruszyński i S-ka, 2012.
  • Sarah Rayner, Jedna chwila, Warszawa: Pruszyński i S-ka, 2013.
  • Paul Lieberman, Gangster Squad, Pogromcy mafii, Warszawa: Pruszyński Media, 2013 (z Magdą Witkowską).
  • Aleida March, Mój Che. Bardzo intymnie,  Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2014.
  • T. J. Murphy, Sprawność, siła, witalność. Jak CrossFit® zmienił moje życie,  Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2014.
  • Jeremy Scahill, Brudne wojny, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2014.
  • Shaun Usher (zebr. i oprac.), Listy niezapomniane, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2015.
  • Mike Tyson i Larry Sloman, Moja prawda, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2015.
  • Antony Beevor, Artemis Cooper, Paryż wyzwolony,  Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2015.
  • Christmas Abbott i Maggie Greenwood-Robinson, Piekielnie twarda sztuka. Ćwiczenia i dieta dla zuchwałych, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016.
  • N.K. Jemisin, PiĄta pora roku, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016.
  • Tris Dixon, Floyd Mayweather: najdroższe pięści świata, wstęp Janusz Pindera,  Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016 (z Bartoszem Sałbutem).
  • John Scalzi, Wojna starego człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Akurat - Muza, 2016.
  • Joe de Sena i Jeff O'Connell, Spartan up! Bądź jak Spartanin, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016.
  • Ronda Rousey i Maria Burns Ortiz, Moja walka / Twoja walka, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016.
  • Shaun Usher (zebr. i oprac.), Listy niezapomniane, t.2, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2016.
  • N.K. Jemisin, Wrota obelisków, Kraków: SQN Imaginatio - Wydawnictwo Sine Qua Non, 2017.
  • George Harrar, Sieć podejrzeń, Warszawa: Wielka Litera, 2017.
  • Simon Kuper i Stefan Szymański, Futbonomia, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2017.
  • Tarryn Fisher, Ciemna strona, Kraków: Wydawnictwo Sine Qua Non, 2017.
Wróć