(1934–2021) – prawnik, dziennikarz, pisarz, jeden z najwybitniejszych polskich publicystów.

W 1955 ukończył prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był zatrudniony między innymi w redakcji „Po Prostu”, pracował jako reporter, redagował „Życie i Nowoczesność”. W latach 1971–1974 był kierownikiem Pracowni Prognoz Rozwoju Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Informatyki. Następnie skupił się na pisaniu oraz działalności politycznej i społecznej. W 1988 był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Brał też udział w rozmowach Okrągłego Stołu jako członek obrad plenarnych oraz podzespołu ds. stowarzyszeń. Był prezesem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1980–1990), prezesem Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” (1991–1992), współzałożycielem, a następnie przewodniczącym Fundacji Centrum Prasowe dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej (w 2007 stanął na czele jej zarządu), działał też w radzie programowej Stowarzyszenia Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W latach 1997–2001 zasiadał w radzie programowej, a od 2002 w radzie konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy. Działał w różnych mediach i instytucjach, był też członkiem wielu gremiów, między innymi kapituły ustanowionej w 2013 Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej.

Już w latach 60. XX wieku, na początku kariery, Bratkowski dał się poznać jako wyróżniający się dziennikarz i reportażysta; wcześnie też określił swoje zainteresowania – zajął się problematyką ekonomiczną, historią gospodarki i inżynierii oraz sprawami zarządzania. O tych zagadnieniach wypowiada się zasadniczo jako humanista, omawiając ich aspekty kulturowe. Bratkowskiego fascynują idee leżące u podstaw kultury materialnej i metod gospodarowania tak dawnych, jak i współczesnych społeczeństw. Autor w sposób niezwykle ciekawy łączy w swoich szkicach i felietonach refleksję nad zjawiskami z przeszłości z problemami współczesnymi. W dwu najważniejszych książkach z lat 70. (Skąd przychodzimy oraz Z czym do nieśmiertelności) proponuje oryginalne spojrzenie na polską tradycję historyczną, w skomplikowanych dziejach Polaków szukając tego, co pragmatyczne i sprzyjające rozwojowi myśli naukowej i technicznej. Stefan Bratkowski to bez wątpienia najbardziej znany orędownik nowoczesności, permanentny pozytywista (pragmatysta). Jego poglądy wyrażane w setkach artykułów krążą nieprzerwanie wokół tych samych idei i wartości – to pochwała dobrej roboty, samorządności i wolności gospodarczej w duchu solidaryzmu społecznego. Sformułowane przez niego programy reform i wizje ładu społeczno-ekonomicznego nieodmiennie stają się przedmiotem gorących dyskusji, będąc ważnym elementem polskiego życia intelektualnego. Bratkowski pisze z wielką swadą, a jego teksty odznaczają się precyzją wykładu, poświadczając nieprzeciętny talent i erudycję autora.

W drugiej połowie lat 90. XX wieku zwrócił na siebie uwagę jako autor dwu interesujących książek eseistycznych. W pierwszej z nich (Wiosna Europy) wszechstronnie wyłożone zostały idee średniowiecznego uniwersalizmu europejskiego. Bratkowski wskazuje związki tamtej odległej problematyki z dzisiejszymi dyskusjami o integracji europejskiej. Fascynuje go także postać Sylwestra II, papieża, który nakreślił śmiałą wizję wspólnej chrześcijańskiej Europy, a zarazem był najwybitniejszym uczonym swojej epoki. Oryginalną publikacją jest również książka zatytułowana Najkrótsza historia Polski, w której w przystępny sposób i z wielką elokwencją – w formie zbliżonej do gawędy historycznej – przedstawił najważniejsze wydarzenia i procesy polityczne w dziejach narodu polskiego.

W swoich książkach podejmuje także kwestie historyczne i społeczne dotyczące Polski oraz Europy, opisuje też historię Żydów w Polsce i stosunki polsko-żydowskie, a także porusza temat odpowiedzialności za przyszłość.

Jest autorem scenariuszy części odcinków (odc. 7–13) telewizyjnego serialu historycznego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1979–1981) oraz reżyserem etiud filmowych Wyszedł z domu i nie wrócił (1961) i Gdy ginie król (1961).

Uhonorowany licznymi nagrodami, w tym Nagrodą im. Adolfa Bocheńskiego (1980), Nagrodą Kisiela, Nagrodą Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego (1997), został też dwukrotnie nagrodzony przez ZAiKS: z okazji 100-lecia (2018) i Nagrodą Specjalną (2019). W 2015 roku otrzymał od Akademii Telewizyjnej Super Wiktora. W 2011 roku odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

BIBLIOGRAFIA (wybór)

• Księga wróżb prawdziwych, Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie „Horyzonty”, 1968.
• Świat, w którym żyjemy, Warszawa: Horyzonty, 1970.
• Skąd przychodzimy? Opowieści z drugiego kwadratu, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1978; wydanie poprawione i rozszerzone: BGW, 1993.
• Z czym do nieśmiertelności, Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1977; wydanie 2 rozszerzone: 1979.
• Oddalający się kontynent, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
• Nie tak stromo pod tę górę. Krótki poradnik dla tych, którzy nie wiedzą, że nic się nie da zrobić, Warszawa: Książka i Wiedza, 1980.
• Nowy Marsyliusz czyli Społeczeństwo inteligentne, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981.
• Którędy do dobrobytu wsi. O dwóch polskich chłopskich cudach, o kilku wypróbowanych sposobach (polskich, niemieckich, angielskich i amerykańskich) na zdobywanie pieniędzy i o tym, jak uwierzyć, że można samemu dać sobie radę – zamiast blokować drogi, strajkować, głodować, protestować i niepotrzebnie zrażać do siebie resztę społeczeństwa, Warszawa: Nowoczesność – Fundacja im. Macieja Rataja, 1993.
• Jak robić interesy razem, Warszawa: Iskry, 1997.
• Wiosna Europy. Mnisi, królowie i wizjonerzy, Warszawa: Iskry, 1997.
• Najkrótsza historia Polski, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998.
• Pan Nowogród Wielki, Warszawa: Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1999.
• Podróż do nowej przeszłości, Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2000.
• Pod wspólnym niebem. Krótka historia Żydów w Polsce i stosunków polsko-żydowskich, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 2001.
• Nieco inna historia cywilizacji. Dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, Warszawa: Wydawnictwo Nowoczesność, 2003.
• Sztafeta „Z”, Radom: Instytut Technologii Eksploatacji, cop. 2004.
• Kim chcą być Niemcy, Warszawa: Prószyński i S-ka, cop. 2006.
• Kim chcą być Polacy, Warszawa: Prószyński i S-ka, cop. 2007.
• Teksty wywrotowe 1992‒2008, Warszawa: Wydawnictwo Pert, Naj-Comp P. Lech, M. Jędrzejewski, cop. 2008.
• Atlantyda tak nie daleko, Warszawa: Wydawnictwo Pert, Naj-Comp P. Lech, M. Jędrzejewski, cop. 2009.
• W drodze do Montaigne, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 2012.
• Kto na to przyzwolił? Szkic o odpowiedzialności za przyszłą historię, Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka, 2013.

EZ