Aktualności
W czwartek Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2024 Rokiem Witolda Gombrowicza, Czesława Miłosza, Władysława Zamoyskiego i Wincentego Witosa. Upamiętnienie Gombrowicza będzie związane z rocznicą sto dwudziestych urodzin pisarza, zaś Miłosza – w dwudziestą rocznicę śmierci poety.
„Uznając zasługi autora »Ferdydurke« w kształtowaniu polskiej literatury, języka, niezależności intelektualnej i kulturowej otwartości, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia – w sto dwudziestą rocznicę urodzin pisarza – rok 2024 rokiem Witolda Gombrowicza” – podkreślono w czwartkowej uchwale.
Za uchwałą głosowało 82 senatorów, 0 było przeciw, zaś 7 wstrzymało się od głosu.
„Witold Gombrowicz należy dziś nie tylko do najważniejszych twórców rodzimej literatury, ale pozostaje również jednym z czołowych inspiratorów współczesnej europejskiej myśli filozoficznej, społecznej i artystycznej. Jego dorobek od dziesięcioleci stanowi wizytówkę nowoczesnej polskiej kultury, jej uniwersalnego wymiaru i awangardowego potencjału” – podkreślono w uchwale Senatu.
Znaczenie pisarstwa Gombrowicza należy rozpatrywać przynajmniej na kilku płaszczyznach. „Jedną z nich – najbardziej rozpoznawalną na świecie – jest niewątpliwie prekursorskie spojrzenie na skonwencjonalizowane modele społeczno-kulturowe, skostniałe formy ludzkiej aktywności oraz mechanicznie powielane i zwyczajowo utrwalane schematy zachowań. Tych ostatnich uparcie poszukiwał wśród rozpowszechnionych nawyków, rytuałów codzienności, a nawet form artystycznej ekspresji. I choć już od pierwszej powieści, czyli wydanej w 1936 roku »Ferdydurke«, punktem odniesienia była dla autora rodzima tradycja, nasze narodowe mity i kompleksy, to wymowa całej jego spuścizny literackiej okazała się ideowo niezwykle nośna praktycznie pod każdą szerokością geograficzną. Drugą, równie ważną płaszczyzną, na której rozpatrywać należy dzieło Gombrowicza, jest język. Niewielu twórców potrafiło bowiem w sposób równie perfekcyjny wykorzystać wielowiekowe zasoby polszczyzny, poszerzyć jej funkcjonalność i zbudować na tej bazie nowoczesny, atrakcyjny artystycznie i wyjątkowo plastyczny model literackiej wypowiedzi” – napisano.
Podkreślono, że dotyczy to w równej mierze powieści i dramatów, co powstającego w latach 1953-1969 „Dziennika”. „Niebagatelny wpływ zarówno na kształt, jak i na recepcję twórczości Gombrowicza, który od 1939 roku pozostawał na emigracji, miała jego bezkompromisowość, ujawniająca się szczególnie w celnej i nierzadko dosadnej ocenie zjawisk politycznych czy społeczno-kulturowych. W okresie powojennym skutkowało to długoletnią nieobecnością pisarza na polskiej scenie literackiej, jako że nie godził się na wybiórczą i ocenzurowaną przez komunistyczne władze publikację swych dzieł” – przypomniano.
Od 1951 roku Gombrowicz był związany z „Kulturą Paryską” Jerzego Giedroycia – najważniejszym niezależnym polskojęzycznym tytułem wydawanym za granicą. Powiązany z czasopismem Instytut Literacki, wydawał wówczas kolejne książki Gombrowicza, a sam pisarz stał się już w latach 60. XX wieku uznaną postacią europejskiej kultury; jego powieści i dramaty zostały wówczas przetłumaczone na wszystkie ważniejsze języki i doczekały się licznych opracowań krytycznych i naukowych analiz.
Do śmierci w 1969 roku Gombrowicz tworzył wyłącznie w języku polskim, łamiąc przy tym konwencje gatunkowe i wprowadzając nową jakość do literackiego dyskursu. „Nierzadko prowokował, prowadził wyrafinowaną, intelektualną grę z kulturą, historią i tradycją, a wszystko po to, by dać nowym czasom narzędzia pozwalające opisać złożoność świata, trafnie zdiagnozować ludzką kondycję i wyrwać sztukę z krępujących ją szablonów” – zaznaczono.
Ostatnia dekada życia autora „Kosmosu” obfitowała również liczne wyróżnienia potwierdzające rangę jego literackich dokonań. To m.in. Nagroda „Kultury Paryskiej” z 1960 roku oraz londyńskich „Wiadomości” za „Dziennik 1957-1961” przyznana w roku 1962; Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku (1966); Międzynarodowa Nagroda Literacka Wydawców (Prix Formentor) z 1967 roku oraz przyznana w 1969 roku Nagroda Królewskiej Akademii Nauk w Sztokholmie.
„Przykład Gombrowicza pokazuje, jak ważne dla rozwoju cywilizacji pozostają indywidualności – ludzie świadomi swych szans i możliwości, nieustannie kształtujący własną tożsamość na fundamencie erudycji i twórczego zapału. Są to bowiem te przymioty, które winny charakteryzować nowoczesne społeczeństwo dbające, by jednostka nie stała się komponentem bezwolnego tłumu, lecz zachowała i rozwijała swą pasję poznawczą oraz kreacyjne podejście do wszelkiej aktywności. Chcąc kształtować pokolenie ludzi prawdziwie wolnych, należy wskazać im pełną skalę zagrożeń, by w praktyce nie pomylili wolności z jej wygodną iluzją. Dlatego tak bardzo potrzeba nam dziś przenikliwości i bezkompromisowego spojrzenia na rzeczywistość, którego konsekwentnie uczył nas Gombrowicz” – czytamy w uchwale.
W ocenie Senatu, „rok 2024 stwarza doskonałą okazję, by wzmocnić potrzebę obecności dzieł i myśli pisarza w zbiorowej świadomości Polaków”. „Pomagają one nie tylko zrozumieć skomplikowaną rzeczywistość, ale również umożliwiają rzetelną jej ocenę i uniknięcie schematycznych, skonwencjonalizowanych sądów, które w praktyce okazują się destrukcyjne dla wszelkich przejawów indywidualizmu” – dodano.
Wraz z Gombrowiczem, literackim patronem przyszłego roku Senat ustanowił także Czesława Miłosza. „Uznając zasługi Czesława Miłosza w kształtowaniu polskiej literatury, języka, niezależności intelektualnej i kulturowej otwartości, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia – w dwudziestą rocznicę śmierci poety – rok 2024 Rokiem Czesława Miłosza” – można przeczytać w przyjętej w czwartek uchwale.
Za uchwałą głosowało 89 senatorów, za było 85, zaś 4 wstrzymało się od głosu.
W uchwale przypomniano, że Miłosz był „świadkiem największych wydarzeń minionego stulecia: I wojny światowej, rewolucji w Rosji, odzyskania przez Polskę niepodległości, społecznych i narodowościowych przemian w II Rzeczypospolitej, apokalipsy na ulicach okupowanej Warszawy, Holokaustu i starcia dwóch totalitaryzmów, emigracji w świecie podzielonym żelazną kurtyną, upadku sowieckiego imperium i budowy demokracji”. Jak podkreślono te wydarzenia odcisnęły swoje piętno na postrzeganiu przez niego powojennego świata i „wpłynęło na uniwersalny wymiar jego twórczości, co w 1980 roku znalazło najwyższe uznanie Komitetu Noblowskiego”.
Senatorowie podkreśli także wysoką rangę twórczości Czesława Miłosza. „Jest to poezja zmysłów i intelektu, szczegółu obyczajowego i syntezy dziejowej, poezja metafizyczna, a zarazem silnie związana z biografią autora” – napisano w uchwale.
Czesław Miłosz urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Litwie. Szkolną i uniwersytecką młodość spędził w Wilnie, gdzie był współzałożycielem grupy poetyckiej „Żagary”. Pierwszy tom poezji „Poemat o czasie zastygłym” wydał w 1933 roku. W 1937 roku Miłosz przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Polskim Radiu.
Okupację Miłosz przetrwał w Warszawie, pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, dzięki tej posadzie miał nieograniczony dostęp do księgozbioru. W tym czasie powstawały wiersze, które znalazły się w tomikach „Wiersze”, „Równina”, „Pieśń niepodległa”, a także w opublikowanym w 1945 roku „Ocaleniu”. Podczas okupacji poeta przyjaźnił się ze środowiskiem „Sztuki i Narodu”.
Od 1945 roku Czesław Miłosz pracował jako radca kulturalny PRL-owskich przedstawicielstw w Stanach Zjednoczonych i Francji. „Byłem zaangażowany w Grę: ustępstw i zewnętrznych oświadczeń lojalności, podstępów i zawiłych posunięć w obronie pewnych walorów” – wspominał ten okres w „Zniewolonym umyśle”. W „Rodzinnej Europie” napisze po latach o czasie, gdy próbował się odnaleźć w rzeczywistości PRL-u: „Moją sytuację określiłbym, jako karkołomną, niesamowitą, nielogiczną, niemoralną, nie-do-opisania. Po upływie wielu lat to, czego udało mi się dokonać w literaturze, jest rzutowane wstecz, czyli ówczesna fałszywa gra zyskuje uzasadnienie ex post”.
W 1951 roku w Paryżu, Miłosz poprosił o azyl polityczny, choć był przekonany, że w konfrontacji z komunizmem świat zachodni musi przegrać. Poza tym emigracja oznaczała dla Miłosza oderwanie od jedynego języka, w którym chciał pisać. W 1960 roku na zaproszenie uniwersytetów California oraz Indiana wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie objął katedrę języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley.
W USA wydał m.in. „Zniewolony umysł”, „Zdobycie władzy”, „Dolinę Issy”, „Rodzinną Europę”, „Traktat poetycki”, tomy poezji „Król Popiel i inne wiersze”, „Gucio zaczarowany”, „Miasto bez imienia”, zbiory esejów i szkiców „Widzenia nad Zatoką San Francisco”, „Ziemia Ulro” i „Mój wiek” (zapis rozmów Miłosza z Aleksandrem Watem), „Ogród nauk”.
10 grudnia 1980 roku przebywający na emigracji Czesław Miłosz otrzymał literackiego Nobla. W uzasadnieniu jury napisano, że polski poeta dostał nagrodę za „bezkompromisową wnikliwość w ujawnianiu zagrożenia człowieka w świecie pełnym gwałtownych konfliktów”. Dopiero po uhonorowaniu poety Nagrodą Nobla jego wiersze zaczęły pojawiać się w kraju, początkowo w tzw. drugim obiegu, później – już w oficjalnym. W 1981 roku poeta odwiedził Polskę i odebrał doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W roku akademickim 1981/82 wygłosił na Harvardzie cykl odczytów o współczesnej poezji.
W 1989 roku poeta przyjechał powtórnie do Polski. Odtąd odwiedzał kraj rodzinny coraz częściej, aż obok Berkeley jego drugim domem stał się Kraków. W Polsce powodzeniem czytelników cieszyły się kolejne jego książki, m.in.: „Metafizyczna pauza”, „Legendy nowoczesności”, „Piesek przydrożny”, „To”, „Druga przestrzeń”, „Traktat teologiczny”, a także wydany w 2002 roku poemat „Orfeusz i Eurydyka”, który Miłosz napisał po śmierci swej żony Carol.
Czesław Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 roku w wieku 93 lat.
Poprzednio Rok Miłosza ogłoszony został przez Sejm z okazji setnej rocznicy urodzin Miłosza w 2011 roku.
źródło: PAP, Anna Kruszyńska, Michał Szukała
