Aktualności
130 lat temu, 4 lipca 1892 roku, w Stojańcach pod Lwowem urodził się Julian Krzyżanowski, jeden z najwybitniejszych historyków literatury polskiej XX wieku.
Zasłynął „Historią literatury polskiej” z 1939 roku i późniejszymi „Dziejami literatury polskiej”, wydawał kompleksowo opracowane zbory dzieł Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza czy też Elizy Orzeszkowej, ale też porównywał ze sobą literatury słowiańskie, ze szczególnym uwzględnieniem folkloru i tematyki polskich i słowiańskich bajek.
Julian Krzyżanowski ukończył szkołę podstawową w Bukowsku. W latach 1903–1905 uczył się w gimnazjum w Rzeszowie, a następnie od 1906 w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku, w którym 24 czerwca 1911 zdał egzamin dojrzałości z odznaczeniem. Podczas nauki gimnazjalnej podjął działalność w Organizacji Młodzieży Narodowej (działającej w Sanoku przy Towarzystwie Młodzieży Polskiej „Znicz”). Wstąpił do „Armii Polskiej” i jako jej członek był wśród działaczy organizacji niepodległościowej wydzielonej z OMN, „Zarzewie”, którzy założyli „oddział ćwiczebny” im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w listopadzie 1909, a następnie został opiekunem Drużyny Skautowej im. hetmana Stanisława Żółkiewskiego – Ex ossibus ultor. Wraz ze Zdzisławem Lewickim i Leonem Kazubskim działał w gimnazjalnym kole Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET), a 7 lipca 1909 wraz z nimi uczestniczył w zjeździe tej organizacji we Lwowie. W sanockim gimnazjum był też prezesem kółka literacko-artystycznego.
W latach 1911–1914 odbył studia polonistyczne na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pisał dla „Pamiętnika Literackiego” i w nim też debiutował w 1913. Został internowany podczas I wojny światowej i wywieziony na Syberię. Do Polski powrócił w 1920 wraz z 5 Dywizją Strzelców Polskich, która była ewakuowana z Dalekiego Wschodu Rosji statkiem „Jarosław”. W niepodległej II Rzeczypospolitej Julian i Emilia Krzyżanowscy zamieszkali w Lublinie. Rozwój naukowy kontynuował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1921 Julian Krzyżanowski uzyskał doktorat (rozprawa pt. „«Goffred» Tassa-Kochanowskiego w romantyzmie polskim”), a 23 czerwca 1926 jako docent historii literatury polskiej uzyskał habilitację na macierzystym Wydziale Filozoficznym UJ (na podstawie książki pt. „Romans pseudohistoryczny w Polsce wieku XVI”). Od 1921 był nauczycielem w Gimnazjum im. Vetterów w Lublinie, później w Gimnazjum Wacławy Arciszowej w Lublinie. W 1925 został profesorem akademickim na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a tuż po tym nadano mu prawo wykładania (veniam legendi). W latach 1927–1930 wykładał literaturę polską na Kings School of Slavonic Studies University of London w Londynie, a od 1930 do 1934 był wykładowcą literatury słowiańskiej na Uniwersytecie Łotwy w Rydze. W 1934 został kierownikiem Katedry Literatury Polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (stanowisko to zajmował formalnie do 1957, zaś faktycznie pracował do końca życia).
Po wybuchu II wojny światowej podczas okupacji niemieckiej 1939–1945 w 1940 roku wraz z Julianem Manteuffelem założył w Warszawie tajny uniwersytet nauk historycznych i polonistyki oraz był jego wykładowcą. Uczestniczył w powstaniu warszawskim 1944 i został ranny. Po jego stłumieniu wraz z żoną trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie. Następnie był w Krakowie, po czym w listopadzie 1945 r. powrócił do Warszawy. Po zakończeniu wojny był jednym z założycieli utworzonego 8 października 1946 roku Towarzystwa Przyjaciół Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Także w 1946 r. został prezesem Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza i pozostawał nim przez 30 lat, aż do śmierci (od 1956 był też członkiem honorowym). W roku akademickim 1957/1958 wykładał literaturę polską w Katedrze Mickiewiczowskiej (Mickiewicz Chair) na Columbia University w Nowym Jorku.
Był członkiem Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich, przewodniczącym Komitetu Nauk o Literaturze i Komitetu Słowiaństwa PAN, członkiem rzeczywistym Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1964 Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa, w 1973 uczynił to Uniwersytet Wrocławski. W 1965 roku został honorowym członkiem Serbskiej Akademii Nauki i Sztuk w Belgradzie.
Był autorem tzw. sinusoidy Krzyżanowskiego, ilustrującej naprzemienność epok literackich. Szczególne zasługi położył jako badacz pogranicza literatury i folkloru oraz jako redaktor i edytor dzieł literackich. Jest autorem m.in. książek Mądrej głowie dość dwie słowie, Historii literatury polskiej oraz dwutomowej antologii przysłów. Był wydawcą dzieł Henryka Sienkiewicza, Jana Kochanowskiego, Juliusza Słowackiego, Elizy Orzeszkowej i innych. Był aktywny do ostatnich lat życia. Łącznie opublikował ponad 1200 prac. Kilka jego dzieł naukowych ukazało się pośmiertnie.
22 lipca 1964, z okazji 20-lecia Polski Ludowej, otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W 1964 roku był sygnatariuszem Listu 34, w którym wraz z innymi intelektualistami zaprotestował przeciwko polityce kulturalnej władz PRL, ograniczaniu wolności słowa i zaostrzeniu cenzury. List ten wywołał odzew na Zachodzie, m.in. w brytyjskim „The Times” ukazał list krytykujący władze PRL, podpisany przez 21 brytyjskich pisarzy i artystów, m.in. przez Arthura Koestlera i Alana Bullocka. Na skutek represji i nacisków ze strony polskich władz Krzyżanowski wraz z dziewięcioma innymi sygnatariuszami Listu 34 wystosował do „The Times” list, w którym protestował przeciwko rzekomej kampanii wymierzonej w PRL i zaprzeczał, jakoby autorów Listu 34 spotkały jakiekolwiek represje.
Został pochowany w kwaterze osób zasłużonych dla kultury na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Na jego grobie znajduje się inskrypcja w języku łacińskim „sicut ignis ardens”.