(1945) poeta, eseista i prozaik, jest dzisiaj jednym z najbardziej znanych w świecie współczesnych pisarzy polskich.

Debiutował pod koniec lat 60. minionego wieku, współtworzył formację poetycką zwaną Nową Falą, występującą przeciwko zakłamywaniu rzeczywistości i zawłaszczaniu języka przez komunistyczną ideologię i propagandę. Wraz z Julianem Kornhauserem napisał programową książkę Nowej Fali – tom szkiców Świat nie przedstawiony (1974). Zawierała ona krytykę literatury, która uchyla się od kontaktu z realnością, nie służy zbiorowości i nadużywa alegorii. „Powiedz prawdę do tego służysz” – fraza z wiersza Zagajewskiego to jedno z haseł tamtych lat.

Podobnie jak inni poeci Nowej Fali, zwłaszcza Stanisław Barańczak i Ryszard Krynicki, Zagajewski w latach 70. włączył się w działania opozycji demokratycznej. Równocześnie w swoim pisarstwie odchodził od nowofalowego programu. W tomie szkiców Solidarność i samotność (1986) ogłoszonym w Paryżu, dokąd wyjechał z przyczyn osobistych w rok po wprowadzeniu stanu wojennego, dokonuje znaczącego przesunięcia akcentów. Ważniejsze od identyfikacji ze zbiorowością stają się teraz samotne poszukiwania duchowe, kontemplacja świata realnego i świata sztuki, które zresztą wzajemnie się przenikają, podróże, będące jakby etapami wtajemniczenia. Następne zbiory wierszy, poczynając od Jechać do Lwowa, przynoszą wspaniałe epifanie, zapisy mistycznych niemal doznań, które przynosi uważna i czuła obserwacja natury, ludzi, dzieł architektury, obrazów, słuchanie muzyki, lektura kolegów-poetów wielu pokoleń i filozofów.

Tytuł wspomnianego tomu, zaczerpnięty z jednego z wierszy, wskazuje na inny ważny trop w poezji Zagajewskiego: trop utraconej małej ojczyzny. Rodzina Zagajewskich pochodzi ze Lwowa – wieloetnicznego miasta, które było przez kilka wieków ważnym ośrodkiem kultury polskiej i które po II wojnie światowej znalazło się w granicach Związku Radzieckiego, a obecnie Ukrainy. Sam poeta urodził się w 1945 r. jeszcze w tym mieście, ale po kilku miesiącach wraz z bliskimi znalazł się w Gliwicach na Górnym Śląsku. Pamięć Lwowa, żywa w rodzinnym domu, nie ma u Zagajewskiego nic wspólnego z rewindykacyjnymi resentymentami, ale służy konstruowaniu mitu miasta idealnego, prywatnej Jerozolimy, i poety-wygnańca, który zawsze pozostaje w drodze.

Zagajewski jest poetą zachwytu, olśnienia, afirmacji, a zarazem podstawowych egzystencjalnych pytań. W ostatnich książkach – także autorem poruszających elegii, w których dialoguje z nieżyjącymi rodzicami i żegna odchodzących przyjaciół. Obrońca żarliwości, a także powagi, która nie wyklucza humoru, i stylu wysokiego, którego nie należy mylić z patosem, bliski jest w tym Czesławowi Miłoszowi, którego podziwia i z którym się przyjaźnił. Amerykański poeta C.K. Williams pisze o „zadziwiającym darze metafory” Zagajewskiego, karaibski noblista Derek Walcott – o „świeckiej świętości” i „celowości mszału” jego książek poetyckich. Bo też są one zawsze czymś więcej niż sumą składających się na nie utworów, istotny jest ich wewnętrzny układ, nawroty wątków i relacje między nimi. A uniwersalizm poezji Zagajewskiego znalazł potwierdzenie w sytuacji wyjątkowej – kiedy po zamachu na nowojorskie wieże 11 września 2001 roku tygodnik „The New Yorker” przedrukował właśnie jego wiersz Spróbuj opiewać okaleczony świat. Redaktorzy pisma uznali, że właśnie ten wiersz, choć napisany przed tragedią, uderza w ton najwłaściwszy.

BIBLIOGRAFIA

TŁUMACZENIA

albański:

• Te shkosh ne Lvov [wybór wierszy], tłum. Mazllum Saneja, Prishtine: Sheshi, 2002.
• Qyteti ku dua të jetoj [wybór wierszy], tłum. Bardhyl Londo, Tirana: Aleph, 2012.

angielski:

• Tremor: selected poems [wybór wierszy], tłum. Renata Gorczyńska, New York: Farrar Straus Giroux, 1985; London: Collins Harvill, 1987.
• Solidarity, solitude: essays [Solidarność i samotność], tłum. Lillian Vallee, New York: The Ecco Press, 1990.
• Canvas [Wybór wierszy z: Oda do wielości; Jechać do Lwowa; Płótno], tłum. Renata Gorczyńska, Benjamin Ivry, C.K. Williams, New York: Farrar, Straus and Giroux, 1991.
• Two cities: on exile, history, and the imagination [Dwa miasta], tłum. Lillian Vallee, New York: Farrar, Straus, Giroux, 1995.
• Mysticism for beginners [wybór wierszy], tłum. Clare Cavanagh, London: Faber and Faber, 1998.
• Three angels=Trzej aniołowie, tłum. Clare Cavanagh [et al.], Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
• Another Beaty [W cudzym pięknie], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2000.
• Without end: new and selected poems [wybór wierszy z tomu Płótno], tłum. Clare Cavanagh, Renata Gorczyńska, Benjamin Ivry, C. K. Williams, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2002.
• A defence of ardor [Obrona żarliwości], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2004.
• Selected poems [wybór wierszy], tłum. Clare Cavanagh, London: Faber and Faber, 2004.
• Eternal Enemies [wybór wierszy], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2008.
• Unseen hand [Niewidzialna ręka], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2012.
• Slight exaggeration [Lekka przesada], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2017.
• Lotnisko w Amsterdamie = Airport in Amsterdam [wybór wierszy], tłum. Clare Cavanagh, Kraków: Wydawnictwo a5, 2016
• Asymmetry [Asymetria], tłum. Clare Cavanagh, New York: Farrar, Straus and Giroux, 2018.

bułgarski:

• Iz żiwota na predmetite, tłum. Sylwia Borisowa, Sofia: Literaturen Forum, 1997.
• Niewidima ruka [wybór wierszy], tłum. Sylwia Borisowa, Sofia: Izdatielstwo za poezja DA, 2015.

chiński:

• Yadang Zhajiayefusiji shige jingxuan: di jiu jie Shige yu ren - guoji shige jiang = The selected poems of Adam Zagajewski [wybór wierszy], tłum. Wu Lan, Guangzhou: Shige yu ren, 2014.
• Yadang Zhajiayefusiji shige jingxuan: di jiu jie "Shige yu ren - guoji shige jiang" yingwen yiben = A Selection of Adam Zagajewski's Poems [wybór wierszy], Guangzhou: Shige yu ren, 2014.
• Wu zhi jing: Tuojiayefusiji shi xuan = Without end new and selected poems [wybór wierszy], tłum. Yiliang Li, Guangzhou: Hua cheng chu ban she, 2015.
• Han wei re qing = A defense of ardor [Obrona żarliwości], Guang zhou : Hua cheng chu ban she, 2015.
• Ling yi zhong mei = Another beauty [W cudzym pięknie], Guang zhou : Hua cheng chu ban she, 2017.
• Dwa miasta, Guang zhou : Hua cheng chu ban she, 2018.

chorwacki:

• Povratak [Powrót], tłum. Marina Trumíc, Sarajevo; Zagreb: Zoro, 2006.
• Nevidljiva ruka [Niewidzialna ręka]. tłum. Durdica Čilić-Škeljo, Zagreb: Meandermedia, 2013.

czeski:

• Vítr ve větvích [wybór wierszy], Daniela Lehárová, Praha: BB/art, 2004.
• Neviditelné věci [Powrót, Anteny, Niewidzialna ręka, Asymetria], tłum. Michael Alexa, Ostrava: Protimluv, 2016.

estoński:

• Valitud luuletused [wybór wierszy], tłum. Henryk Lindepuu, Tartu: Hendrik Lindepuu, 2010.

francuski:

• Solidarité, Solitude [Solidarność i samotność], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard, 1986.
• Coup de crayon [Cienka kreska], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard, 1987.
• Palissade, Marronniers. Liserons. Dieu [Wybrane wiersze z: List, Oda do wielości, Jechać do Lwowa i inne wiersze], tłum. Maya Wodecka, Paris: Fayard, 1989.
• La Trahison [Dwa miasta], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard, 1993.
• Mystique pour débutants, autres poèmes [Ziemia Ognista; Późne święta], tłum. Maya Wodecka, Michel Chandeigne, Paris: Fayard, 1999.
• Dans une autre beauté [W cudzym pięknie], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard 2000.
• Eloge de la ferveur [Obrona żarliwości], tłum. Laurence Dyèvre, Paris: Fayard 2008.

grecki:

• Mathī́mata piánou [wybór wierszy], tłum. Vasílīs Maragkós, Athī́na: Koinōnía tōn dekátōn, 2017.

hebrajski:

• Mîst.îqā(h) le-mathîlîm [Mistyka dla początkujacych], tłum. David Weinfeld, Tel Aviv: Ḳeshev le-shirah ule-masah, 1999.
• Asiymeṭryah: mibḥar šiyriym 1972-2016, tłum. David Weinfeld, Raʿananah: ʾEben ḥŵšen, 2017.

hindi:

• Parāyī sundartā mẽ = W cudzym pięknie, tłum. Maria Skakuj-Puri, Monika Browarczyk, Nayī Dillī : Sāhitya Akādemī, 2011.

hiszpański:

• En la belleza ajena [W cudzym pięknie], tłum. Ángel Enrique Díaz-Pintado Hilario, Valencia: Pre-Textos, 2003.
• Tierra del fuego [Ziemia Ognista], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Acantilado, 2004.
• En defensa del fervor [Obrona żarliwości], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Acantilado, 2005.
• Deseo [Pragnienie], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Acantilado, 2005.
• Poemas escogidos [wybór wierszy], tłum. Elżbieta Bortkiewicz, Valencia: Pre-Textos, 2005.
• Dos ciudades [Dwa Miasta], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Acantilado, 2006.
• Antenas [Anteny], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Acantilado, 2007.
• Solidaridad y soledad [Solidarność i samotność], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Acantilado 2010.
• 26 poemas[wybór wierszy], Madrid: Residencia de Estudiantes, 2010.
• Mano invisible [Niewidzialna ręka], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Acantilado, 2012.
• Asimetría [Asymetria], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Acantilado, 2017.
• Una leve exageración [Lekka przesada], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Acantilado, 2019.

kataloński:

• Terra del foc [Ziemia Ognista], tłum. Xavier Farré, Barcelona: Quaderns Crema, 2004

koreański

• T'ainmani urirŭl kuwŏnhanda, Sŏul T'ŭkpyŏlsi: Munhak ŭi Sup, 2012.

litewski:

• Solidarumas ir vienatvė [Solidarność i samotność], tłum. Laura Liubinavičiūtė, Dainius Morkūnas, Vilnius: Pasvir̨es Pasaulis, 2009.
• Orfėjo kriauklė [wybór wierszy], tłum. Eugenijus Ališanka, Vilnius: Kronta, 2011.
• Du miestai [Dwa miasta], tłum. Kazys Uscila, Wilno: Vaga, 2013.

łotewski:

• Svešā skaistumā [Trzej aniołowie, Pragnienie, Ateny], tłum. Ingmāra Balode, Riga: Satori, 2009.

niderlandzki:

• Wat zingt, is wat zwijgt: gedichten [wybór wierszy], tłum. Gerard Rasch, Tilburg: Nexus Inst., 1998.
• Mystiek voor beginners: gedichten [wybór wierszy], tłum. Gerard Rasch, Amsterdam: Meulenhoff, cop. 2003.
• Tracht de verwonde wereld te bezingen [wybór wierszy], tłum. René Smeets, Kris Van Heuckelom, Leuven: P, 2013.

niemiecki:

• Das absolute Gehör [Słuch absolutny], tłum. Christa Vogel, Zürich: Unionsverl., 1982.
• Stündlich Nachrichten: Gedichte aus zehn Jahren [Wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, Berlin: Oberbaum, 1984.
• Der dünne Strich [Cienka kreska], tłum. Olaf Kühl, München: C. Hanser, 1985.
• Solidarität und Einsamkeit [Solidarność i samotność], tłum. Olaf Kühl, München; Wien: Carl Hanser Verlag, 1986.
• Gedichte, tłum. Karl Dedecius, München; Wien: C. Hanser, 1989.
• Lachen und Zerstörung [wybór wierszy i prozy], tłum. Henryk Bereska, Karl Dedecius, Hamburg : Rospo, Verlag für Lyrik und Kunst, 1996.
• Mystik für Anfänger: Gedichte [Wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, München; Wien: C. Hanser, 1997.
• Ich schwebe über Krakau: Erinnerungsbilder [W cudzym pięknie], tłum. Henryk Bereska, München: C. Hanser, 2000.
• Die Wiesen von Burgung: ausgewählte Gedichte [Wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, München; Wien: C. Hanser, 2003.
• In fremden Städten. W obcych miastach, tłum. Karl Dedecius, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
• Verteidigung der Leidenschaft [Obrona żarliwości], tłum. Henryk Bereska, Bernhard Hartmann, Olaf Kühl, München: Hanser, 2008.
• Unsichtbare Hand [Powrót, Anteny, Niewidzialna ręka], tłum. Renate Schmidgall, München: Carl Hanser Verlag, 2012.
• Die kleine Ewigkeit der Kunst [Lekka przesada], tłum. Bernhard Hartmann, Renate Schmidgall, Monachium: Carl Hanser Verlag, 2014.
• Asymmetrie [Asymetria], tłum. Renate Schmidgall, München: Carl Hanser Verlag, 2017.

norweski:

• Utsikt over Kraków [Wybór wierszy], tłum. Knut Johansen, Oslo: Gyldendal, 1987.

rumuński:

• În căutarea luminii [Wybór wierszy], tłum. Constantin Geambaşu, Marina Ilie, Bucureşti: Eikon, 2018.

serbski:

• Putovati u Lavov [Jechać do Lwowa], tłum. Petar Vujičić. Beograd: Narodna Kniga, 1988.
• Mali Larus [Dwa miasta], tłum. Biserka Rajčić. Beograd: Stubovi Kulture, 2000.
• Platno: izabrane pesme [Płótno; Ziemia Ognista; Pragnienie], tłum. Biserka Rajčić. Beograd: Stubovi Kulture, 2003.
• Antene [Anteny], tłum. Biserka Rajčíc, Beograd: Arhipelag, 2007.
• Nevidljiva ruka [Niewidzialna ręka], tłum. Biserka Rajčić, Belgrad: Arhipelag, 2012.
• Odbrana vatrenosti [Obrona żarliwości], tłum. Biserka Rajcic, Belgrad: Arhipelag, 2013.
• Vita contemplativa [wybór wierszy], tłum. Petar Vujičić, Biserka Rajčić, Vršac: Kniževna opština Vršac, 2014.

słowacki:

• Divé čerešne [Dzikie czereśnie], tłum. Karol Chmiel. Bratislava: F. R. and G., 1994.
• Nový malý Larousse [Dwa miasta, Obrona żarliwości, Solidarność i samotność], tłum. Karol Chmel, Bratislava: Drewo a srd, 2003

słoweński:

• Mistika za začetnike: [izbrane pesmi], tłum. Niko Jež. Ljubljana: Cankarjeva Založba: Društvo Sloven. Pisateljev, 1997.
• Iskanje sijaja [wybór wierszy], tłum. Niko Jež, Ljubljana: Mladinska knjiga, 2012.

szwedzki:

• Ode till mångfalden: och andra dikter [List, Oda do wielości], tłum. Anders Bodegård, Lars Kleberg. Höganäs: Bra Lyrik, 1987.
• Solidaritet och ensamhet [Solidarność i samotność], tłum. Anders Bodegård, Martin von Zweigbergk, Stockholm: Norstedts, 1988.
• Två städer [Dwa miasta], tłum. Anders Bodegård. Stockholm: Norstedts, 1991.
• Elektrisk elegi: och andra dikter [wybór wierszy], tłum. Anders Bodegård. Stockholm: Norstedts, 1993.
• Törst [Wybór wierszy], tłum. Anders Bodegård. Stockholm: Norstedts, 2003.
• Antenner i regn [zbiór: Powrót, Anteny i Niewidzialna ręka], tłum. Anders Bodegård, Stockholm: Norstedts, 2011.
• I andras skönhet [W cudzym pięknie], tłum. Anders Bodegård, Stockholm: Norstedts, 2015.

ukraiński:

• U čužìj krasì [W cudzym pięknie], tłum. Wiktor Dmitruk, Kijów: Kalwaria, 2008.
• 120 vìršìv [Wybór wierszy], tłum. Vìktor Dmitruk, L'vìv: Kal'varìâ, 2011.

węgierski:

• Bármi is történt [Wybór wierszy], Budapest: Orpheusz, 2004.
• A veled hallgatott zene [Wybór wierszy], tłum. Zsille Gábor, Budapest: Magyar P.E.N. Club: Pluralica Alapítvány, 2016.

włoski:

• Tradimento [Dwa miasta], tłum. Valentina Parisi, Milano: Adelphi, 2007.
• La ragazzina di Vermeer: e altri versi [Wybór wierszy], tłum. Paola Malavasi, Spinea: Edizioni del Leone, 2010.
• Dalla vita degli oggetti [Wybór wierszy], tłum. Krystyna Jaworska, Milano: Adelphi Edizioni, 2012.
• L'ordinario e il sublime. Due saggi sulla cultura contemporanea [Obrona żarliwości. Uwagi o wysokim stylu], tłum. Alessandro Amenta, Bellinzona: Casagrande, 2012.
• Il "fuoco eracliteo" nel giardino d'inverno [Wybór wierszy z Asymetrii], tłum. Marco Bruno, Rimini: Raffaelli Editore, 2017
• Prova a cantare il mondo storpiato [Wybór wierszy], tłum. Valentina Parisi, Novara: Interlinea, 2019.