(ur. 1963) – poeta, eseista, dziennikarz radiowy, krytyk literacki.

Absolwent polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, związany w latach 80. XX wieku z kontestatorską grupą „brulionu”. Showman, świetnie prezentujący własne środowisko na imprezach publicznych, typ artysty spełniającego się w tłumie, w kontakcie z szeroką publicznością. W latach 2000–2003 był związany z tygodnikiem „Przekrój”, później pracował między innymi w krakowskim Instytucie Książki i TVP Kultura. Był też zastępcą redaktora naczelnego i sekretarzem redakcji w „Dzienniku Polskim”, redaktorem naczelnym czasopisma „Arte” oraz dyrektorem programowym Bruno Schulz Festiwal we Wrocławiu. Był regularnym uczestnikiem publikowanego w latach 2010–2015 pisma mówionego „Gadający Pies”.

Jego debiutancki tom wierszy Pomieszanie tkwi korzeniami w dokonaniach poetyckich poprzedników z pokolenia Nowej Fali. Następny zbiór, Sosnowiec jest jak kobieta, przynosi znamienną dla współczesnego artysty niewiarę w moc poetyckiego spełnienia: „Rana opatrzona słowem wcale nie mniej boli” – powiada poeta. Rzeczywistość wyobrażona w jego wczesnych wierszach celowo jest nieatrakcyjna, pokryta nalotem kurzu i smutku – w czym nietrudno dostrzec silny wpływ poezji stanu wojennego. Bardziej symptomatyczne dla twórczości Barana są jego kolejne dzieła: autorskie tomiki Zabiegi miłosne, Sprzeczne fragmenty oraz – zredagowana wspólnie z przyjaciółmi Marcinem Sendeckim i Marcinem Świetlickim – antologia Długie pożegnanie. Tribute to Raymond Chandler. Wiersze te uobecniają różne wzorce poezji erotycznej. Poeta jest zdobywcą – kobiet i lądów nieznanych. Podbija je słowem, które nastraja na nutę swych mistrzów – Mickiewicza, Nabokova, Kawafisa i Chandlera. Chandler ma dla poetów z pokolenia „bruLionu” wartość szczególną – jest na wpół ironicznym, na wpół poważnym ucieleśnieniem męskich cnót, chropowatego języka, gorzkich sentymentów i rozczarowań wieku dojrzałego. Dla samego Barana znaczenie zasadnicze zyskują dwa aspekty ludzkiego życia, śmiertelność i erotyzm, jak o tym zresztą powiadamia tytuł następnego tomiku: Tanero. Poeta „chciałby” być używającym życia sybarytą, lecz nie pozwala mu na to wszechobecny Tanatos; „Urodziłem się, aby umrzeć”, czytamy w jednym z wierszy. Podobnie w poświęceniu życia metafizycznym roztrząsaniom (czy choćby spokojnej egzystencji ojca rodziny) przeszkadza Eros, którego najróżniejsze wcielenia przedstawia Baran z prawdziwym mistrzostwem. Temu właśnie rozdarciu zawdzięczają jego wiersze swój cały dramatyzm, poza tym bowiem konstruowane są bardzo klasycznie, bez żadnych ekstrawagancji w zakresie języka czy obrazowania. Kolejna książka, Prozak liryczny, przynosi pewne urozmaicenie w zakresie formy, jest bowiem zbiorem niestroniących od groteski liryków prozą, poza tym jednak do dorobku poety niewiele wnosi, będąc raczej świadectwem twórczego kryzysu. O skłonności do poszukiwań formalnych świadczy też opublikowany osobno poemat Bóg raczy wiedzieć, zawierający narracje, aforyzmy, teatralne dialogi i wstawki o charakterze encyklopedycznym. W nowych wierszach Barana zauważamy powrót do dawnych zainteresowań; opisy niektórych kobiet świata sąsiadują tu z dylematami mężczyzny, który głęboką i tradycyjną religijność łączy z równie głębokim zamiłowaniem do gier liczbowych. Wielki spokój i prostota, z jaką Baran wypowiada swoje wrażenia i przemyślenia, czyni jego utwory wymarzonym materiałem dla tłumaczy, których niejednokrotnie zniechęcają zbytnie zawiłości metaforyki i składni.

W 1997 roku za tom Zabiegi miłosne Baran był nominowany do Nagrody Literackiej „Nike”. W 2013 roku za tom wierszy Niemal całkowita utrata płynności otrzymał z jednocześnie Nagrodę Literackiej Dyni w kategorii „Najgorsza Książka Roku” oraz Wrocławską Nagrodę Poetycką „Silesius”.

BIBLIOGRAFIA

• Pomieszanie, Kraków: Oficyna Literacka, 1990.
• Sosnowiec jest jak kobieta, Kraków‒Warszawa: „brulion”, 1992.
• Zabiegi miłosne, Kraków: Baran i Suszczyński, 1996.
• Sprzeczne fragmenty, Poznań: Wydawnictwo a5, 1996.
• Długie pożegnanie. Tribute to Raymond Chandler (wraz z Marcinem Sendeckim i Marcinem Świetlickim), Kraków: Zebra, 1997.
• Tanero, Kraków: Oficyna Literacka, 1998.
• Prozak liryczny, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999.
• Bóg raczy wiedzieć, Kraków: Zebra, 2000.
• Destylat, Kraków: Zielona Sowa, 2001.
• Gnijąca wisienka, Kraków: Wydawnictwo a5, 2003.
• Mistyka i zmysły (zbiór wierszy), Kraków–Budapeszt: Austeria, 2008.
• Niemal całkowita utrata płynności, Kraków: EMG, 2012.
• Zebrane wiersze i poematy 1983–2013, Kraków: EMG, 2013.

TŁUMACZENIA

angielski:

• Sosnowiec Is Like a Woman [Sosnowiec jest jak kobieta], St. Andrews: Verse, University of St. Andrews, 1993.

bułgarski:

• w antologii: Antologiâ na novata polska poeziâ, Sofija: Sv. K. Ohridski; Kasiopeâ, 2006.

czeski:

• w antologii: Biale propasti, Skalice nad Suitavou: Host/Weles, 1997.

francuski:

• Poésie [wybór Karla Dedeciusa], Paris: Les Éditions Noir sur Blanc, 2000.

niemiecki:

• Poesie [wybór Karla Dedeciusa], Zürich: Ammann, 1996.
• w antologii: Das Unsichtbare Lieben. Neue Polonische Lirik, Köln: Kristen Gutke Verlag, 1998.

słowacki:

• wybór wierszy z tomików Pomieszanie; Sosnowiec i in.: Out of record, tłum. Karol Chmel, Banská Bystrica: Drewo a Srd, 2000.

słoweński:

• pojedyncze wiersze w katalogu spotkań literackich: „Vilenica ’95”, 1995.

węgierski:

• w antologii: A sárkány szemébe nézek és vállat vonok: 31 kortárs lengyel költő, tłum. Viktória Szathmáry-Kellermann [et al.], Budapest: Petőfi Kulturális Ügynökség, 2021.

EZ