Aktualności
W środę w wieku 94 lat zmarł wybitny czeski pisarz Milan Kundera, znany m.in. jako autor powieści „Nieznośna lekkość bytu”. Wielu historyków literatury uważa, że Kundera był mocnym kandydatem do Literackiej Nagrody Nobla.
Milan Kundera urodził się 1 kwietnia 1929 roku w Brnie. Był synem pianisty i muzykologa, rektora brneńskiej akademii muzycznej – Ludvika Kundery. Fascynacje muzyczne można odnaleźć w jego twórczości literackiej. Początkowo studiował literaturę i estetykę na Uniwersytecie Karola w Pradze, jednak przeniósł się na Wydział Filmowy Akademii Sztuk Pięknych w Pradze. Na rynku czytelniczym Kundera debiutował w 1953 roku zbiorem wierszy „Człowiek rozprzestrzenia ogród”, utrzymanym w obowiązującej wówczas konwencji realizmu socjalistycznego – by potem zwrócić się ku prozie.
W 1948 roku wstąpił do Czechosłowackiej Partii Komunistycznej. „Komunizm oczarował mnie wtedy tak samo jak Strawiński, Picasso i surrealizm. Obiecywał cudowne zmiany, które uczynią świat absolutnie innym i nowym. Ale potem komuniści naprawdę opanowali mój kraj i wprowadzili terror. Miałem wtedy dziewiętnaście lat. Poznałem na własnej skórze, co to jest dogmatyzm, procesy polityczne, wiedziałem, co to znaczy być upojonym władzą i odtrąconym od niej, jak to jest czuć się winnym wobec władzy i buntować się przeciw niej” – tłumaczył. Dwa lata później, w 1950 roku, Kundera został jednak usunięty z partii za działalność antypartyjną i „tendencje indywidualistyczne”. Został również wyrzucony z Uniwersytetu Karola w Pradze. To wydarzenie posłużyło jako źródło inspiracji podczas pisania pierwszej powieści „Żart”, a mechanizmy działania polityki stał się elementem obecnym w jego twórczości.
Władze umieściły go na czarnej liście pisarzy, a „Żart” został zakazany. Podobnie jak wielu czeskich intelektualistów, w tym Vaclav Havel, zaangażował się w Praską Wiosnę. Co prawda w 1956 roku przywrócono mu legitymację partyjną, jednak w 1970 roku został ponownie wydalony z partii. Problematyka osobistej konfrontacji z komunistycznym totalitaryzmem, w tym w kontekście stłumienia w 1968 roku Praskiej Wiosny, znalazła wyraźny oddźwięk także w dwóch emigracyjnych powieściach Kundery - „Księdze śmiechu i zapomnienia” (1979) oraz „Nieznośnej lekkości bytu” (1984).
Od 1975 roku Kundera przebywał na emigracji we Francji. Po wydaniu „Księgi śmiechu i zapomnienia” władze Czechosłowacji odebrały mu obywatelstwo, w 1981 roku otrzymał francuski paszport. Odwiedzał od czasu do czasu w Czechach swych przyjaciół, dbając w trakcie tych wizyt o bycie tam incognito. Nie zgadzał się też na sporządzanie i wydawanie czeskich przekładów swych najnowszych powieści, pisanych już po francusku. Czeskie obywatelstwo odzyskał dopiero w 2019 roku.
W 1982 roku napisał swoją najsłynniejszą powieść pod tytułem „Nieznośna lekkość bytu”. Dzieło ukazało po francusku we Francji i rok później w Kanadzie. Także w Kanadzie w 1985 roku ukazało się jej pierwsze wydanie w języku czeskim. W tym samym roku pojawił się polski przekład autorstwa Agnieszki Holland.
„To wtedy, w Paryżu, Milan dał mi rękopis »Nieznośnej lekkości bytu«. Przeczytałam go z ogromnym przejęciem. Nie tylko przypomniało mi to moje doświadczenia z Pragi w 1968 roku, ale jakoś niebywale korespondowało z emigracją i polskim Sierpniem. Wydawało mi się, że w tej powieści zawarta jest suma doświadczeń, które mogą być cenne dla polskiego czytelnika, i spytałam Kunderę, czy zgodzi się, bym przetłumaczyła powieść na polski. Zgodził się z entuzjazmem, a potem bardzo uważnie przeczytał przekład, chociaż polskiego nie zna, więc nie mógł ocenić jego jakości” – wspominała Agnieszka Holland w 2009 roku.
W 1988 roku powieść doczekała się ekranizacji filmowej. Wyreżyserował ją Philip Kaufman, a główne role zagrali Daniel Day-Lewis i Juliette Binoche. Pomimo sukcesu komercyjnego, film nie przypadł Kunderze do gustu i nie zgodził się na kolejne filmowe wersje swoich książek.
Pisarstwo Kundery, szczególnie od lat 80., kojarzone jest przede wszystkim z rozważaniami filozoficznymi, chociaż w wielu pojawiają się odniesienia do życia intelektualistów czeskich po Praskiej Wiośnie. Ostatnią powieść w języku czeskim wydał w 1990 roku. Z kolei w ogóle ostatnim dziełem Kundery jest „Święto nieistotności” z 2014 roku.
Był doceniany wieloma nagrodami literackimi i państwowymi w wielu krajach świata. Wielu historyków literatury uważa, że Kundera był mocnym kandydatem do Literackiej Nagrody Nobla. Zgodnie z regulaminem nagrody, o tym, czy Kundera był do niej nominowany, wiadomo będzie po 50 latach od roku ewentualnej nominacji.
Pisarz i jego żona Viera bardzo boleśnie odczuli opublikowanie w 2008 roku w czeskim tygodniku „Respekt” informacji, że w 1950 roku Kundera zadenuncjował zajmującego się nielegalnym przeprowadzaniem ludzi przez granicę Miroslava Dvorzaczka, który spędził potem 14 lat w więzieniach i obozach pracy. Wiarygodność policyjnego raportu, w którym Kundera występuje jako donosiciel, potwierdził czeski Instytut Badania Systemów Totalitarnych (USTR). Kundera zaprzeczył temu i zapowiadał pozew sądowy, ale ostatecznie zrezygnował z drogi prawnej.
źródło: Anna Kruszyńska, PAP
