(ur. 1949) – pisarz, tłumacz, światowej klasy znawca twórczości Samuela Becketta, inscenizator jego sztuk wystawianych w kraju i za granicą.

Antoni Libera zadebiutował w 1969 roku artykułem na temat powieści Miazga Jerzego Andrzejewskiego. Później zaczął też działalność tłumaczeniową. W 1972 roku ogłosił w „Twórczości” przekład fragmentów prozy Samuela Becketta. Z czasem przełożył wszystkie dzieła dramatyczne Becketta, a także część jego utworów prozatorskich i esejów. W 1984 roku został członkiem Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich i amerykańskiego Samuel Beckett Society. Od 1989 roku jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Libera jest autorem powieści Madame wydanej w 1998 roku. Jego debiut powieściowy uznano za wielkie wydarzenie literackie, książka błyskawicznie stała się bestsellerem, zainteresowali się nią zagraniczni wydawcy. Powieść Antoniego Libery – cyzelowana przez wiele lat – jest dziełem kunsztownie napisanym, pełnym aluzji literackich, parafraz, wyrafinowanych konceptów i subtelności. Akcja powieści została osadzona w ponurej rzeczywistości Polski Ludowej schyłku lat 60. XX wieku. Narrator opowiada o swoich latach nauki i o fascynacji starszą od niego, piękną, tajemniczą kobietą, która uczyła go francuskiego (tytułowa Madame). Wątek romansowy, choć wypełnia utwór, rozwijany jest powściągliwie. Trudno rozstrzygnąć, czy nastoletni bohater jest zakochany w swej nauczycielce, czy też podziwia ją jako istotę pochodzącą z „lepszego świata”, pachnącą francuskimi perfumami, dystyngowaną, świetnie wykształconą, pełną zniewalającego uroku. Madame to także – przynajmniej po części – powieści polityczna, rozrachunek z komunistyczną przeszłością.

Libera wydał także quasi-autobiograficzne książki Błogosławieństwo Becketta i inne wyznania literackie oraz Godot i jego cień. Pierwsza z nich to zbiór tekstów będących świadectwami pasji i zainteresowań literackich autora. Analizuje on zjawiska kultury masowej, zabiera głos na temat współczesnej historii, a jego teksty to zawsze barwne i zajmujące opowieści. Godot i jego cień to z kolei intelektualna autobiografia, a zarazem historia olśnienia, opowieść o „powinowactwie z wyboru” z pisarzem, którego twórczość towarzyszy Liberze od lat – Samuelem Beckettem.

Jako tłumacz Libera zajmował się też utworami Oscara Wilde’a, Williama Shakespeare’a czy Jeana Baptiste’a Racine’a. Spolszczył również tragedie Sofoklesa. Od lat związany jest z teatrem – jako autor adaptacji, reżyser, a także tłumacz librett operowych.

Jego teksty były wielokrotnie adaptowane na sceny teatralne oraz słuchowiska radiowe.

Antoni Libera jest kawalerem Orderu Orła Białego (2022), został także odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2010 roku wyróżniono go Srebrnym, a w 2018 Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Został też uhonorowany francuskim L’Ordre des Arts et des Lettres (2015).

Jego powieść Madame była nominowana do Nagrody Literackiej „Nike” w 1999 roku; Godot i jego cień zdobyła nominację do finału Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus” (2010) i szwajcarskiej Literackiej Nagrody im. Jana Michalskiego.

BIBLIOGRAFIA

• Madame, Kraków: Znak, 1998.
• Błogosławieństwo Becketta i inne wyznania literackie, Warszawa: Sic!, 2004.
• Godot i jego cień, Kraków: Znak, 2009.
• Niech się panu darzy i dwie inne nowele, Warszawa: Więź, 2013.
• Jesteście na Ziemi, na to rady nie ma! Dialogi o teatrze Samuela Becketta (wraz z Januszem Pydą OP), Kraków: Dominikańskie Studium Filozofii i Teologii, Kolegium Filozoficzno-Teologiczne Polskiej Prowincji Dominikanów, 2015.
• Radykalny sceptycyzm, Białystok: Wydawnictwo Prymat, 2020.
• Najlepiej się nie urodzić i inne teksty prozą, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2023.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA (wybór)

przekład na język polski:

z angielskiego:

• Samuel Beckett
  • Pisma prozą (2. tłumacz Piotr Kamiński), Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1982.
  • Czekając na Godota, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985.
  • Dzieła dramatyczne, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
  • Dramaty. Wybór, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995.
  • Wierność przegranej. Eseje (2. tłumacz Marcin Nowoszewski), Kraków: Znak, 1999.
  • Molloy i cztery nowele, Kraków: Znak, 2004.
  • No właśnie co. Dramaty i proza, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2010.
  • Eleutheria, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2021.
• Konstandinos Kawafis, Jeżeli do Itaki wybierasz się w podróż… Wiersze wybrane [przekład zapośredniczony przez tłumaczenia polskie, angielskie i francuskie], Kraków: Znak, 2011.
• William Shakespeare
  • Makbet, Warszawa: Noir sur Blanc, 2002.
  • Tragedie rzymskie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2021–2022.
• Sofokles
  • Trylogia Tebańska, Warszawa: Sic!, 2014.
  • Tragedie, t. 1–2, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2018.
• Oscar Wilde, Dwie sceny miłosne. Salome. Tragedia florencka, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2003.

z niemieckiego:

• Friedrich Hölderlin, Co się ostaje, ustanawiają poeci. Wiersze wybrane, Kraków: Znak, 2003.
• Friedrich Schiller, Dymitr, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2022.

z francuskiego:

• Jean Baptiste Racine, Tragedie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2019.

inne:

• Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich [transkrypcja na współczesną polszczyznę], Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2023.

TŁUMACZENIA (wybór)

angielski:

• Madame, tłum. Agnieszka Kołakowska, Edinburgh: Canongate, 2000; Melbourne: Text, 2001; New York: Farrar, Straus and Giroux, 2000.
• Dialogues on Beckett. Whatever happened to God? [Jesteście na ziemi, na to rady nie ma. Dialogi o teatrze Samuela Becketta], tłum. Agnieszka Kołakowska, London: Anthem Press, 2019.

białoruski:

• Мадам [Madame], tłum. Maryna Szoda, Minsk: Mastackaja litaratura, 2019.

bułgarski:

• Мадам [Madame], tłum. Lina Wasiljewa, Sofija: Trud, 2020.
• Токата в до мажор & други разкази [wybór tekstów prozą], tłum. Lina Wasiljewa, Sofija: Ergo, 2021.

czeski:

• Madame, tłum. Helena Stachová, Praha: Paseka, 2005.

fiński:

• Madame, tłum. Päivi Paloposki, Helsinki: Tammi, 2003.

francuski:

• Madame, tłum. Grażyna Erhard, Paris: Buchet Chastel, 2004.
• Godot et son ombre [Godot i jego cień], tłum. Véronique Patte, Paris: Les Éditions Noir sur Blanc, 2012.

grecki:

• Ī daskála tōn gallikō'n: mythistórīma, tłum. Fō'ntas Kondýlīs, Athina: Patákīs, 2002.

hebrajski:

• Mādā'm, tłum. Anat Zajdman, Tel Awiw: Yedioth, 2004.

hiszpański:

• Madame, tłum. Katarzyna Olszewska-Sonnenberg, Sergio Trigán, Barcelona: Tusquets, 2002.

kataloński:

• Madame, tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Proa, 2002.

litewski:

• Madame. Romanas, tłum. Vyturys Jarutis, Vilnius: Strofa, 2005.

niderlandzki:

• Madame, tłum. Esselien Hart, Amsterdam: Prometheus, 2002.

niemiecki:

• Madame, tłum. Karin Wolff, Monachium: DTV, 2000.

norweski:

• Madame, tłum. Jan Brodal, Oslo: Gyldendal, 2002.

portugalski:

• Madame, tłum. Teresa Fernandes Swiatkiewicz, Porto: Civilização, 2006.

rosyjski:

• Мадам [Madame], tłum. S. Makarcew, Moskwa: Nowe Litieraturne Obozrenie, 2004.
• Токката до мажор [wybór tekstów prozą], tłum. Anatol Niechaj, Sankt Petersburg: Wydawnictwo Armoryka, 2018.

słowacki:

• Madame, tłum. Jozef Marušiak, Bratislava: Lúč, 2001.

słoweński:

• Madame, tłum. Nikolas Jež, Ljubljana: Cankarjeva Založba, 2003.

szwedzki:

• Madame, tłum. Anders Bodegård, Stockholm: A. Bonnier, 2001.

turecki:

• Madam, tłum. Bahriye Çağnur Alyüz, Istanbul: Doğan Kitap, 2005.

węgierski:

• A Madame, tłum. Pálfalvi Lajos, Budapeszt: Európa Kvk, 2000.

włoski:

• Madame. Romanzo, tłum. Vera Verdiani, Mediolan: Longanesi, 2002.
• La benedizione di Beckett e altri racconti [Błogosławieństwo Becketta i inne opowiadania], tłum. Alessandro Amenta, Lugano: Cascio Editore, 2012.

AS