(ur. 1932) – prozaik, dramaturg, autor scenariuszy i esejów, którego początkowa twórczość była osadzana w nurcie wiejskim. Stopniowo jednak ewoluowała, a powieści pisarza zaczęły przybierać kształt monologów ludzi podsumowujących swoje życie.

Debiutem książkowym Myśliwskiego był Nagi sad. Fabuła opowieści została zorganizowana wokół chłopskich doświadczeń i zmian, jakie dokonywały się na wsi w Polsce Ludowej. Problematykę tę pisarz poszerzył o refleksję antropologiczną, nadając jej znamiona uniwersalności.

Utworem, który na stałe wszedł do kanonu współczesnej prozy polskiej, jest Kamień na kamieniu – epicka panorama przedstawiająca życie na wsi od lat 20. do przełomu lat 70. i 80. XX wieku. Główny bohater książki, Szymon Pietruszka, staje się tu kronikarzem umierającej wspólnoty.

Z kolei narrator Widnokręgu, Piotr, jest miejskim inteligentem, któremu pisarz nadał wiele własnych cech. We wspomnieniach wraca do zdarzeń, które naznaczyły jego dzieciństwo. W świecie aktualnym Piotr to zmęczony życiem mężczyzna, usiłujący nakreślić tytułowy widnokrąg, a więc opisać i zrozumieć granice dostępnego mu świata.

W Traktacie o łuskaniu fasoli Myśliwski ponownie posłużył się swoją ulubioną formą monologu. To opowieść starszego człowieka, który pracuje jako stróż. Najstarsze przywoływane przez niego zdarzenia sięgają lat niemieckiej okupacji, najnowsze dotyczą współczesności. Stają się one punktem wyjścia do refleksji nad rolą przeznaczenia i przypadku w ludzkim życiu.

Monologiem jest również Ostatnie rozdanie. Wypowiedź bohatera została uzupełniona listami, które przez kilkadziesiąt lat otrzymywał od dawnej miłości. Temat życiowej porażki został tu potraktowany z filozoficzną dociekliwością. Myśliwski skłania bowiem czytelnika do próby odpowiedzi na pytanie, na jakiej podstawie orzekamy o udanej bądź nieudanej egzystencji.

Te rozważania kontynuuje autor w Uchu igielnym. Tytułowe określenie nawiązuje do Furtki Dominikańskiej w Sandomierzu, gdzie Myśliwski dorastał, a także do znanej z Ewangelii alegorii trudu osiągnięcia zbawienia. U Myśliwskiego przechodzenie przez ucho igielne skutkuje zapętleniem czasu, rozciągniętego od dwudziestolecia międzywojennego do współczesności.

Swoistym podsumowaniem dotychczasowej twórczości Myśliwskiego jest wydana z okazji jego dziewięćdziesiątych urodzin książka W środku jesteśmy baśnią. Zebrane w niej zostały rozproszone teksty autora, zapisy jego publicznych wystąpień, a także najciekawsze przeprowadzone z nim wywiady.

Co pewien czas na scenach teatralnych wystawiane są dramaty i adaptacje powieści Myśliwskiego. Po teksty te sięgali tacy reżyserzy, jak: Kazimierz Dejmek, Izabella Cywińska czy Krzysztof Nazar. Głośnym echem odbiła się adaptacja Widnokręgu w reżyserii Michała Kotańskiego, która została zaprezentowana w Teatrze Narodowym w Islandii w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura inspirująca”.

Myśliwski jest laureatem wielu nagród literackich (był między innymi dwukrotnie uhonorowany Nagrodą Literacką „Nike” – za Widnokrąg i Traktat o łuskaniu fasoli). Został wyróżniony odznaczeniami i orderami państwowymi, w tym Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Jest również doktorem honoris causa kilku polskich uniwersytetów. Jego dzieła były tłumaczone na wiele języków. W 2011 roku Traktat o łuskaniu fasoli w przekładzie Margot Carlier został wyróżniony we Francji Nagrodą Literacką Saint-Emilion za powieść zagraniczną, zaś powieść Kamień na kamieniu, przetłumaczona przez Billa Johnstona, zdobyła w 2012 roku w Nowym Jorku The Best Translated Book Award. Ucho igielne zwyciężyło z kolei na Litwie w plebiscycie Przekład Roku 2020 w kategorii Współczesna literatura piękna.

BIBLIOGRAFIA

proza:

• Nagi sad, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
• Pałac, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
• Kamień na kamieniu, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984.
• Widnokrąg, Warszawa: Muza, 1996.
• Traktat o łuskaniu fasoli, Kraków: Znak, 2006.
• Ostatnie rozdanie, Kraków: Znak, 2013.
• Ucho igielne, Kraków: Znak, 2018.

dramaty:

• Drzewo, Szczecin: Glob, 1989.
• Requiem dla gospodyni. Sztuka w dwóch aktach, Warszawa: Muza, 2000.
• Złodziej. Klucznik. Drzewo. Requiem dla gospodyni, Kraków: Znak, 2023.

eseje, rozmowy:

• W środku jesteśmy baśnią. Mowy i rozmowy, Kraków: Znak, 2022.

TŁUMACZENIA

angielski:

• The palace [Pałac], tłum. Ursula Phillips, London–Chester Springs: Peter Owen, 1991.
• Stone upon stone [Kamień na kamieniu], tłum. Bill Johnston, New York: Archipelago Books, 2011.
• A Treatise on Shelling Beans [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Bill Johnston, New York: Archipelago Books, 2013.

bułgarski:

• Камък върху камък. Роман [Kamień na kamieniu], tłum. Galina Belinska, Sofija: Narodna Kultura, 1987.

chorwacki:

• Traktat o ljuštenju graha [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Mladen Martić, Zagreb: Naklada Ljevak, 2015.

czeski:

• Na kameni kámen [Kamień na kamieniu], tłum. Josef Vlášek, Praha: Odeon, 1986.
• Zloděj: drama bez jednání a bez scén [Złodziej], tłum. Josef Vlášek, Praha: Dilia, 1990.
• Traktát o louskání fazolí [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Lenka Daňhelová, Praha: Havran, 2010.
• Obzor [Widnokrąg], tłum. Lenka Kuhar Daňhelová, Praha: Havran, 2020.

esperanto:

• La palaco [Pałac], tłum. Tomasz Chmielik, Svidniko: T. Chmielik: Fondumo Edmond kaj Yvonne Privat, 1992.

estoński:

• Kivi peal on kivi [Kamień na kamieniu], tłum. Olev Jōgi, Tallinn: Èèsti Raamat, 1988.

francuski:

• L’Art d’écrosser les haricots [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Margot Carlier, Arles: Actes Sud, 2010.
• La dernière partie [Ostatnie rozdanie], tłum. Margot Carlier, Arles: Actes Sud, 2016.

gruziński:

• K’va k’vaze [Kamień na kamieniu], tłum. Ambrosi Grišikašvili, Tbilisi: [b.w.], 2001.

hebrajski:

• הרהור על קילוף שעועית [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Anat Zajdman, Or Jehuda: Kinneret Zmora-Bitan Dvir, 2010.

hiszpański:

• El arte de desgranar alubias [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Francisco Javier Villaverde, Madrid: 451 Editores, 2011.

litewski:

• Akmuo ant akmens [Kamień na kamieniu], tłum. Judita Grigienė, Vilnius: Vaga, 1992.
• Traktatas apie pupelių gliaudymą [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Kazys Uscila, Vilnius: Mintis, 2009.
• Akiratis [Widnokrąg], tłum. Vyturys Jarutis, Vilnius: Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, 2017.
• Paskutinis išdalijimas [Ostatnie rozdanie], tłum. Kazys Uscila, Vilnius: Mintis, 2018.
• Adatos ąsa [Ucho igielne], tłum. Kazys Uscila, Vilnius: Mintis, 2020.

łotewski:

• Akmens uz akmęna [Kamień na kamieniu], tłum. Vija Brangule, Riga: Liesma, 1988.

niderlandzki:

• Over het doppen van bonen [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2009.
• Steen op steen [Kamień na kamieniu], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2012.
• De laatste hand [Ostatnie rozdanie], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2016.
• De horizon [Widnokrąg], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Querido, 2017.

niemiecki:

• Der nackte Garten [Nagi sad], tłum. Caesar Rymarowicz. Berlin–Weimar: Aufbau-Verlag, 1974.
• Stein auf Stein [Kamień na kamieniu], tłum. Henryk Bereska, Berlin–Weimar: Aufbau-Verlag, 1990.
• Der helle Horizont [Widnokrąg], tłum. Roswitha Matwin-Buschmann, München: btb, 2005.

rosyjski:

• Камень на камень [Kamień na kamieniu], tłum. Ksenia Starosielska, Moskwa: Raduga, 1987.

rumuński:

• Piatra peste piatra [Kamień na kamieniu], tłum. Pavel Mocanu, Ion Dodu Bălan, Bucureşti: Univers, 1987.
• Orizont [Widnokrąg], tłum. Stan Velea, Bucureşti: Saeculum, 2000.

serbski:

• Traktat o čišćenju pasulja [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Jovan Jovanović, Beograd: Clio, 2013.

słowacki:

• Kameň na kameni [Kamień na kamieniu], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Slovensky Spisovatel, 1989.
• Horizont [Widnokrąg], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Kalligram, 2007.
• Traktát o lúštení fazule [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Kalligram, 2010.

słoweński:

• Traktat o luščenju fižola [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Staša Pavlović, Ljubljana: Mladinska knjiga, 2014.

turecki:

• Taş taş üstünde [Kamień na kamieniu], tłum. Neşe Taluy Yüce, Istanbul: Aylak Adam, 2016.

węgierski:

• Pásztorkastély [Pałac], tłum. Irén Fejér, Budapest: Magvető, 1986.
• Értekezés a babfejtésről [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Péter Hermann, Budapest: Poligráf, 2019.
• Látóhatár [Widnokrąg], tłum. Péter Józsa, Budapest: Széphalom Könyvműhely, 2006.

włoski:

• L’arte di sgranare i fagioli [Traktat o łuskaniu fasoli], tłum. Alessandro Amenta, Roma: Gaffi, 2012.

Ela Lempp; MHS