Instytut Książki

Wczoraj podczas oficjalnej konferencji prasowej zaprezentowano drugą odsłonę Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. Z tej okazji zapraszamy do lektury rozmowy z Anną Zagórską, zastępczynią kierownika w dziale grantów Instytutu Książki, która przybliża szczegóły programu, w tym te dotyczące Priorytetu 2, „Infrastruktura Bibliotek 2021-2025”.

Zacznijmy od nowości w samym Narodowym Programie Rozwoju Czytelnictwa. Na co kładziony jest nacisk w drugiej odsłonie i czego nowego mogą się spodziewać beneficjenci?

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 to przede wszystkim zaangażowanie o wiele większych środków w porównaniu do edycji poprzedniej (o blisko 40%). Program poszerzono o dodatkowe działania w ramach priorytetów znanych z wcześniejszej edycji, a także cały nowy Priorytet 4.

Celem głównym NPRCz 2.0 jest wzmocnienie czytelnictwa w Polsce oraz rozwój bibliotek do 2025 r. Cele szczegółowe to: (1) wzmocnienie potencjału bibliotek w środowiskach lokalnych poprzez wzrost atrakcyjności i dostępności ich zbiorów, (2) poprawa atrakcyjności bibliotek publicznych, poprzez inwestycje w ich infrastrukturę, (3) wzmocnienie potencjału przedszkoli, bibliotek szkolnych i pedagogicznych poprzez wzrost atrakcyjności ich zbiorów oraz (4) rozwijanie funkcjonalności bibliotek publicznych jako instytucji działających na rzecz włączenia społecznego, a także promocja NPRCz 2.0.

Instytut Książki, podobnie jak w edycji poprzedniej, jest Operatorem Priorytetu 2.

NPRCz 2.0 kładzie duży nacisk także na działania monitoringowe i ewaluacyjne, a rozwiązania przyjęte w Programie (m.in. możliwość finansowania przez biblioteki zdalnego dostępu do nowości wydawniczych) uwzględniają także kwestie, które stały się szczególnie istotne w ostatnim czasie i są związane z działaniami w trakcie epidemii.

Instytut Książki, jak wspomniałaś, czuwa nad Priorytetem 2, czyli „Infrastrukturą Bibliotek 2021-2025”. Jakie zmiany zaszły w nim w porównaniu z poprzednią edycją Infrastruktury?

„Infrastruktura bibliotek 2021-2025”, a więc Kierunek interwencji 2.1. realizowany w ramach Priorytetu 2, to przede wszystkim dużo większy budżet – 228 500 000 zł przeznaczone na dofinansowania (w porównaniu do 170 000 000 zł w edycji z lat 2016-2020), a także podniesienie progu minimalnego i maksymalnego dofinansowania. Inwestycje mogą otrzymać wsparcie od 500 000,00 zł do 2 250 000,00 zł.

Na zainteresowanych złożeniem wniosku czekają też inne zmiany, dlatego zaraz po uruchomieniu konkursu będziemy prowadzić szkolenia on-line, a także udostępnimy materiały instruktażowe. Jak zawsze będziemy także odpowiadać na indywidualne pytania zadawane drogą mejlową i telefonicznie.

Wnioski będzie można składać przez przygotowany specjalnie na potrzeby „Infrastruktury bibliotek” elektroniczny generator wniosków, który został stworzony, aby jak najpełniej oddać specyfikę naborów w Priorytecie 2.

Warto zwrócić uwagę na kilka zasadniczych zmian, których dokonano nie tylko w oparciu o optymalizację realizacji celów całego Programu, ale również o doświadczenia dwóch poprzednich edycji. Edycja, którą właśnie rozpoczynamy, kładzie nacisk na realizację zadań kompleksowych.

Dofinansowania będą przyznawane na wydatki inwestycyjne (majątkowe), w związku z czym katalog zadań kwalifikujących się do dofinansowania został zmieniony. Wkład własny finansowy mogą stanowić zarówno środki inwestycyjne, jak i bieżące. Nie będzie jednak możliwości wnoszenia – jako części wkładu własnego – wkładu rzeczowego.

Dodatkowo, mając na uwadze m.in. głosy docierające do nas ze strony beneficjentów, zdecydowaliśmy się na wydłużenie okresu trwałości projektów aż o 5 lat, podwajając tym samym ten czas. Ponadto utrzymujemy zasadę dotyczącą przyznawania dodatkowych punktów za prawo własności do nieruchomości, które wnioskodawca posiada w momencie złożenia wniosku. Jest to jeden z podstawowych filarów „Infrastruktury bibliotek”, począwszy od 2011 roku. Praktyka udowodniła, że jest to standard istotny z punktu widzenia zabezpieczenia dobrze pojętego interesu wnioskodawcy, a także gwarant trwałości wykonanych projektów. Co więcej – w porównaniu do innych kryteriów – zwiększamy liczbę punktów za spełnienie tego kryterium.

Dodatkowo zróżnicowaliśmy progi minimalnego wkładu własnego, uzależniając ich wysokość od wartości wskaźnika G gminy, z której pochodzi wnioskodawca. Odpowiadając także na głosy wnioskodawców poprzedniej edycji, wprowadziliśmy premiowanie dodatkowymi punktami wkładu własnego większego od minimalnego.

Poszerzyliśmy (i zróżnicowaliśmy) kategorie wnioskodawców uprawnionych do uzyskania dodatkowych punktów w ramach standardu dot. zabytkowego charakteru obiektu, jednocześnie premiując dodatkowymi punktami obiekty nowe, spełniające określone wymogi dotyczące energooszczędności.

Bieżąca edycja to także wprowadzenie oceny strategicznej, która pozwoli na wskazanie w swojej aplikacji innych, ważnych – a wymykających się ocenie merytorycznej – aspektów planowanego zadania, potrzeb jego realizacji i planów związanych z projektem. Ponadto znacznie uprościliśmy i zmieniliśmy standardy obowiązkowe dla beneficjentów

Jak widać wiele zasad uległo modyfikacji lub zostało całkowicie zmienionych. Staraliśmy się nie tylko dopasować nowe zasady do obowiązujących przepisów i celów całego programu, ale także odpowiadać na głosy, jakie docierały do nas ze strony wnioskodawców (także nieskutecznych) i beneficjentów poprzedniej edycji.

Skupmy się na jednej, bardzo ważnej kwestii: w minionej edycji Infrastruktury Bibliotek (2016-2020) o dofinansowanie mogły się ubiegać instytucje kultury z gmin miejskich do 50 tys. mieszkańców. Teraz będą to instytucje z gmin do 100 tys. mieszkańców. Skąd ta zmiana?

Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0. na lata 2021–2025 honoruje zasady wskazane w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) oraz zalecenia Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego. W omawianych dokumentach wskazano następujące, obligatoryjne obszary strategicznej interwencji (tzw. OSI): miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze oraz obszary zmarginalizowane (obejmujące małe miasta i obszary wiejskie). Jak można przeczytać w dokumentach dotyczących NPRCz, poprawa dostępu do wysokiej jakości usług publicznych jest szczególnie ważna w miastach średniej wielkości tracących funkcje metropolitalne. W przypadku „Infrastruktury bibliotek” zmiana ta oznacza wyłącznie poszerzenie katalogu uprawnionych wnioskodawców.

Dodatkowo, rozmawiając o uprawnionych wnioskodawcach, warto zaznaczyć, że obiekty dofinansowane w latach 2011-2015, w ramach PW Kultura+, priorytet „Biblioteka+ Infrastruktura bibliotek”, mogą ponownie ubiegać się o dofinansowanie (przy konieczności zachowania ciągłości działalności bibliotecznej w tym obiekcie).

Spytam może nieco przewrotnie: dlaczego w drugiej edycji NPRCz wsparcie otrzyma mniej bibliotek?

Podana wartość, o którą pytasz, odnosi się do jednego ze wskaźników. Trzeba podkreślić, że jest to wartość szacunkowa, a nie wskazana liczba dofinansowań, której nie można przekroczyć. Obliczanie wartości wskaźników opiera się o złożoną metodologię – w tym przypadku analiza objęła m.in. średnie dofinansowanie udzielone w edycji poprzedniej na zadanie finansowane ze środków majątkowych czy współczynnik dotyczący rezygnacji z realizacji zadań. Realna wartość może oczywiście przekroczyć założony plan. Można więc – mocno skrótowo – podsumować, że szacunkowa liczba placówek bibliotecznych, które mogą zostać objęte działaniami w ramach Kierunku interwencji 2.1., rzeczywiście jest niższa od liczby bibliotek objętych wsparciem w edycji 2016-2020, ponieważ zasadniczo zmieniły się zasady konkursu, przede wszystkim poprzez podniesienie progu minimalnego dofinansowania z 50 000,00 zł do 500 000,00 zł.

Trzeba podkreślić, że nawet mniejsza liczba udzielonych dofinansowań będzie przekładać się jednak na większą liczbę zadań realizowanych kompleksowo, na co wpływ mają progi udzielanych dofinansowań.

Na koniec chciałbym spytać, co udało się osiągnąć dzięki Infrastrukturze Bibliotek 2016-2020? Czy nowe lub zmodernizowane obiekty rzeczywiście przekładają się na wzrost korzystania z bibliotek i czytelnictwa?

„Infrastruktura bibliotek 2016-2020” objęła łącznie działania prowadzone w 220 obiektach bibliotecznych – filiach i bibliotek głównych. Liczba placówek bibliotecznych w całym kraju to ponad 7000 (wliczając filie) – trudno więc na podstawie działań w ramach naszego priorytetu wskazywać na ogólne trendy. Wszyscy jednak wiemy – na podstawie badań prowadzonych przez Bibliotekę Narodową – że udało się zahamować spadek czytelnictwa w kraju, a nawet odwrócić ten niepokojący nas wszystkich trend.

Wracając do „Infrastruktury bibliotek”, trzeba podkreślić, że w placówkach objętych zadaniami odnotowaliśmy wzrosty, które udowadniają pozytywny wpływ zmodernizowanej i nowej przestrzeni na efektywność działalności bibliotek: ponad 9% wzrost liczby użytkowników zarejestrowanych w bibliotekach, ponad 4% wzrost liczby czytelników (a więc osób aktywnie wypożyczających), w tym – naprawdę imponujący – wzrost liczby czytelników w grupie wiekowej 60+ (ponad 43%). Bardzo cieszą także inne dane pozyskane od beneficjentów: wzrost liczby bibliotek otwartych w soboty, wydłużenie godzin otwarcia, usprawnienia dla osób z niepełnosprawnościami, liczba dostępnych w bibliotekach komputerów.

Ubiegły rok, o czym nie trzeba nikomu przypominać, był trudny i zaskakujący – także z punktu widzenia pracy bibliotekarskiej. Beneficjentom „Infrastruktury bibliotek”, mimo wyjątkowych okoliczności i czasowego zamknięcia bibliotek, nie brakowało jednak zapału do pracy i chęci pozostawania w ciągłym kontakcie z czytelnikami. Z zainteresowaniem i podziwem zapoznawałyśmy się z całym wachlarzem działań alternatywnych, które wdrażały instytucje objęte zadaniami: od organizacji warsztatów i szkoleń on-line, przez nagrywanie filmów, organizację konkursów, w końcu – uruchomienie nieodpłatnych usług serwisu komputerowego dla czytelników-seniorów. Bibliotekarki i bibliotekarze z jeszcze większym zaangażowaniem starali się dostarczać książki bezpośrednio do domów i pozostawać w kontakcie z czytelnikami, którzy trudno znosili izolację społeczną. Cieszymy się, że zmodernizowane przestrzenie, wyposażenie i sprzęty zakupione w ramach „Infrastruktury bibliotek” mogły uczynić pracę w trakcie pandemii choć trochę łatwiejszą.

Jesteśmy przekonani, że nowoczesne biblioteki, odpowiadające na wyzwania współczesności, mogą i powinny nie tylko upowszechniać wśród mieszkańców czytelnictwo, ale także stanowić centra integrujące społeczności lokalne. W poprzedniej edycji dzięki dofinansowaniu udało się wybudować nowoczesne obiekty biblioteczne i zmodernizować już te istniejące tak, aby w sposób kompleksowy spełniały m.in. wymogi dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, były ergonomiczne wyposażone i dawały nieograniczony dostęp do wiedzy i kultury i tak, aby wpisywały się w koncepcję tzw. biblioteki otwartej. Liczymy, że edycja 2021-2025 przyniesie jeszcze więcej kompleksowych projektów, dzięki którym powstaną biblioteki odpowiadające zróżnicowanym potrzebom lokalnych społeczności i wychodzące naprzeciw dynamicznie zmieniającemu się światu.

– rozmawiał Krzysztof Cieślik