(ur. 1902, zm. 1985) wybitny polski pisarz, dziennikarz i publicysta polityczny. Powszechnie uważany za jednego z najciekawszych polskich pisarzy emigracyjnych XX wieku.

Był autorem powieści, opowiadań, reportaży i książek historycznych, a także świadkiem historii oraz zaciekłym antykomunistą. Uprawiał pisarstwo oparte na źródłach historycznych, dokumentach i relacjach naocznych świadków. Był pisarzem historycznym, z tym, że zamiast pisać o odległej przeszłości, opowiadał o wydarzeniach, które pozostawały w bezpośrednim związku z jego biografią albo doświadczeniami jego znajomych. Taka metoda pozwoliła mu napisać jego najważniejsze powieści, do których z pewnością należą: Droga donikąd (1955), Kontra (1957), Sprawa pułkownika Miasojedowa (1962), Lewa wolna (1965) czy Nie trzeba głośno mówić (1969). Jednymi z głównych tematów twórczości Mackiewicza były rozpad wielonarodowej wspólnoty na terenach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, nacjonalizmy poszczególnych narodów wchodzących w ich skład, a także dzieje sowieckiej i niemieckiej okupacji wschodnich terenów II Rzeczypospolitej. Innym ważnym dla pisarza tematem był rosyjski komunizm, który bezwarunkowo potępiał. W 1943 roku na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Od tamtej pory zrobił wiele, by prawda o Katyniu stała się powszechnie znana, m.in. napisał szereg książek poświęconych zbrodni katyńskiej.

Mackiewicz twierdził, że w XX wieku podział na literaturę faktu i literaturę fikcjonalną stracił rację bytu. Nie uznawał go więc, mieszając ze sobą obie te tradycje po to, by być jak najbardziej nieograniczonym w poszukiwaniu prawdy. Uważał bowiem, że „tylko prawda jest ciekawa”.

Jestem za ścisłością, gdyż jedynie prawda jest ciekawa. Ale jednocześnie prawda jest z reguły bardziej wielostronna i bogata, i barwna, niż wykoncypowane jej przeróbki. (...) Prawda bywa też z reguły bardziej wstrząsająca, bardziej poruszająca czy bardziej podniecająca, bardziej sensacyjna i bardziej kryminalna od wymyślnych sensacyjnych i kryminalnych powieści. (...) Dlaczego w takim razie – słyszałem – nie ograniczyć się do samego dokumentu. Po co stosować formę powieściową na przydatek? Mnie się zdaje, że właśnie po to, aby oddać właśnie tej prawdy całość. Bo jakże w innej formie przedstawić nie tylko rzeczy, ale wyrazić stronę duchową (Geist), emocjonalną minionych zdarzeń? Która bywa nie tylko drugą połową prawdy dokumentarnej, ale czasami nawet ważniejszą. (...) Gdyż forma powieści jest moim zdaniem po to, by uzupełniać, ale nigdy po to, aby zniekształcać prawdę. (Józef Mackiewicz „Literatura contra faktologia”, „Kultura” 1973, nr 7–8)

BIBLIOGRAFIA:

• Wileńska powieść kryminalna (czterech autorów: Józef Mackiewicz, Jerzy Wyszomirski, Stanisław Mackiewicz, Walerian Charkiewicz pod wspólnym pseudonimem: Felicja Romanowska), Wilno 1933.
• 16-go między trzecią i siódmą (zbiór opowiadań), Wilno 1936.
• Bunt rojstów, Wilno 1938.
• Prawda w oczy nie kole, Wilno 1942.
• Optymizm nie zastąpi nam Polski, Kraków 1944.
• Azerbejdżan (pod pseudonimem Jusup Jancza), Rzym 1946.
• Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, z przedmową gen. Władysława Andersa, Gryf Publications, Londyn 1948.
• The Katyn Wood Murders, Hollis & Carter, Londyn 1951.
• Droga donikąd (powieść), Orbis, Księgarnia Polska, Londyn 1955.
• Karierowicz (powieść), Orbis, Księgarnia Polska, Londyn 1955.
• Dno nieba (pod nazwiskiem Romana Lutosławskiego; trzecie wydanie ukazało się pod tytułem Przez północ do tropików), Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1957.
• Kontra (powieść), Instytut Literacki, Paryż 1957.
• Sprawa pułkownika Miasojedowa (powieść), Londyńska Biblioteka Literacka, Londyn 1962.
• Zwycięstwo prowokacji, Londyn 1962.
• Pod każdym niebem (zbiór opowiadań), Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1964.
• Lewa wolna (powieść), Polska Fundacja Kulturalna, Londyn 1965.
• Nie trzeba głośno mówić (powieść), Instytut Literacki, Paryż 1969.
• W cieniu krzyża, Kontra, Londyn 1972.
• Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy, Kontra, Londyn 1975.
• Droga Pani... (książka zawiera teksty Józefa Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej), Kontra, Londyn 1984.
• Fakty, przyroda i ludzie, Kontra, Londyn 1984.
• Ściągaczki z szuflady Pana Boga (wybór opowiadań), Kontra, Londyn 1989.
• Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, Antyk, Warszawa 1997.
• Bulbin z jednosielca. Opowiadania i artykuły z lat 1922–1936, Kontra, Londyn 2001.
• Okna zatkane szmatami. Opowiadania i artykuły z lat 1937–1938, Kontra, Londyn 2002.
• Nudis verbis. Artykuły i reportaże z lat 1939–1949, Kontra, Londyn 2003.
• Józef Mackiewicz. Listy, opracowania, wspomnienia, oprac. Zbigniew S. Siemaszko, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2009.
• Sprawa mordu katyńskiego. Ta książka była pierwsza, Kontra, Londyn 2009.
• Listy do redaktorów „Wiadomości” (tom zawiera listy Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej), Kontra, Londyn 2010.
• Wieszać czy nie wieszać? (wybór artykułów z lat 1950–1959), Kontra, Londyn 2015.
• Tajemnica żółtej willi i inne opowiadania, Kontra, Londyn 2015.
• Listy do i od Redakcji „Kultury” (tom zawiera listy Mackiewicza oraz Barbary Toporskiej), Kontra, Londyn 2015.
• Szabla i pałka gumowa (wybór artykułów z lat 1960–1967), Kontra, Londyn 2015.
• Wielkie tabu i drobne fałszerstwa (wybór artykułów z lat 1968–1985), Kontra, Londyn 2015.
• Listy (książka zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Pawła Jankowskiego), Kontra, Londyn 2017.
• Nudis verbis. Suplement (książka zawiera tekst pierwszego numeru czasopisma „Alarm”, wydawanego przez Józefa Mackiewicza i Barbarę Toporską w Warszawie, w roku 1944), Kontra, Londyn 2017.
• Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Juliusza Sakowskiego), Kontra, Londyn 2019.
• Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej, Michała Chmielowca i Ireny Chmielowcowej), Kontra, Londyn 2019.
• Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej oraz Janusza Kowalewskiego), Kontra, Londyn 2019.
• Gest rycerskiej tradycji (wybór felietonów), Kontra, Londyn 2020.
• Najstarsi tego nie pamiętają ludzie (wybór artykułów i felietonów), Kontra, Londyn 2021.
• Nie wychylać się! (wybór artykułów i felietonów), Kontra, Londyn 2021.
• Wrzaski i bomby (wybór artykułów i felietonów), Kontra, Londyn 2021.
• Listy (tom zawiera listy Józefa Mackiewicza, Barbary Toporskiej i Michała Pawlikowskiego), Kontra, Londyn 2022.
• Wielka Niewiadoma. Listy do i od różnych osób, Kontra, Londyn 2021.

TŁUMACZENIA:

angielski:

• In the shadow of the cross [W cieniu krzyża], tłum. Wiktor Moszczyński, New York: Contra Publishing, 1973.
• Road to Nowhere [Droga donikąd], tłum. Lew Sapieha, London: Collins & Harvill Press, 1963.
• The triumph of provocation [Zwycięstwo prowokacji], tłum. Jerzy Haptmann, Sevdia Darejan Lukac, Martin Dewhirst, New Haven, London: Yale University Press, 2009.

czeski:

• Cesta nikam [Droga donikąd], tłum. Marcela Bramborova, Praha: Volvox Globator, 2020.

francuski:

• Katyn [Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, z przedmową gen. Władysława Andersa], tłum. Jean Sendy, Paris: Editions France Empire, 1949.
• L'affaire du colonel Miassoïedov [Sprawa pułkownika Miasojedowa], tłum. Laurence Dyèvre, Paris, Lausanne: Les Éditions Noir sur blanc, 2020.
• Le chemin qui ne mène nulle part [Droga donikąd], tłum Jean de Plater Syberg, Paris: Librairie Arthème Fayard, 1959.

hiszpański:

• El coronel, [Sprawa pułkownika Miasojedowa], tłum. Manuel Picos, Barcelona: Luis de Carait, 1973.
• La masacre del bosque de Katyn: crimen sin juicio ni sentencia [Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary], Argentina: Ediciones Sieghels, 2016.

litewski:

• Kelias i niekur [Drogi donikąd], tłum. Leonardas Vilkas, Vilnius: Adai, 2008.
• Nereikia garsiai kalbėti [Nie trzeba głośno mówić], tłum. Aldona Baliulienė, Vilnius: Briedis, 2015.
• Tiesa akių nebado [Prawda w oczy nie kole], tłum. Jonas Malinauskas, Vilnius: Aidai, 2015.

niemiecki:

• Der Oberst: die Affäre Mjassojedow [Sprawa pułkownika Miasojedowa], tłum. Wolfgang Grycz, München: J. Pfeiffer, 1967.
• Der Weg ins Nirgendwo [Droga donikąd], tłum.Armin Dross, München: W. G. Korn 1959.
• Tragödie an der Drau oder Die verratene Freiheit [Zbrodnia w dolinie rzeki Drawy], tłum. Armin Dross, München: W. G. Korn, 1957.

rosyjski:

• Pobeda provokacii [Zwycięstwo prowokacji], tłum. Galina Kryžickaâ, Sergej Kryžickij, London, Kanada: "Zarâ", 1983.

rumuński:

• Cazul masacrului de la Katyń: această carte a fost prima [Sprawa mordu katyńskiego. Ta książka była pierwsza], tłum. Constantin Geambașu, Cluj-Napoca: Casa Cărţii de Ştiinţă, 2020.
• Drumul spre nicăieri [Droga donikąd], tłum. Constantin Geambașu Cluj-Napoca: Casa Cărţii de Ştiinţă, 2019.
• Kontra [Kontra], tłum. Constantin Geambașu Cluj-Napoca: Casa Cărţii de Ştiinţă, 2021.
• Nu trebuie să vorbeşti cu voce tare [Nie trzeba głośni mówić], tłum. Constantin Geambașu Cluj-Napoca: Casa Cărţii de Ştiinţă, 2022.

węgierski:

• A Katyńi Tömeggyilkosság: ez a könyv volt az első [Sprawa mordu katyńskiego. Ta książka była pierwsza], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2011.
• A kereszt árnyékában: külön vonal a gondviseléshez [W cieniu krzyża], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2007.
• A kommunista provokáció diadala [Zwycięstwo prowokacji], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2007.
• A Vatikán a vörös csillag árnyékában [Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2012.
• Az ezredes [Sprawa pułkownika Miasojedowa], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2014.
• Bevesszük Varsót! [Lewa wolna], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2021.
• Kontra [Kontra], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2008.
• Minden másképp történt [Nie trzeba głośno mówić], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2017.
• Út a semmibe [Droga donikąd], tłum. Lajos Pálfalvi, Máriabesnyő: Attraktor, 2010.