Instytut Książki

Dziś obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Postanowiliśmy przy tej okazji przypomnieć audycję „Eureka” Katarzyny Kobyleckiej z udziałem prof. Rafała Habielskiego (Uniwersytet Warszawski) i prof. Tadeusza Wolszy (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, przewodniczący Kolegium IPN i wykładowca Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), która powstała we współpracy z IK z okazji Roku Mackiewicza.

Był rok 1943. 20 maja, niedługo po odkryciu masowych grobów w Katyniu, na miejsce zbrodni udała się Techniczna Komisja Polskiego Czerwonego Krzyża. Jej przedstawiciele, na zaproszenie Niemców, mieli dokonać ekshumacji ciał polskich oficerów zamordowanych w tamtejszym lesie. W delegacji uczestniczył również Józef Mackiewicz, pisarz i publicysta. - Niemcy uznali, że odkrycie grobów jest wydarzeniem, które może być nagłośnione politycznie - stwierdził prof. Rafał Habielski, historyk z Uniwersytetu Warszawskiego.

Dlaczego właśnie Mackiewicz?

W kwietniu 1943 roku Niemcy poinformowali świat o makabrycznym odkryciu. Chodziło o masowe groby polskich oficerów, odnalezione w Katyniu. Od początku wszystko wskazywało na to, że zbrodni dokonano w roku 1940, co oznaczało, że nie mogli odpowiadać za nią Niemcy. Oni sami starali się za wszelką cenę wykorzystać te informacje propagandowo. Z polskiego punktu widzenia kluczową kwestią od początku było jednak szczegółowe wyjaśnienie wszystkich okoliczności. - Rząd polski w Londynie do informacji podawanych przez Niemców podszedł nieufnie i zdecydował się zwrócić o wyjaśnienie okoliczności do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża - zwrócił uwagę gość "Eureki".

Zdaniem profesora Rafała Habielskiego postać Mackiewicza pojawia się tutaj nieprzypadkowo. Przed wojną pisarz i publicysta pracował w redakcji konserwatywnego dziennika "Słowo", a mentorem tego środowiska był znany germanofil Władysław Studnicki. Samego Mackiewicza można więc uznać za, w pewnym stopniu, proniemieckiego, jednak przy bardzo istotnym zastrzeżeniu. - Nie ma to nic wspólnego z żadnymi sympatiami o charakterze nazistowskim. To wyraz przekonań geopolitycznych - wyjaśnił gość Programu 1 Polskiego Radia. Mackiewicz, zarówno przed wojną, jak i po wojnie, był też silnie antysowiecki, czemu dawał wyraz.

Widziałem na własne oczy

Józef Mackiewicz w Katyniu spędził kilkanaście dni. Wydaje się, że był to czas, który na zawsze odcisnął na nim piętno. Misją życiową pisarza wkrótce stało się przekazanie światu wiedzy, którą posiadł. 3 czerwca 1943 roku w "Gońcu Codziennym", gazecie założonej przez Niemców w Wilnie, ukazał się wywiad z Mackiewiczem. - Wywiad został zatytułowany "Widziałem na własne oczy". Uważał, że jest to najlepsze forma sprawozdania z tego wszystkiego, co tam zobaczył - powiedział prof. Habielski i dodaje, że niewątpliwą intencją było również zwrócenie szczególnej uwagi na sowieckie sprawstwo zbrodni.

Co istotne, zgodę na udział w delegacji oraz na opublikowanie wywiadu w "Gońcu" Mackiewicz uzyskał od Państwa Podziemnego. - Mackiewicz w wywiadzie wspomina o wizytowaniu mogiły, w której jest ułożonych dwanaście warstw ciał. Wspomina o wszystkim tym, co należało do ludzi zamordowanych, ale także o tym, co składa się na polską tożsamość: medalikach, odznaczeniach Virtuti Militari, listach do najbliższych - wylicza gość audycji. W wywiadzie Mackiewicz jasno formułuje przekonanie o tym, że zamordowanym w Katyniu jest winny prawdę o zbrodni.

Więcej pod tym adresem.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.