(ur. 1948) – poeta, eseista i tłumacz współczesnej poezji amerykańskiej i angielskiej.

Absolwent anglistyki na Uniwersytecie Warszawskim, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (do 2020 roku) i PEN Clubu, w latach 1994–2022 redaktor naczelny „Literatury na Świecie”. Tłumacz poetów angielskich i amerykańskich, między innymi Johna Ashbery’ego, Ciarana Carsona, Seamusa Heaneya, Roberta Lowella, Franka O’Hary, Charlesa Reznikoffa. Sommer zredagował tak zwany niebieski numer „Literatury na Świecie” (potoczne określenie numeru 7/1986), w całości poświęcony poetom szkoły nowojorskiej – uznawanym w świecie, lecz w ówczesnej Polsce praktycznie nieobecnym.

Piotr Sommer zadebiutował w 1971 wierszami opublikowanymi na łamach miesięcznika „Poezja”; w tym samym roku w „Literaturze na Świecie” ukazały się jego pierwsze przekłady – tłumaczenia wierszy Briana Pattena. Od tamtej pory publikował wiersze, recenzje i przekłady między innymi w „Odrze”, „Twórczości”, „Oficynie Poetów”. Wydał kilkanaście tomów poetyckich i krytycznoliterackich, zredagował wiele ważnych antologii (między innymi prezentujących współczesną poezję amerykańską, angielską i irlandzką).

Bohater wierszy Sommera fascynuje się potencjalnością świata („Ciekawe, jak świat / połączy się jutro i następnego dnia”) oraz jego wirtualnością i nierozstrzygalnością („Jeśli w czym innym rzecz, / może mi powiesz, w czym”). Stawia proste pytania, które okazują się pytaniami filozoficzno-egzystencjalnymi, pisze wiersze mocno konwersacyjne, w efekcie można je uznać za nacechowane pewnym sztubactwem. Jego język charakteryzują kolokwializmy, rodzinne powiedzonka i subiektywne prawdy – jakby wiersz miał stanowić szczerą i wyczerpującą odpowiedź na rzucone w przelocie pytanie „co słychać?”.

W wierszach Sommera często pojawiają się dzieci. Po pierwsze dlatego, że jest to poezja o wyraźnie ojcowskiej perspektywie, dlatego też kondycja podmiotu mówiącego wyraża się przez zatroskanie (o malca, który rozbił sobie głowę na tarasie, o dzieci płaczące po nocach); a po drugie – wyobraźnia językowa poety pozostaje wyobraźnią dziecka, zafascynowanego na przykład tym, co właściwie znajduje się po drugiej stronie Wału Miedzeszyńskiego. Rzeczywistość za nasypem zdaje się dla Sommera zupełnie inną stroną świata – w ten sposób patrzą wyłącznie dzieci oraz ci spośród poetów, którzy jako dorośli nadal mają odwagę przejęzyczać się, przekomarzać i relacjonować w wierszu – z całą prostotą – to, co im „chodzi po głowie”. Właśnie z odkryć tego rodzaju, ważkich, ale i przypadkowych, wyrastają wiersze Piotra Sommera – przepełnione zdziwieniem nad naturą języka i wynikającymi z niego możliwościami. „Bo jeśli człowiek słyszy siebie / to chyba jest, […] i później po tym głosie / nawet rozpoznaje siebie”.

Poeta szczególny nacisk kładzie też na to, co podmiotowe; co relacyjne, interpersonalne, ale i przypadkowe oraz bezosobowe, czasami wreszcie upomina się o to, co peryferyjne. Krytycy nazywają go „zdeklarowanym prowincjuszem” (warto wspomnieć: Piotr Sommer posługiwał się kiedyś pseudonimem P. Odmiejski), a jego wiersze określają jako pełne „podwarszawskiego szczegółu”. Poetę interesują detale, ponieważ według niego życie „coraz bardziej składa się z drobiazgów”. Przekonanie o poetyckiej potędze tego, co drobne, prywatne i konkretne, Sommer z pewnością zapożyczył z poezji anglosaskiej. Równocześnie pozostaje poetą niezwykle wyczulonym na melodię słów i zdań. Można zaryzykować stwierdzenie, że jego przesłanie brzmi: „Czytaj, jakbyś miał słuchać, / nie rozumieć”.

Piotr Sommer jest laureatem wielu nagród literackich, między innymi Nagrody Literackiej im. Barbary Sadowskiej (1988), Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1988), słoweńskiej nagrody Crystal Vilenica (2007) i Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius (2010) za całokształt twórczości; dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” (w 2006 roku za Po stykach i w 2010 roku za Dni i noce). W 2020 otrzymał Nagrodę Literacką Gdynia za przekład tomu wierszy Charlesa Reznikoffa Co robisz na naszej ulicy, a w 2022 Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w kategorii „warszawski twórca”. W 2023 otrzymał Wrocławską Nagrodę Poetycką Silesius za tom Lata praktyki.

BIBLIOGRAFIA 

UTWORY LITERACKIE 

poezja: 

• W krześle, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1977.
• Pamiątki po nas, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1980.
• Przed snem [wiersze dla dzieci], Warszawa: Nasza Księgarnia, 1981; wyd. 2. rozsz.: Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
• Kolejny świat (1976–1979), Warszawa: Czytelnik, 1983.
• Czynnik liryczny, Kraków: Oficyna Literacka, 1986;
• Czynnik liryczny i inne wiersze (1980–1986), Londyn: Aneks, 1988.
• Erraty wybrane (kwiat dzieł użytkowych), Wrocław: Pomona, 1997.
• Nowe stosunki wyrazów (wiersze z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych), Poznań: Wydawnictwo a5, 1997.
• Piosenka pasterska, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1999.
• Rano na ziemi, Poznań: WBPiCAK, 2009.
• Dni i noce, Wrocław: Biuro Literackie, 2009; wyd. 2. skorygowane: Wrocław: Biuro Literackie, 2009; wyd. 3., także poprawione: Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
• Wiersze ze słów, Wrocław: Pomona, 2009; wyd. drugie, zmienione, Poznań: WBPiCAK, 2012.
• Po ciemku też (wiersze z książek), Poznań: WBPiCAK, 2013.
• Fruwajka, Wrocław: Wrocławskie Wydawnictwo Warstwy, 2015.
• Lata praktyki, Poznań: WBPiCAK, 2022.
• Siedemdziesiąt siedem, Kołobrzeg: Biuro Literackie, 2025.

opowiadania: 

• Środki do pielęgnacji chmur, Poznań: WBPiCAK, 2024.

szkice i rozmowy: 

• Zapisy rozmów. Wywiady z poetami brytyjskimi, Warszawa: Czytelnik: 1985; wyd. poprawione: Wrocław: Biuro Literackie, 2010.
• Smak detalu i inne ogólniki, Lublin: Stowarzyszenie Literackie „Kresy”, 1995.
• Po stykach, Gdańsk: słowo / obraz terytoria, 2005.
• Ucieczka w bok (pytania i odpowiedzi), Wrocław: Biuro Literackie, 2010; wyd. poszerzone: Poznań: WBPiCAK, 2016.
• Kolekcja wiosenna, Poznań: WBPiCAK, 2020.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA

przekłady na język polski:

z angielskiego:

antologie: 

• Antologia nowej poezji brytyjskiej (razem z Jarosławem Adersem i Bohdanem Zadurą: 22 poetów brytyjskich: Ciaran Carson, Stewart Conn, Seamus Deane, Douglas Dunn, John Fuller, Ian Hamilton, Tony Harrison, David Harsent, Seamus Heaney, Glyn Hughes, Brian Jones, Michael Longley, Derek Mahon, Andrew Motion, Paul Muldoon, Frank Ormsby, Brian Patten, Tom Paulin, William Peskett, Craig Raine, Jeffrey Wainwright, Hugo Williams), Warszawa: Czytelnik, 1983.
• Sześciu poetów północnoirlandzkich (Ciaran Carson, Seamus Heaney, Michael Longley, Derek Mahon, Paul Muldoon, Tom Paulin), Warszawa: Świat Literacki, 1993.
• Artykuły pochodzenia zagranicznego (E. E. Cummings, John Berryman, Robert Lowell, Frank O’Hara, John Ashbery, Allen Ginsberg, Charles Reznikoff), Gdańsk: Marabut, 1996.
• O krok od nich. Przekłady z poetów amerykańskich (Charles Reznikoff, E.E. Cummings, John Berryman, Robert Lowell, Allen Ginsberg, John Cage, Frank O’Hara, John Ashbery, Kenneth Koch, August Kleinzahler), Wrocław: Biuro Literackie, 2006.
• O nich tutaj (książka o języku i przekładzie), Kraków–Warszawa: Instytut Książki, 2016.

książki:

• Brian Patten, Słoń i kwiat. Prawie-bajki, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982; wyd. 2. poprawione: Wrocław: Biuro Literackie, 2009.
• Robert Lowell, Poezje (razem ze Stanisławem Barańczakiem, Michałem Sprusińskim i Bolesławem Taborskim), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986.
• Frank O’Hara, Twoja pojedynczość, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
• Charles Reznikoff, Graffiti. 67 wierszy z lat 1920–1975, Sanok: Sanocki Dom Kultury, 1991.
• John Ashbery, No i wiesz (razem z Andrzejem Sosnowskim i Bohdanem Zadurą), Warszawa: Fundacja Literatura Światowa – Duszniki Zdrój: Muzeum Papiernictwa w Dusznikach, 1993.
• Christopher Logue, Dawno temu na pewnej małej planecie, Warszawa: The British Council Poland, Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi, 1997.
• Ciaran Carson, Tak, tak, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1998.
• Ciaran Carson, To pewnie Irlandczycy, Warszawa: The British Council Poland, Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi, 1998.
• Seamus Heaney, Kolejowe dzieci. Wiersze i prozy, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1998; wyd. 2., przejrzane i uzupełnione: Wrocław, Biuro Literackie, 2010.
• Michael Longley, Lodziarz z Lisburn Road (razem z Bohdanem Zadurą), Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1998.
• Michael Longley, Od kwietnia do kwietnia, Warszawa: The British Council Poland, Muzeum Książki Artystycznej w Łodzi, 1998.
• Derek Mahon, Wszystko będzie dobrze, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1998.
• Douglas Dunn, Wyprowadzka z Terry Street i inne wiersze, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1999.
• C. Raine, Wolny przekład, Legnica: Centrum Sztuki – Teatr Dramatyczny, 1999.
• D.J. Enright, Raj w obrazkach, Legnica: Biuro Literackie, 2003; wyd. 2. poprawione: Wrocław: Biuro Literackie, 2008.
• Brian Patten, Skaczący Myszka, Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
• Brian Patten, „Teraz będziemy spać, leżeć bez ruchu lub ubierzemy się na powrót (razem Jerzym Jarniewiczem, Tadeuszem Sławkiem i Andrzejem Szubą), Wrocław: Biuro Literackie, 2011.
• Bertolt Brecht, Ten cały Brecht: Przekłady i szkice (razem z Jackiem Stanisławem Burasem, Jakubem Ekierem i Andrzejem Kopackim), Wrocław: Biuro Literackie, 2012.
• Kenneth Koch, Tysiąc sztuk awangardowych, Poznań: WBPiCAK, 2019.
• Charles Reznikoff, Co robisz na naszej ulicy, Poznań: WBPiCAK, 2019.
• Charles Reznikoff, Muzykant (razem z Marcinem Szusterem), Poznań: WBPiCAK, 2024.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Things to Translate & Other Poems [wybór wierszy], tłum. P. Sommer i in., Newcastle upon Tyne: Bloodaxe Books, 1991.
• Continued [wybór wierszy], tłum. Halina Janod i in., Middletown: Wesleyan University Press, 2005.

niemiecki:

• Ein freier Tag im April [wybór wierszy], tłum. Doreen Daume, Wien: Edition Korrespondenzen, 2002.
• Im Dunkeln auch [Po ciemku też], tłum. Renate Schmidgall, Berlin: Matthes & Seitz, 2010.

rumuński:

• Dimineaţa pe pământ [wybór wierszy], tłum. Constantin Geambaşu, Bistriţa: Editura Charmides, 2015.

słowacki:

• Lyrický činiteľ a iné básne [Czynnik liryczny i inne wiersze], tłum. Karol Chmel, Bratislava: Edícia Artefakty – Ars Poetica, 2007.

słoweński:

• Lirični dejavnik in druge pesmi [Czynnik liryczny i inne wiersze], tłum. Primož Čučnik; Ljubljana: Aleph, 2004.

RH