(1932–2013) – pisarka, scenarzystka; autorka powieści sensacyjnych, kryminalnych oraz książek dla dzieci i młodzieży

Z wykształcenia architektka, od lat 50. XX wieku publikowała teksty prozatorskie w piśmie „Kultura i Życie”. Od debiutu powieściowego (Klin, 1964) zajmowała się głównie pisaniem; była jedną z najpopularniejszych współczesnych powieściopisarek polskich i też jedną z najpłodniejszych, w latach 90. XX wieku ogłaszała średnio dwie książki w ciągu roku.

W twórczości Chmielewskiej można wyróżnić co najmniej trzy grupy utworów: powieści kryminalne, twórczość adresowaną do młodych czytelników oraz dowcipne poradniki w rodzaju Jak wytrzymać z mężczyzną? (1996), Jak wytrzymać ze sobą nawzajem (2001).  Szczególną popularność – już w latach 70. XX wieku – zyskała jako autorka powieści kryminalnych. Jej utwory osiągały imponujące nakłady w dzisiejszej Rosji (ponad 8 milionów sprzedanych egzemplarzy), gdzie uznawana była za jedną z najważniejszych pisarek zagranicznych.

Pisarka chętnie układała swoje dzieła w cykle powieściowe, które spajają wspólni bohaterowie i odwołania do zdarzeń znanych czytelnikom z wcześniejszych książek. Nie znaczy to jednak, iż Joanna Chmielewska pisała wyłącznie dla swoich fanów. Wielokrotnie próbowano, choć bez powodzenia, objaśnić fenomen popularności jej prozy. Można jedynie wskazać na kilka istotnych czynników. W latach istnienia Polski Ludowej nad kryminałami Chmielewskiej unosiła się pewna „egzotyka” wynikająca stąd, iż pisarka oprowadzała czytelnika po takich miejscach jak kopenhaskie kasyno czy rezydencja brazylijskiego mafioso. Było w tych książkach wszystko to, co wysoko ceni sobie konsument literackiej rozrywki: porwania, przebieranki, gwałtowne zmiany akcji, zaskakujące puenty. Pośród zalet tego pisarstwa najczęściej wskazuje się na dystans, jaki zachowuje autorka względem zastanych konwencji gatunkowych, dowcip językowy, łagodną ironię. Książki te są po prostu pogodne, niezwykle przyjazne czytelnikowi, któremu nie przeszkadza choćby to, iż pisarka nie stroni od ujęć i efektów groteskowych. W jej kryminałach dreszczykiem i humorkiem, należących do podgatunku tzw.  kryminałów ironicznych, może się choćby zdarzyć, iż ofiara zamordowana na początku opowieści w finale utworu oświadczy, że tylko udawała trupa.

Duże zainteresowanie wzbudzała – co zrozumiałe – osoba autorki, która była kobietą niekonwencjonalną, osobowością pod niemal każdym względem nietuzinkową. Wychodząc naprzeciw tym zainteresowaniom, Joanna Chmielewska opublikowała pięciotomową Autobiografię (1994), gdzie nie tylko ujawniła wiele szczegółów ze swego prywatnego życia, ale i sformułowała mnóstwo opinii o charakterze politycznym, a także zawarła sporo przemyśleń na temat własnej kariery literackiej. Jak na osobę niekonwencjonalną przystało – większość tych konstatacji to myśli tyleż błyskotliwe, co kontrowersyjne.

W 2004 roku Chmielewska została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

BIBLIOGRAFIA (wybór)

sensacja i kryminał:

• Klin, Warszawa: Czytelnik, 1964.
• Wszyscy jesteśmy podejrzani, Warszawa: Czytelnik, 1966.
• Krokodyl z kraju Karoliny, Warszawa: Czytelnik, 1969.
• Całe zdanie nieboszczyka, Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Lesio. Powieść, nie da się ukryć, humorystyczna, Warszawa: Czytelnik, 1973.
• Wszystko czerwone, Warszawa: Czytelnik, 1974.
• Romans wszechczasów, Warszawa: Czytelnik, 1975.
• Boczne drogi, Warszawa: Czytelnik, 1976.
• Upiorny legat, Warszawa: Czytelnik, 1977.
• Studnie przodków, Warszawa: Czytelnik, 1979.
• Całe zdanie nieboszczyka, Warszawa: Alfa, 1988.
• Dzikie białko. Powieść historyczna z okresu międzykartkowego, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1990.
• Szajka bez końca, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1990.
• Tajemnica, Warszawa: „Interart”, 1992.
• Wyścigi, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1992.
• Zbieg okoliczności, Warszawa: Phantom Press International, 1993.
• Florencja córka Diabła, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1993.
• Drugi wątek, Warszawa: Vers, 1993.
• Duża polka, Warszawa: Vers, 1995.
• Lądowanie w Garwolinie, Warszawa: Vers, 1995.
• Wielki Diament, t. 1–2, Warszawa: Vers, 1996.
• Dwie głowy i jedna noga, Warszawa: Vers, 1996.
• Krowa niebiańska, Warszawa: Vers, 1997.
• Hazard, Warszawa: Vers, 1997.
• Harpie, Warszawa: Vers, 1998.
• Złota mucha, Warszawa: Vers, 1998.
• Najstarsza prawnuczka, Warszawa: Vers, 1999.
• Depozyt, Warszawa: Vers, 1999.
• Przeklęta bariera, Warszawa: Vers, 2000.
• Trudny trup, Warszawa: Kobra Media, 2001.
• (Nie)boszczyk mąż, Warszawa: Kobra Media, 2002.
• Pech, Warszawa: Kobra Media, 2002.
• Bułgarski bloczek, Kobra Media, 2003.
• Babski motyw, Kobra Media, 2003.
• Kocie worki, Kobra Media, 2004.
• Mnie zabić, Kobra Media, 2005.
• Krętka Blada, Warszawa: Kobra Media, 2006.
• Rzeź bezkręgowców, Warszawa: Kobra Media, 2007.
• Zapalniczka, Warszawa: Kobra Media, 2007.
• Porwanie, Warszawa: Klin, 2009.
• Byczki w pomidorach, Warszawa: Klin, 2010.
• Gwałt, Warszawa: Klin, 2011.
• Krwawa zemsta, Warszawa: Klin, 2012.
• Zbrodnia w efekcie, Warszawa: Wydawnictwo Olesiejuk, 2013.

dla dzieci i młodzieży:

• Zwyczajne życie, Warszawa: Wydawnictwo Harcerskie „Horyzonty”, 1974.
• Większy kawałek świata, Warszawa: Horyzonty, 1976.
• Nawiedzony dom, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1979.
• Wielkie zasługi, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1981.
• Duch, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983.
• Skarby, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1988.
• Ślepe szczęście, Warszawa: Alfa, 1990.
• 2/3 sukcesu, Warszawa: Alfa, 1991.
• Miś Pafnucy i jego skarb, Łódź: „Egida Westy”, 1991.
• Pafnucy i wielkie sprzątanie, Łódź: „Egida Westy”, 1992.
• Pafnucy, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1994.
• Las Pafnucego, Kobra Media, 2003.
• Humorkowo, Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2005.

proza autobiograficzna i poradniki:

• Autobiografia, t. 1: Dzieciństwo, Warszawa: Vers, 1993.
• Autobiografia, t. 2: Pierwsza młodość, Warszawa: Vers, 1994.
• Autobiografia, t. 3: Druga młodość, Warszawa: Vers, 1994.
• Autobiografia, t. 4: Trzecia młodość, Warszawa: Vers, 1994.
• Autobiografia, t. 5: Wieczna młodość, Warszawa: Vers, 1994.
• Jeden kierunek ruchu, Warszawa: Polski Dom Wydawniczy, 1994.
• Jak wytrzymać ze współczesną kobietą?, Warszawa: Wiedza i Życie, 1996.
• Jak wytrzymać z mężczyzną?, Warszawa: Wiedza i Życie, 1996.
• Książka poniekąd kucharska, Warszawa: Vers, 2000.
• Jak wytrzymać ze sobą nawzajem, Warszawa: Kobra Media, 2001.
• Przeciwko babom!, Warszawa: Kobra Media, 2005.
• Autobiografia, t. 6: Stare próchno, Warszawa: Kobra Media, 2006.
• Traktat o odchudzaniu, Warszawa: Kobra Media, 2007.
• Autobiografia, t. 7: Okropności, Warszawa: Kobra Media, 2008.

TŁUMACZENIA (wybór)

bułgarski:

• Всичко е червено [Wszystko czerwone], tłum. Sylwia Borisowa, Sofija: Colibri, 2005.
• Мъжо, мъртъв си [(Nie)boszczyk mąż], tłum. Sylwia Borisowa, Sofija: Colibri, 2006.

czeski:

• Zpráva od nebožtíka [Całe zdanie nieboszczyka], tłum. Jaroslav Simonides, Praha: Československý Spisovatel, 1976.
• Poplach s odkazem [Upiorny legat], tłum. Iva Daňková, Praha: Vyšehrad, 1985.
• Všude červená [Wszystko czerwone], tłum. Iva Daňková, Praha: Ikar, 2005.
• Zajíc v pytli [Kocie worki], tłum. Iva Daňková, Praha: Ikar, 2006.

estoński:

• Lesio, tłum. Ruth Karemäe, Tallinn: Olion, 2005.

hiszpański:

• Mala suerte [Pech], tłum. Joanna Orzechowska, Barcelona: Ediciones B, 2004.
• Un buen café mata a cualquiera [Kocie worki], tłum. Joanna Orzechowska, Barcelona: Zeta Bolsillo, 2006.

litewski:

• Krokodilas iš Šarlotes šalies [Krokodyl z kraju Karoliny], tłum. N. Salnikienė, Vilnius: Rosma, 1996.
• Įtariami mes visi [Wszyscy jestesmy podejrzani], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
• Romanų romanas [Romans wszechczasów], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1998.
• Šalutiniai keliai [Boczne drogi], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1998.
• Negyvėlio palikimas [Upiorny legat], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
• Vien tik raudona [Wszystko czerwone], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1998.
• Protėviu šuliniai [Studnie przodków], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 1999.
• Užkeiktas namas [Nawiedzony dom], tłum. Valdemaras Kvietkauskas, Kaunas: Eridanas, 1999.
• Ypatingi nuopelnai [Wielkie zasługi], tłum. Nomeda Berkuvienė, Kaunas: Eridanas, 1999.
• Dvilypė byla [Upiorny legat], tłum. Nomeda Berkuvienė, Kaunas: Eridanas, 1999.
• Didysis deimantas [Wielki diament], tłum. Violeta Šoblinskaitė, Kaunas: Eridanas, 2000.
• Mirtis hipodrome [Wyścigi], tłum. Jonas Bulovas, Kaunas: Eridanas, 2001

łotewski:

• Alleroda, jeb, Viss sarkans [Wszystko czerwone], tłum. Irēna Birzvalka, Rīga: Jumava, 1997.

niemiecki:

• Mords-Stimmung [Pech], tłum. Agnieszka Grzybkowska, München: Blanvalet, 2005.
• Mord ist Trumpf [Tajemnica], tłum. Anna Januszewska, München: Blanvalet, 2007.

rosyjski:

• Что сказал покойник [Całe zdanie nieboszczyka], tłum. Wiera Seliwanowa, Moskwa: Raduga, 1989.
• Избранное [wybór tekstów], tłum. Wiera Seliwanowa, Moskwa: Izdatielskaja Gruppa Progress-Bestseller, 1993.
• Особые заслуги [Wielkie zasługi], tłum. Elena Poleckaja, Moskwa: Fantom Press Inter V. M., 1995.
• Крокодил из страны Šarlotty [Krokodyl z kraju Karoliny], tłum. Ludmiła Ermiłowa, Moskwa: Fantom-Press, 2002.
• Колодцы предков [Studnie przodków], tłum. Wiera Seliwanowa, Moskwa: Fantom Press, 2010.
• Бега [Wyścigi], tłum. Liubow Stockaja, Moskwa: Astrel, 2010.
• Бесконечная шайка [Szajka bez końca], tłum. Wiera Seliwanowa, Moskwa: Fantom Press, 2010.
• Проклятое наследство [Upiorny legat], tłum. Wiera Seliwanowa, Sankt-Peterburg, Arkadia, 2022.
• Флоренция, дочь Дьявола [Florencja, córka Diabła], tłum. Liubow Stockaja, Sankt-Peterburg, 2023.

słowacki:

• Všetci sme podozriví [Wszyscy jesteśmy podejrzani], tłum. Hana Lerchová, Bratislava: Vydavatelstwo politickej literatury, 1967.
• Korunný svedok Interpolu [Całe zdanie nieboszczyka], tłum. Hilda Holinová, Bratislava: Smena, 1974.
• Leško [Lesio], tłum. Hana Lerchová, Bratislava: Pravda, 1976.
• Začarovaný dom [Nawiedzony dom], tłum. Olga Silnická, Bratislava: Mladé Letá, 1982.

szwedzki:

• Björnen Paffnusys äventyr [Pafnucy], tłum. Grażyna Bengtsson, Simrishamn: King Line, 1996.

AS