(ur. 1980) – poeta, pisarz i malarz.

Począwszy od debiutanckiego tomu wierszy Żywoty równoległe (2014), za który otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich, Jacek Dehnel tworzy poezję uznawaną przez krytyków za „estetyzujący neoklasycyzm, bliski akademizmowi” (Anna Kałuża). Często zwraca się ku przeszłości, jego liryka czerpie zwłaszcza z tradycji kultury wysokiej, zwłaszcza modernizmu. Na pozór tworzy poezję demonstracyjnie staroświecką, miesza przeszłość z teraźniejszością (na przykład: w tomie Wyprawa na południe wszystkie wiersze są antydatowane, opatrzone datami z początku XX wieku), często posługuje się również stylizacją, rzadziej pastiszem i parafrazą. Dehnel w swojej twórczości poetyckiej z niezwykłą świadomością wychwytuje to, co w rzeczywistości bywa relatywne.

Jako prozaik Dehnel zadebiutował tomem opowiadań Kolekcja (1999), ale popularność i uznanie (Paszport „Polityki” w 2006 roku, nominacja w 2007 roku do Nagrody Angelus i w 2009 do Europejskiej Nagrody Literackiej) przyniosła mu pierwsza powieść zatytułowana Lala (2006): saga rodzinna z wyraźnie zaznaczonym wątkiem autobiograficznym, ponieważ centralną postacią jest w niej babka autora, Elżbieta Bieniecka, tytułowa Lala. Nietuzinkowa staruszka budzi we wnuku wyraźną fascynację, frapuje nietuzinkowymi opowieściami z historii własnej rodziny i europejskiej inteligencji. Lala to także przejmująca opowieść o przemijaniu, chorobie i śmierci. Dehnel z wyjątkowym wyczuciem i głębią opisuje starania wnuka, który z oddaniem opiekuje się coraz poważniej schorowaną babką, dzięki czemu Lalę można uznać za jedną z ciekawszych realizacji prozy senioralnej w polskiej prozie.

Wydany w roku 2007 zbiór opowiadań Rynek w Smyrnie zawiera teksty powstałe w latach 1999–2002, a więc pisane przez jeszcze młodego autora, ale zawierające już typowe składowe jego pisarstwa: wyrafinowany styl, tematykę rodem z tradycyjnej prozy modernistycznej, mnogość kulturowych odniesień, skłonność do posługiwania się pastiszem i stylizacją. W wydanym rok później tomie opowiadań Balzakiana autor na pozór zwrócił się ku współczesności. Czerpiąc inspirację z Komedii ludzkiej, starał się ukazać przekrój współczesnego społeczeństwa na tle historii końca PRL-u i początków III RP. Tyle że jest to przekrój dosyć nietypowy, ponieważ Dehnel, pisząc o współczesności, wiele miejsca w opowiadaniach poświęca przeszłości, co więcej – niektórzy z bohaterów tomu, na przykład Adrian Helsztyński z opowiadania Miłość korepetytora, są w niej nieomal doszczętnie zanurzeni, zupełnie ignorując teraźniejszość.

W kolejnych powieściach, Saturnie (2011) i Matce Makrynie (2014), Dehnel wypracowuje nowy wzorzec prozy, splatając opowieści biograficzne z fikcyjnymi wariacjami na temat losów mniej lub bardziej znanych postaci historycznych. Głównym bohaterem Saturna jest malarz Francisco Goya, choć niemniej równie ważna w powieści jest postać jego syna, o którym źródła historyczne jedynie wspominają. Próbując zrozumieć jedno z intrygujących dzieł malarza, cykl fresków znanych jako Czarne obrazy, Dehnel pisze o pełnych traum relacjach w rodzinie Goi. W Matce Makrynie, która trafiła do finału Nagrody Literackiej „Nike” (2015), pisarz sięga do epoki romantyzmu i osoby Makryny Mieczysławskiej, znanej ówcześnie jako męczennica za wiarę katolicką, ale po śmierci zdemaskowanej jako sprytna oszustka. Posługując się brawurową stylizacją, Dehnel przedstawia mechanizmy medialnej manipulacji na miarę XIX wieku, która sprawiła, że Mieczysławska stała się jedną z kluczowych postaci polskiej emigracji, a równocześnie opowiada o upokarzanej niemal przez całe życie kobiecie, która za wszelką cenę walczy o własną godność.

Na obrzeżach głównego nurtu prozy Dehnela sytuują się dwie książki: Fotoplastikon (2009) jest zbiorem ekfraz, czyli literackich opisów dzieł sztuki, w tym przypadku zdjęć i pocztówek pochodzących głównie z XIX i początków XX wieku, zaś Młodszy księgowy (2013) – zbiorem tekstów o zacięciu felietonowym, traktującym o literaturze, szeroko rozumianym życiu literackim i literackich fascynacjach autora.

Od 2015 roku, razem z mężem Piotrem Tarczyńskim, pod wspólnym pseudonimem „Maryla Szymiczkowa” tworzy cykl powieści kryminalnych osadzonych w realiach Krakowa z przełomu XIX i XX wieku. Jest także prezesem Unii Literackiej, powstałego w 2017 roku polskiego stowarzyszenia zawodowego i twórczego zrzeszającego pisarki i pisarzy.

Jacek Dehnel był wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość, między innymi w 2009 roku został laureatem nagrody „Śląski Wawrzyn Literacki” za cykl minipowieści Balzakiana, w tym samym roku otrzymał Nagrodę Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis”, również za ten zbiór, a także za przekłady wierszy Philipa Larkina opublikowane w tomie Zebrane. W 2015 roku został laureatem nagrody Krakowska Książka Miesiąca (wspólnie z Piotrem Tarczyńskim) za książkę Tajemnica Domu Helclów. W 2019 roku angielski przekład Lali (w tłum. Antoni Lloyd-Jones) otrzymał nominację do EBRD Literature Prize (nagrody literackiej Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju), a wybór wierszy Aperture (w tłum. Karen Kovacik) znalazł się w finale PEN Award for Poetry in Translation (nagroda amerykańskiego PEN Clubu za przekłady poezji) i otrzymał w niej wyróżnienie. Jacek Dehnel był także trzykrotnie nominowany do Nagrody Angelus (w 2007 za Lalę, w 2012 za Saturna, w 2015 za Matkę Makrynę), pięciokrotnie do Nagrody Literackiej „Nike”: w 2009 za Balzakiana, w 2010 za Ekran kontrolny (finał nagrody), w 2012 za Saturna, w 2015 za Matkę Makrynę (finał nagrody), a w 2017 za Krivoklata. W 2014 roku otrzymał także nominację do Nagrody Poetyckiej im. Wisławy Szymborskiej za tom wierszy Języki obce. W 2015 roku został odznaczony Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

BIBLIOGRAFIA

UTWORY LITERACKIE

poezja:

• Żywoty równoległe, Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2004.
• Wyprawa na południe, Tychy: Teatr Mały, 2005.
• Wiersze (1999-2004), Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2006.
• Brzytwa okamgnienia, Wrocław: Biuro Literackie, 2007.
• Ekran kontrolny, Wrocław: Biuro Literackie, 2009.
• Rubryki strat i zysków, Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
• Języki obce, Wrocław: Biuro Literackie, 2013.
• Seria w ciemność (wiersze wybrane), Wrocław: Biuro Literackie, 2016.
• Serce Chopina, Wrocław: Biuro Literackie, 2018.
• Najdziwniejsze, Wrocław: Biuro Literackie, 2019.
• Bruma, Kraków: Wydawnictwo a5, 2022.

proza:

• Kolekcja, Gdańsk: Wydawnictwo Marpress, 1999.
• Lala, Warszawa: W.A.B., 2006.
• Rynek w Smyrnie, Warszawa: W.A.B., 2007.
• Balzakiana, Warszawa: W.A.B., 2008.
• Fotoplastikon, Warszawa: W.A.B., 2009.
• Saturn. Czarne obrazy z życia mężczyzn z rodziny Goya, Warszawa: W.A.B., 2011.
• Rubryki strat i zysków, Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
• Młodszy księgowy. O książkach, czytaniu i pisaniu, Warszawa: W.A.B., 2013.
• Matka Makryna, Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2014.
• Dziennik roku chrystusowego, Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2015.
• Tajemnica domu Helclów, Kraków: Znak Literanova 2015 (jako Maryla Szymiczkowa, razem z Piotrem Tarczyńskim).
• Krivoklat, Kraków: Znak, 2016.
• Rozdarta zasłona, Kraków: Znak, 2016 (jako Maryla Szymiczkowa, razem z Piotrem Tarczyńskim).
• Seans w Domu Egipskim, Kraków: Znak, 2018 (jako Maryla Szymiczkowa, razem z Piotrem Tarczyńskim).
• Ale z naszymi umarłymi, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
• Złoty róg, Kraków: Znak Literanova, 2020 (jako Maryla Szymiczkowa, razem z Piotrem Tarczyńskim).
• Łabędzie, t. 1 i t. 2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA

• Philip Larkin, Zebrane, Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
• Kārlis Vērdiņš, Niosłem ci kanapeczkę, Wrocław: Biuro Literackie, 2009.
• Edmund White, Hotel de Dream, Wrocław: Biuro Literackie, 2012 (z Piotrem Tarczyńskim).
• Chajim Nachman Bialik, Pieśni, Kraków: Austeria, 2012 (z Marzeną Zawanowską).
• Francis Scott Fitzgerald, Wielki Gatsby, Kraków: Znak 2013.
• Henry James, Dokręcanie śruby, Warszawa: W.A.B. 2015.
• Philip Larkin, Zimowe królestwo, Wrocław: Biuro Literackie, 2017
• Jerzy Pietrkiewicz, Zdobycz i wierność, Warszawa: W.A.B. 2018
• Oscar Wilde, Dusza człowieka w socjalizmie, Kraków, Karakter, 2019.
• Philip Larkin, Śnieg w kwietniową niedzielę. 44 wiersze, Wrocław: Biuro Literackie, 2022.
• J. M. Coetzee, Żywoty zwierząt, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2022.
• Charles Dickens, Opowieść wigilijna, czyli kolęda prozą, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2022.
• William Faulkner, Gdy leżę konając, Kraków: Znak Literanova 2023.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Saturn, tłum. Antonia Lloyd-Jones, Sawtry, Cambs: Dedalus Books, 2012.
• Aperture (wybór wierszy), tłum. Karen Kovacik, Brookline (MA): Zephyr Press, 2018.
• Lala, tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Oneworld Publications, 2019.
• Mrs Mohr Goes Missing [Tajemnica Domu Helclów], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Oneworld Publications, 2019; Mariner Books, 2020.
• Karolina, or The torn curtain [Rozdarta zasłona], tłum. Antonia Lloyd-Jones, London: Point Blank, 2021.

chorwacki:

• Lala, tłum. Adrian Cvitanović, Zagreb: Fraktura, 2010.

czeski:

• Lala, tłum. Michael Alexa, Praha: Větrné mlýny, 2015.

francuski:

• Saturne [Saturn], tłum. Marie Bouvard, Lausanne: Les Éditions Noir sur Blanc, 2014.
• Krivoklat [Krivoklat], tłum. Marie Bouvard, Paris: Noir sur Blanc, 2018.
• Madame Mohr a disparu [Tajemnica domu Helclów], tłum. Marie Bouvard, Villenave d'Ornon: Agullo, 2022.
• Le rideau déchiré [Rozdarta zasłona], tłum. Cécile Bocianowski, Villenave d'Ornon: Agullo, 2023.
• Séance à la Maison Egyptienne [Seans w domu egipskim], tłum. Cécile Bocianowski, Villenave d'Ornon: Agullo, 2024.

gruziński:

• Ლალა [Lala], tłum. Miranda Gurgenidzem, Tbilisi: Int’elekt’i, 2021.

hebrajski:

•  ללה [Lala], tłum. Boris Gerus, Jeruszalajim: Keter, 2009.
• חנה הרציג. [wybór poezji Miasta dalekie], tłum. Hannah Hertsig, Tel Aviv: Ḳeshev le-shirah, 2022.

hiszpański:

• El Jardín de Lala [Lala], tłum. Jerzy Sławomirski, Anna Rubió, Barcelona: Duomo Ediciones, 2012.

litewski:

• Lialė [Lala], tłum. Birutė Jonuškaitė, Vilnius: Kronta, 2010.

niderlandzki:

• Saturnus [Saturn], tłum. Esselien't Hart, Baarn: Uitgeverij Marmer, 2012.

niemiecki:

• Lala [Lala], tłum. Renate Schmidgall, Rowohlt, 2008.
• Saturn: schwarze Bilder der Familie Goya [Saturn], tłum. Renate Schmidgall, München: Deutscher Taschenbuch Verlag, 2016.
• Aber mit unseren Toten [Ale z naszymi umarłymi], tłum. Renate Schmidgall, Bernhard Hartmann, Berlin: edition.fotoTAPETA, 2022.
• Chopins Herz: Ein Liederkreis [Serce Chopina], tłum. Michael Pietrucha, Köln: parasitenpresse 2024.

rosyjski:

• Ляля [Lala], tłum. Jurij Czajnikow, Moskwa: Bertelsman Media, 2015.
• Сатурн: мрачные картины из жизни мужчин рода Гойя [Saturn], tłum. Olga Łobodzińska, Moskwa: Tekst, 2015.
• Кривоклят [Krivoklat], tłum. Jurij Czajnikow, St. Petersburg: Jaromir Hladik press, 2020.

serbski:

• Saturn: crne slike iz života muškaraca porodice Goja [Saturn], tłum. Snežana Đukanović, Novi Sad: Akademska knjiga, 2019.
• Lala, tłum. Jelena Jović, Beograd: Darma, 2022.

słowacki:

• Babuľa [Lala], tłum. Karol Chmel, Bratislava: Kalligram, 2009.
• Saturn: čierne obrazy zo života mužov z rodiny Goya [Saturn], tłum. Karol Chmel, Bratysława: Kalligram, 2013.

słoweński:

• Pupa [Lala], tłum. Jana Unuk, Lubljana: EHO, 2012.

turecki:

• Lala, tłum. Seda Köycü, Istambuł: Apollon, 2011.

ukraiński:

• Saturn [Saturn], tłum. Andrij Bondar, Kijów: Komora, 2015.
• Ljalja [Lala], tłum. Bożena Antoniak, Lwów: Urbino, 2016.
• Matinka Makryna [Matka Makryna], tłum. Andrij Bondar, Kijów: Komora, 2017.
• Кривоклят [Krivoklat], tłum. Andrij Bondar, Kijów: Komora, 2018.

węgierski:

• Lala, tłum. Gáspár Keresztes, Kalligram, 2010.
• Saturn [Saturn], tłum. Sándor Márk Pályi, Pozsony: Kalligram, 2014.

włoski:

• Lala: sotto il segno dell'acero [Lala], tłum. Raffaella Belletti, Milano: Salani, 2009.
• Il quadro nero [Saturn], tłum. Raffaella Belletti, Milano: Salani Editore, 2013.
• La signora Mohr scompare [Tajemnica domu Helclów], tłum. Barbara Delfino, Milano: Rizzoli, 2024.

RH