(ur. 1945) – poetka.

Ewa Lipska to jedna z najważniejszych polskich poetek współczesnych. Zadebiutowała w 1961 roku wierszami opublikowanymi w „Gazecie Krakowskiej”, a jej pierwszy tomik poetycki Wiersze ukazał się w 1967 roku. W latach 1970–1980 pracowała jako redaktor w dziale poezji Wydawnictwa Literackiego w Krakowie, równocześnie pracując nad własnymi wierszami. W 1991 roku wyjechała do Wiednia, gdzie pełniła różne funkcje przy Ambasadzie RP w Austrii. Jest członkinią polskiego i austriackiego PEN Clubu.

Od debiutanckiej książki po tomy najnowsze Ewa Lipska tworzy w charakterystycznym, rozpoznawalnym stylu i sięga po stałe motywy. Równocześnie jej poezja wciąż się odnawia. Krąg tematyczny jej wierszy stopniowo się rozszerza, a sposób obrazowania oparty na paradoksie, rozbijaniu utartych związków frazeologicznych i zaskakujących metaforach pozwala za każdym razem inaczej spojrzeć na świat i na relacje z drugim człowiekiem, w odkrywczy sposób nazwać odwieczne ludzkie emocje i lęki.

Stosunek do języka – nieufność wobec nadużyć, jakim bywa poddawany w dyskursie publicznym, złączona ze świadomością jego siły jako precyzyjnego narzędzia analizy i odkłamywania rzeczywistości – zbliża Lipską do innych poetów jej pokolenia, przedstawicieli Nowej Fali (Ryszard Krynicki, Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser). Z Nową Falą łączyło ją też odrzucenie ideologizacji kultury i wrażliwość na język propagandy, komunistyczną „nowomowę”. Niektóre jej wiersze z lat 70. XX wieku mają wyraźny podtekst polityczny, a zbiór Przechowalnia ciemności (1985) ukazał się w niezależnym obiegu wydawniczym, bowiem ton krytyczny wobec rzeczywistości stanu wojennego, choć wyrażony we właściwej Lipskiej, zdystansowanej formie, był nie do przyjęcia dla działającej wtedy cenzury.

Twórczość Lipskiej rozwijała się zawsze własnym, indywidualnym torem. „Tematem jej są lęki egzystencjalne, koszmar senny, choroby, szaleństwo. Tonacja – jest spokojna, rzeczowa, chwilami ironiczna. Styl – cechuje precyzja i siła” – pisał wybitny krytyk Jerzy Kwiatkowski po ukazaniu się Drugiego zbioru wierszy Lipskiej (1970). Motyw choroby, nieustannego zagrożenia, trwania na granicy życia i śmierci, wiążący się zresztą z osobistym doświadczeniem, wybrzmiewa we wczesnych wierszach Lipskiej szczególnie mocno. Równocześnie była i jest Lipska poetką miłości, choć i o niej pisze dyskretnie, z dystansem i w sposób całkowicie wyzbyty sentymentalizmu.

W swojej poezji Lipska z perspektywy jednostkowego doświadczenia przenikliwie diagnozuje współczesność, bezdroża kultury masowej, pułapki cywilizacji. Kilkanaście tomów wierszy i próz poetyckich z dwóch ostatnich dekad układa się w zdumiewająco szeroką panoramę świata przełomu tysiącleci. A w centrum pozostaje zawsze ten sam zdystansowany, nieco wyobcowany, nieco ironiczny, choć zarazem czuły obserwator. Doświadczający poczucia przemijania i wracający często do przeszłości, choć z poczuciem, że i ona nie stanowi bezpiecznego schronienia, bo nie była nigdy Arkadią, nie była niewinna.

Twórczość Lipskiej była wielokrotnie wykorzystywana przez artystów sceny muzycznej jako teksty piosenek. Jej wiersze śpiewali między innymi Marek Grechuta, Grzegorz Turnau i Anna Szałapak. Jako osobne publikacje wydawane były zbiory piosenek z jej tekstami oraz z zapisem nutowym.

Ewa Lipska jest laureatką wielu prestiżowych nagród w kraju, między innymi nagrody Fundacji im. Kościelskich (1973), nagrody Polskiego PEN Clubu (1992), nagrody Fundacji A. Jurzykowskiego (1993) i Nagrody Literackiej Gdynia (2011). Była kilkakrotnie nominowana do Nagrody Literackiej „Nike”: w 2004 za tomik Ja, w 2020 roku za tomik Miłość w trybie awaryjnym, w 2024 za prozę Wariacje Geldbergowskie. Otrzymała też liczne odznaczenia za granicą, między innymi serbską nagrodę poetycką „Zlatni ključ Smedereva” (2009), nagrodę poetycką Macedonii „Naim Frashëri” (2010), European Atlas of Lyrics Award (2014). W 2005 roku została odznaczona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

BIBLIOGRAFIA

poezja:

• Wiersze, Warszawa: „Czytelnik”, 1967.
• Drugi zbiór wierszy, Warszawa: „Czytelnik”, 1970.
• Trzeci zbiór wierszy, Warszawa: „Czytelnik”, 1972.
• Czwarty zbiór wierszy, Warszawa: „Czytelnik”, 1974.
• Piąty zbiór wierszy, Warszawa: „Czytelnik”, 1978.
• Żywa śmierć, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
• Przechowalnia ciemności, Warszawa: Przedświt / Warszawska Oficyna Poetów i Malarzy, 1985.
• Strefa ograniczonego postoju, Warszawa: „Czytelnik”, 1990.
• Stypendyści czasu, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1994.
• Ludzie dla początkujących, Poznań: Wydawnictwo a5, 1997.
• Życie zastępcze, Kraków: WL, 1998.
• Godziny poza godzinami, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1998.
• 1999, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999.
• Białe truskawki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.
• Sklepy zoologiczne, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.
• Sekwens, Warszawa: Świat Książki, 2003.
• Ja, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003.
• Gdzie indziej, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.
• Drzazga, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
• Pomarańcza Newtona, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.
• Pogłos, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010.
• Czytnik linii papilarnych, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015.
• Pamięć operacyjna, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2017.
• Miłość w trybie awaryjnym, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
• Kocia trzynastka czyli sKOTland yard, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2020.

wybory poezji:

• Dom spokojnej młodości. Wiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979.
• Poezje wybrane, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981.
• Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
• Utwory wybrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1986.
• Wakacje mizantropa. Utwory wybrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1993.
• Przechowalnia ciemności i inne wiersze, Warszawa: Anagram, 1994.
• Uwaga: stopień. Wiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.
• Wiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo a5, 2015.
• Nowy wybór wierszy, Kraków: Wydawnictwo a5, 2020.

proza:

• Sefer, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009.
• Droga pani Schubert..., Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2012.
• Miłość, droga pani Schubert..., Kraków: Wydawnictwo a5, 2013.
• Wariacje Geldbergowskie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023.

TŁUMACZENIA

albański:

• Mësohu me vdekjen [Ucz się śmierci; wybór wierszy], tłum. Mazllum Saneja, Prishtine: Sfinga, 2001.
• Unë [Ja], tłum. Mazllum Saneja, Prishtine: Rozafa, 2006.

angielski:

• Such times [wybór wierszy], tłum. Robert Colombo, Wacław Iwaniuk, Toronto: Hounslow, 1981.
• Poet? Criminal? Madman? [wybór wierszy z lat 1967–1990], tłum. Barbara Bogoczek, Tony Howard, London–Boston: Forest Books, 1991.
• Białe truskawki / White Strawberries [wydanie dwujęzyczne], tłum. Barbara Bogoczek, Tony Howard, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000.
• Pet shops and other poems [Sklepy zoologiczne i inne wiersze, wydanie dwujęzyczne], tłum. Barbara Bogoczek, Tony Howard, Todmorden: Arc, 2002.
• The holy order of tourists [wybór wierszy z lat 1967–2006, wydanie dwujęzyczne], tłum. Ryszard J. Reisner, Stockholm: Ars Interpres Publiscations, 2006.
• The New Century [wybór z: 1999, Sklepy zoologiczne, Ja, Gdzie indziej, Drzazga, Pomarańcza Newtona], tłum. Robin Davidson, Ewa Elżbieta Nowakowska, Illinois: Northwestern University Press, 2009.
• Sefer, tłum. Barbara Bogoczek, Tony Howard, Edmonton: Au Press, 2012.
• Dear Ms. Schubert [Droga pani Schubert], tłum. Robin Davidson, Ewa Elżbieta Nowakowska, Oxford: Princeton University Press, 2020.

białoruski:

• Dzień usich żywych [Wiersze wybrane], tłum. Andrzej Chadanowicz, Minsk: Logwinaj, 2015.

bośniacki:

• Tu [wybór z tomów: Pomarańcza Newtona, Sefer, Sklepy zoologiczne], tłum. Marina Trumić, Sarajewo: Connetum, 2010.

bułgarski:

• Ваканциите на мизантропа [Wakacje mizantropa. Utwory wybrane], tłum. Wiera Dejanowa, Sofija: Literaturen Forum, 1994.
• Портокалът на Нютон [Pomarańcza Newtona i inne wiersze], tłum. Wiera Dejanowa, Sofija: Stigmati, 2011.
• Скъпа госпожо Шуберт… [Droga pani Szubert…], tłum. Wiera Dejanowa, Sofija: Izdatelstwo za poezja DA, 2014.
• До последен дъх [wybór z tomów: Czytnik linii papilarnych, Pamięć operacyjna], tłum. Wiera Dejanowa, Sofija: Izdatelstwo „Ergo”, 2018.

czeski:

• Vernisáž : výbor z veršoů [wybór wierszy], tłum. Ludvík Štěpán, Praha: Československý spisovatel, 1979.
• Prorok [wybór wierszy], tłum. Ludvík Štěpán, Praha: Československý spisovatel, 1979.
• Okamžik nepozornosti [wybór wierszy], tłum. Libor Martinek, Praha: Volvox Globator, 2006.

duński:

• En misantrops ferie [Wakacje mizantropa, wybór wierszy z lat 1967–1989], tłum. Janina Katz, Uffe Harder, Aarhus: Husets Forlag, 1990.
• Mennesker for begyndere [Ludzie dla początkujących], tłum. Janina Katz, Hans Hartmann, Århus: Husets Forlag/S.O.L., 1999.
• Verdens diskotek [Ja, Gdzie indziej], tłum. Janina Katz, Anne Hermann, Århus: Husets Forlag, 2005.
• I herberget Europa [wiersze z tomów Drzazga, Pomarańcza Newtona], tłum. Janina Katz, Anne Hermann, København: Tiderne Skifter, 2011.

francuski:

• Deux poétesses polonaises contemporaines: Ewa Lipska et Wisława Szymborska [wybór poezji E. Lipskiej i W. Szymborskiej], tłum. Isabelle Macor-Filarska, Mundolsheim: L’Ancrier, 1996.
• L’homme pour débutants: choix de poèmes [Ludzie dla początkujących: wiersze wybrane, wydanie dwujęzyczne], tłum. Isabelle Macor-Filarska, Grzegorz Splawinski, Beuvry: Maison de la poésie Nord-Pas-de-Calais, 2004.
• Moi, ailleurs, l’écharde [Ja, Gdzie Indziej, Drzazga], tłum. Isabelle Macor-Filarska, Irena Gudaniec-Barbier, Montpellier: Grèges, 2008.
• L’Orange de Newton [Pomarańcza Newtona], tłum. Isabelle Macor-Filarska, Irena Gudaniec-Barbier, Bruxelles: L’Arbre à paroles, 2012.
• L’amour, chère madame Schubert… [Miłość, droga pani Schubert… wydanie dwujęzyczne], tłum. Isabelle Macor, Nantes: Éditions LansKine, 2015.
• Rumeur suivi de Chère madame Schubert [Pogłos, Droga pani Schubert], tłum. Isabelle Macor, Nantes: Éditions LansKine, 2015.
• Lecteur d’empreintes digitales [Czytnik linii papilarnych], tłum. Isabelle Macor, Nantes: Éditions Lanskine, 2017.
• Pęknięte oko czasu: (Droga pani Schubert...) = L’œil fêlé du temps: (Chère madame Schubert…) [wybór z: Ludzie dla początkujących; 1999; Pogłos; Droga pani Schubert; Miłość, droga pani Schubert; wydanie dwujęzyczne], tłum. Elżbieta Jogałła, Budapeszt–Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2017.
• Mémoire opérationnelle/Pamięć operacyjna [wydanie dwujęzyczne], tłum. Isabelle Macor, Nantes: Éditions LansKine, 2020.
• L’amour en mode urgence [Miłość w trybie awaryjnym], tłum. Isabelle Macor, Corcoué-sur-Logne: Éditions LansKine, 2019.

hebrajski:

• מלתחה של עלטה [Przechowalnia ciemności, wybór wierszy], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Keshev, 2001.
• מוקדם לצעקה [Za wcześnie na krzyk, wybór wierszy z lat 1967–2005], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Keshev, 2005.
• גברת שוברט היקרה [Droga pani Schubert], tłum. Rafi Weichert, Tel Awiw: Keshev, 2023.

hiszpański:

• Fresas blancas / Białe truskawki [wydanie dwujęzyczne], tłum. Fernando Presa González, Madrid: Huerga y Fierro, 2001.
• Placebo [wybór wierszy], tłum. Elżbieta Bortkiewicz, Lucena, Córdoba: Juan de Mairena, 2009.
• La astilla / La naranja de Newton [Drzazga, Pomarańcza Newtona, wydanie dwujęzyczne], tłum. Antonio Benitez, Anna Sobieska, Somonte-Cenero: Ediciones Trea, 2010.
• Salida de emergencia [Wyjście awaryjne, wybór wierszy], tłum. Abel Murcia, Monterrey: Posdata Editores, 2012.

islandzki:

• Neyðarútgangur [wybór wierszy], tłum. Áslaug Agnarsdóttir, Bragi Ólafsson, Magnús Sigurðsson, Olga Holownia, Óskar Árni Óskarsson, Reykjavik: Dimma, 2016.

kataloński:

• Eixida d'emergència [wybór wierszy], tłum. Josep-Antoni Ysern, Lleida: Pàges, 2004.

macedoński:

• Portoklalot na Nǰutn [Pomarańcza Newtona], tłum. Petre Nakovski, Skopje: ViG Zenica, 2015.

niderlandzki:

• Huis voor een vredige jeugd [Dom Spokojnej Młodości], tłum. Adrian van Rijsewijk, Gent: Masereelfonds, 1982.
• Mensen voor beginners [Ludzie dla początkujących], tłum. Karol Lesman, Breda: De Geus, 2000.
• Splinter [Drzazga], tłum. Adrian van Rijsewijk, Breda: De Geus, 2007.
• Dr. Sefer [Sefer], tłum. Adrian van Rijsewijk, Baarn: Uitgeverij Marmer, 2010.
• Beste mevrouw Schubert [Droga pani Schubert…], tłum. Adrian van Rijsewijk, Gent: Poezjecentrum, 2015.
• Maffia: gedichten [wybór wierszy], tłum. Adrian van Rijsewijk, Rotterdam: Uitgeverij Douane, 2018.

niemiecki:

• Auf den Dächern der Mausoleen [wybór wierszy], tłum. Karl Dedecius, Peter Raina, Witold Wirpsza, Berlin: Oberbaum, 1983.
• Meine Zeit. Mein Leib. Mein Leben [wybór wierszy], tłum. Alois Woldan, Salzburg–Wien: Residenz-Verlag, 1990.
• Ersatzleben / Życie zastępcze [wybór wierszy, wydanie dwujęzyczne], tłum. Alois Woldan, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
• Achtung: Stufe [wybrane wiersze], tłum. Doreen Daume, Wien: Literaturverlag Droschl, 2004.

rosyjski:

• Мeстeчкo Мир / Miasteczko Świat [wybór wierszy, wydanie dwujęzyczne], tłum. Anatol Rojtman, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007.

serbski:

• Stipendisti vremena [Stypendyści czasu], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: KOV, 1998.
• Ja [1999, Sklepy zoologiczne, Ja], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Čigoja štampa, 2004.
• Негде другде [Gdzie indziej], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Prosveta, 2006.
• Њутнова наранџа [Pomarańcza Newtona], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: KOV, 2008.
• Пажња: степеник : изабрана поезија / Uwaga: stopień: poezja wybrana [wydanie dwujęzyczne], tłum. Biserka Rajčić, Smederevo: Newpress, 2009.
• Одјек [Pogłos], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: KOV, 2011.
• Draga gospođo Šubert... [Droga pani Schubert...; Miłość, droga pani Schubert...], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Treći Trg: Čigoja štampa, 2013.
• Turisti reči [wybór wierszy], tłum. Biserka Rajčić, Banja Luka: Kuća poezije, 2014.
• Čitač papilarnih linija [Czytnik linii papilarnych], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Treći Trg: Čigoja štampa, 2016.
• Centrifugirajuća nada, tłum. Biserka Rajčić, Banja Luka: Kuća poezije: Udruženje Poljaka, 2018.
• Ljubav u oštećenom stanju [Pamięć operacyjna, Miłość w trybie awaryjnym], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Treći Trg: Srebrno drvo, 2019.

słowacki:

• Sedemnást’ červených veveričiek [wybór wierszy], tłum. Karol Chmel, Banská Bystrica: Drewo a Srd, 2001.

szwedzki:

• Zon: dikter 1970–1994 [wybór wierszy], tłum. Anders Bodegård, Lund: Ellerströms, 1997.
• Kära fru Schubert [Droga pani Schubert…], tłum. Irena Grӧngerg, Lund: Ellerströms, 2015.
• Fingeravtrycksläsare [Czytnik linii papilarnych, Pamięć operacyjna], tłum. Jarema Bielawski, Uppsala: Bokförlaget Edda, 2018.
• Newtons apelsin: och andra dikter [Pomarańcza Newtona i inne wiersze], tłum. Irena Grönberg, Lund: Ellerströms, 2023.

węgierski:

• Versei [wybór wierszy], tłum. Grácia Kerényi, Budapest: Európa, 1979.
• Világ kisváros: válogatott versek [wybór wierszy], tłum. Zsille Gábor, Budapest: Írott Szó Alapítvány, 2021.

włoski:

• L’occhio incrinato del tempo [Droga pani Schubert...; Miłość, droga pani Schubert...], tłum. Marina Ciccarini, Roma: Armando Editore, 2013.
• 20 poesie, tłum. Paolo Statuti, Piateda: Edizioni CFR, 2014.
• Il lettore di impronte digitali e altre poesie [Czytnik linii papilarnych], tłum. Marina Ciccarini, Roma: Donzelli, 2017.

AS