Instytut Książki

"Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego jest dziełem, które stworzyło naszą wyobraźnię o II Rzeczypospolitej. To powieść, w której padają pytania niezwykle ważne dla nas współcześnie – powiedział minister w Kancelarii Prezydenta Wojciech Kolarski podczas debaty o kulturze, która odbyła się w Belwederze.

We wtorek 20 marca odbyła się piąta debata o kulturze pt. „Przedwiośnie współczesne. Literatura i Polska po 1989 roku”. Spotkanie zostało zorganizowane przez Kancelarię Prezydenta RP z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości.

Jak podkreślił Kolarski podczas inauguracji debaty, pretekstem do dyskusji jest przygotowana w Kancelarii Prezydenta „Antologia Niepodległości”. „To zbiór tekstów będących częścią dużego przedsięwzięcia, wielkiej kampanii społecznej, która nazywa się Narodowe Czytanie i ma na celu ukazanie na nowo kanonu polskiej literatury, zachęcenie do czytania, a jednocześnie zachęcenie dzisiaj nas, Polaków, współczesnych czytelników do refleksji na temat naszej literatury i tego, co autorzy tworzący przed laty swoje dzieła mają dzisiaj do powiedzenia" – powiedział.

„Antologię Niepodległości” tworzą 44 teksty z różnych epok, ukazujące przewodnie idee tegorocznego jubileuszu: wolność i niepodległość.

Podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta przypomniał, że jako lekturę tegorocznej edycji Narodowego Czytania wybrano „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego. „To jest dzieło, które stworzyło naszą wyobraźnię o II Rzeczypospolitej. Trudno sobie wyobrazić II RP bez Żeromskiego, bez »Przedwiośnia«. Natomiast dzisiejsza rozmowa pokazuje, iż »Przedwiośnie« jest nie tylko powieścią o konkretnej epoce, ale tam padają pytania fundamentalne, pytania o pewne kwestie, które są dla nas dzisiaj niezwykle ważne” - oświadczył Kolarski.

Prof. Dorota Heck z Uniwersytetu Wrocławskiego przyznała, że kształt „Antologii Niepodległości” był dla niej zaskoczeniem. „Kiedy usłyszałam o tym projekcie, wyobraziłam sobie, że to jest okazja, aby dotrzeć do możliwie nieuprzedzonych czytelników z przesłaniem, czym jest polskość. Chciałabym, żeby tam usprawiedliwiano, tłumaczono pewne postawy. Wyrosły nam nowe pokolenia, a od prawie 30 lat przedstawia się nam jako opozycję uczucia, wewnętrzne przekonanie, nawet miłość erotyczną, a po drugiej stronie jest poświęcenie dla ojczyzny, niechciany kolektywizm” – powiedziała.

Zdaniem prof. Anny Nasiłowskiej-Rek z Instytutu Badań Literackich PAN najbardziej dyskusyjną kwestię w „Antologii Niepodległości” stanowi obraz II wojny światowej. „Tutaj jest źle, bo z II wojny światowej mamy »Kamienie na szaniec« plus trochę poezji, czyli mamy ukazane bohaterstwo i metaforyzację. To jest za mało. Nie ma tego, co właściwie jest jednym z kluczowym elementów, o co poszło przy największym kryzysie wizerunkowym Polski w ostatnim czasie, tzn. w ustawie o IPN. Tam powinna być sprawa tragedii, która rozegrała się na ziemiach polskich” – oceniła.

Prof. Nasiłowska-Rek zaznaczyła, że „Przedwiośnie” Żeromskiego jest potrzebne współczesnym czytelnikom jako „pewien rodzaj wyobraźni historycznej”. „Po okresie powojennym Polska obecna odziedziczyła stosunkowo równą strukturę (społeczną – PAP), nie do porównania z różnicami, które istniały wcześniej” – zwróciła uwagę.

Prof. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego podkreślił, że historia jest „bardzo potrzebna do zrozumienia literatury”. „Dzisiaj coraz częściej literatura jest grą uznanych za równoległe światów, w których rzeczywistość miesza się z nierzeczywistością i kontekst historyczny przestaje mieć jakiekolwiek znaczenie. Gdybym miał spojrzeć na znaczenie takiego kanonu, który proponuje »Antologia Niepodległości«, można by jeszcze trochę dowartościować historię i historyków, którzy tworzą obok twórców literaturę w węższym rozumieniu tego słowa" – powiedział.

Zdaniem prof. Nowaka w „Antologii Niepodległości” nie uwzględniono dostatecznie literatury dla najmłodszych. „Niepodległość ma swoje odzwierciedlenie także w literaturze dla dzieci. W tej antologii chyba powinien znaleźć się wiersz Władysława Bełzy »Kto ty jesteś? Polak mały« (...)” – zauważył.

Z kolei prof. Wiesław Ratajczak z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza ocenił, że „Przedwiośnie” jest najtrudniejszą spośród dotychczasowych lektur Narodowego Czytania. „Przez to, że jest tak zjadliwa, tak skomplikowana, że właściwie w tym powieściowym świecie trudno jest uchwycić się czegoś, co by czytelnika mogło z niego wyprowadzić. To nie jest lektura świąteczna, to jest raczej lektura kłopotliwa. Dlatego tym poważniejsze zadanie przed nami do września. Warto zastanowić się, jak wspólnie »Przedwiośnie« przeczytać” – zaznaczył prof. Ratajczak.

W podsumowaniu debaty doradca prezydenta prof. Andrzej Waśko podkreślił, że „Antologia Niepodległości” ilustruje historię narodu polskiego w ostatnich stu latach. „Ona jest heroiczna, skomponowana z utworów, które stają na wysokości dziejowego dramatu, a jednocześnie jest afirmatywna. Przypomina nawet mity, które w jakiś sposób zostały zapomniane, a kiedyś miały w polskiej świadomości bardzo ważne miejsce. Antologie są pisane nie tylko przez autorów, ale też przez czytelników, którzy sami teraz czy w przeszłości wyznaczali miejsca kanoniczne dla poszczególnych pisarzy i utworów” – podsumował.

Pod koniec lutego podczas inauguracji akcji Narodowego Czytania 2018 pierwsza dama Agata Kornhauser-Duda poinformowała o powstaniu specjalnej antologii polskich utworów pomyślanej na stulecie niepodległości. W antologii znalazły się takie utwory jak: wstęp do „Myśli nowoczesnego Polaka” Romana Dmowskiego, „O wartości żołnierza Legionów” Józefa Piłsudskiego, wiersze Lechonia, Staffa, Wierzyńskiego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Czesława Miłosza, fragment „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego, homilia wygłoszona przez Jana Pawła II w czasie mszy św. na placu Zwycięstwa 2 czerwca 1979 r., „Raport z oblężonego miasta” Zbigniewa Herberta, fragment „Rozmów polskich latem 1983 roku” Jarosława Marka Rymkiewicza oraz wiersz „Epigonia” Wojciech Wencla.

Akcja Narodowe Czytanie organizowana jest przez Prezydenta RP od 2012 roku. Została zainicjowana wspólną lekturą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. (PAP)