(ur. 1951) – prozaik, publicysta, felietonista.

Zadebiutował w 1972 roku artykułem Polowanie bibliofila zamieszczonym w „Polityce”. W latach 70. XX wieku był redaktorem tego tygodnika, publikował w nim prześmiewczą kronikę życia kulturalnego Pod kreską. Ostatnie kwartały PRL. Prozę, felietony, recenzje i artykuły drukował też między innymi w „Twórczości” i „Kulturze”. W latach 80. współpracował z emigracyjnym wydawnictwem Puls w Londynie i jego kwartalnikiem „Puls”. Jako inwestor giełdowy współpracował z gazetą giełdy „Parkiet”, gdzie publikował cykle felietonów. Jako felietonista współpracował również z „Gazetą Wyborczą”, „Przekrojem” i „Tygodnikiem Powszechnych” oraz z „Plus Minus” będącym dodatkiem do „Rzeczpospolitej”.

Ogłosił kilka zbiorów małych form prozatorskich, dla których trudno znaleźć precyzyjną nazwę gatunkową. Tomy Laufer i Niebezpieczne narzędzie w ustach wypełniają felietony, minieseje, notatki autobiograficzne, przeróżne glosy i zalążki czysto literackich fabuł. Zakres tematyczny tych miniatur jest imponujący: od spraw prywatnych poprzez polityczne do ekonomicznych. W 2005 roku ukazała się jego pierwsza powieść zatytułowana Wszystkie języki świata. Akcja tego utworu toczy się w Warszawie pod koniec lat 90. XX wieku i zamyka się w jednym dniu. Główny bohater ma pomóc staremu ojcu w dotarciu na ważną uroczystość, na pożegnanie z miejscem pracy i dotychczasowymi współpracownikami. To zdarzenie staje się katalizatorem wspomnień. Bohater przywołuje zdarzenia z dzieciństwa (lata 50. i 60.) i wczesnej młodości, odsłania rodzinne tajemnice, mówi o swoich relacjach z bliskimi. Ale najważniejsza w tej powieści jest jej warstwa metaforyczna. Tytułowe wyrażenie odsyła do osobistej klęski bohatera – mimo usilnych starań nigdy nie udało mu się opanować żadnego języka obcego. Nie chodzi tu o umiejętność praktyczną, lecz o opanowanie języka w znaczeniu literackim. Bohater tej powieści pragnie wyrazić siebie, ale stopniowo odkrywa, że nie potrafi tego zrobić nawet we własnym języku. Jego niemota wydaje się metaforą pewnych niezrealizowanych ambicji w ujęciu bez mała pokoleniowym. Wszystkie języki świata można bowiem czytać jako powieść o rówieśnikach Polski Ludowej, których młodość upłynęła w czasie marnym i którzy nie potrafili nadać swemu życiu głębszego sensu.

Późniejsze powieści Mentzla Spadający nóż i Krzycz! Teraz! zdają się naznaczone piętnem autobiografizmu. Bohater pierwszej z nich, Zbigniew M., zmaga się z chorobą maniakalno-depresyjną i paranoicznym brakiem równowagi, który wynika z mnożących się paradoksów współczesnej rzeczywistości, a ryzyko takiego życia oddaje przestroga „Nie łapie się spadającego noża!”, którą słyszą zwykle giełdowi gracze w czasie krachu. Ale czy tylko oni? W Krzycz! Teraz! Mentzel wykorzystuje wątki autobiograficzne, pisząc o latach własnej młodości, realiach PRL, koszmarze stanu wojennego. Niepokoje dojrzewania i pierwszych erotycznych doświadczeń opisane z odwagą i otwartością tworzą tu prawdziwie literacki temat.

Zbigniew Mentzel jest także edytorem i biografem Leszka Kołakowskiego. Wydał – we własnym wyborze i opracowaniu – trzy tomy jego pism rozproszonych oraz obszerne tomy rozmów z Profesorem.

Za książkę Wszystkie języki świata Mentzel otrzymał nominację do Nagrody Literackiej „Nike” (2006). Za biografię Kołakowskiego dostał Nagrodę J. Długosza za najlepszą książkę z zakresu humanistyki (2020).

BIBLIOGRAFIA

• Pod kreską. Ostatnie kwartały PRL, London: Puls Publications Ltd., 1990.
• Laufer, London: Puls Publications Ltd., 1998.
• Niebezpieczne narzędzie w ustach, Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2001.
• Wszystkie języki świata, Kraków: Znak, 2005.
• Czas ciekawy, czas niespokojny. Z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel, Kraków: Znak, 2007.
• Czas ciekawy, czas niespokojny. Z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel, cz. 2, Kraków: Znak, 2008.
• Spadający nóż, Kraków: Znak, 2016.
• Kaszanka jako forma życia duchowego. Opowieść utajona, Warszawa: Wielka Litera, 2019.
• Kołakowski – czytanie świata. Biografia, Kraków: Znak, 2020.
• Krzycz! Teraz!, Kraków: Znak, 2021.
• Jaka powieść o Polsce jest nam dzisiaj potrzebna?, Kraków: Universitas, 2024.

TŁUMACZENIA

chorwacki:

• Svi jezici svijeta [Wszystkie języki świata], tłum. Mladen Martić, Zagreb: Fraktura, 2010.

francuski:

• Toutes les langues du monde [Wszystkie języki świata], tłum. Maryla Laurent, Paris: Éditions du Seuil, 2009.

litewski:

• Visos pasaulio kalbos [Wszystkie języki świata], tłum. Vytautas Dekšnys, Vilnius: Mintis, 2008.

niemiecki:

• Alle Sprachen dieser Welt [Wszystkie języki świata], tłum. Paulina Schulz-Gruner, München: Deutscher Taschenbuch Verlag, 2006.

rosyjski:

• Все языки мира. Повесть [Wszystkie języki świata], tłum. Ksenia Starosielska, Moskwa: Nowe litieraturnoje obozrenie, 2006.

serbski:

• Zanimliva vremena, nemirna vremena. S Lešekom Kolakovskim razgovarao Zbignev Mencel [Czas ciekawy, czas niespokojny. Z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel], tłum. Biserka Rajčić, Beograd: Službeni Glasnik, 2009.

AS