Aktualności
Dokładnie 60 lat temu, 29 marca 1963 roku, zmarła Pola Gojawiczyńska, polska pisarka i działaczka niepodległościowa, która największą sławę zyskała dzięki powieści „Dziewczęta z Nowolipek”.
Pola Gojawiczyńska, a właściwie Apolonia Gojawiczyńska, z domu Koźniewska, urodziła się 1 kwietnia 1896 roku w Warszawie w rodzinie Anastazji i Jana Koźniewskiego. Jej ojciec był stolarzem, prowadzącym warsztat przy ulicy Nowolipki. Przyszła pisarka w młodości żyła w dość trudnych warunkach materialnych.
Uczyła się w szkole powszechnej, jednak została z niej wyrzucona po strajku szkolnym, który miał miejsce w 1905 roku. Następnie pobierała naukę na kompletach, na pensji, aż wreszcie rozpoczęła kursy dla wychowawczyń w ochronce.
Po ukończeniu kursów przyszła pisarka sama pracowała w ochronkach i przedszkolach. W czasie pierwszej wojny światowej Gojawiczyńska należała do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1920 roku wyszła za mąż za Stanisława Gojawiczyńskiego, a rok później urodziła córkę Wandę. Do 1926 roku mieszkała w Bielsku Podlaskim i pracowała w miejscowym starostwie. W latach 1925–1929 współpracowała z „Kurierem Warszawskim”.
Pierwsze próby pisarskie powzięła jeszcze jako kobieta niespełna dwudziestoletnia. Pierwszym utworem, który opublikowała była nowela „Dwa fragmenty”, za którą w 1915 roku otrzymała wyróżnienie czasopisma „Echo Pragi”. Mniej więcej w tym samym czasie powstał szkic noweli „Dzieciństwo”, którą później przeczytała Zofia Nałkowska. Autorce „Granicy” spodobała się ona na tyle, że dzięki jej protekcji Gojawiczyńska otrzymała stypendium Funduszu Kultury Narodowej.
W 1931 roku Gojawiczyńska zamieszkała w Szarleju, który obecnie jest dzielnicą Piekar Śląskich (pisarka umieściła tam akcję powieści „Ziemia Elżbiety”). W 1932 roku pisarka wróciła do Warszawy, zaczęła publikować następne utwory i współpracować z „Gazetą Polską” (1932–1934). Prozę i felietony publikowała także w czasopiśmie „Bluszcz” (1931-1933) oraz „Kurierze Porannym” (1931-1932, 1937-1939). W 1936 roku pisarka została członkinią władz oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich.
Powieściowo Gojawiczyńska zadebiutowała w 1933 roku powieścią „Powszedni dzień” i od tamtej pory aż do 1937 roku publikowała jedną książkę rocznie, zaś w 1938 roku opublikowała ich aż dwie. W 1935 roku ukazała się powieść „Dziewczęta z Nowolipek”, zaś w 1937 roku „Rajska jabłoń” – jej głośna kontynuacja. Te dwie pozycje okazały się najpopularniejszymi książkami Gojawiczyńskiej, doczekując się nawet adaptacji filmowych. W ten sposób Gojawiczyńska stała się jedną z najpopularniejszych polskich pisarek dwudziestolecia międzywojennego, w czym pomogło jej poruszanie w utworach wątków psychologicznych i społeczno-obyczajowych związanych z awansem środowiska proletariackiego i drobnomieszczańskiego Warszawy oraz Górnego Śląska.
Podczas drugiej wojny światowej, a konkretnie 7 stycznia 1943 roku, Gojawiczyńska została aresztowana w swoim warszawskim mieszkaniu i trafiła na oddział kobiecy Pawiaka, tzw. Serbię. Swoje przeżycia z tego czasu opisała we wspomnieniach zatytułowanych „Krata” (1945). Z więzienia zwolniono ją 5 maja 1943, a po jego opuszczeniu pisarka ukrywała się w domu Iwaszkiewiczów w Stawisku oraz u swojej przyjaciółki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej w Milanówku. W 1945 roku Gojawiczyńska zamieszkała w Łodzi, nie żyła tam jednak długo, ponieważ już 1949 roku na stałe wróciła do Warszawy.
Po drugiej wojnie Gojawiczyńska publikowała już dużo mniej. Poza wspomnianą „Kratą” do powojennych utworów pisarki w należą „Stolica” (1946), w której opisała ona jak wyglądało życie w pogrążonej chaosem, zniszczonej Warszawie kilka miesięcy po wyzwoleniu. W 1947 roku ukazała się także powieść dla młodzieży „Dom na skarpie”, zaś w 1956 roku powieść „Miłość Gertrudy”. Dorobek pisarski Gojawiczyńskiej uzupełniają jeszcze m.in. sztuka teatralna „Współczesne” oraz opowiadania, które zostały ostatecznie zebrane w książkowy zbiór w 1956 roku.
Po wojnie Gojawiczyńska została odznaczona wieloma odznaczeniami i wyróżnieniami, wśród których warto wymienić Złoty Krzyż Zasługi (1946), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1956), a także Nagrodę miasta Warszawy za całokształt twórczości.
Pisarka zmarła w Warszawie 29 marca 1963 roku. Została pochowana w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.