(ur. 1970) – poeta, prozaik, eseista i tłumacz z języka francuskiego.

Poezja Tomasza Różyckiego jest silnie zakorzeniona w tradycji. Pisarz czerpie obficie z całego katalogu literackich toposów – często przewrotnie lub ironicznie je przetwarzając. Można u niego znaleźć nawiązania do literatury staropolskiej, szczególnie barokowej. Sięga też do historycznych wzorców metrycznych i form wierszowych (jak sonety, pieśni), jego wiersze często mają regularną formę. Charakterystyczna dykcja sprawia, że jego twórczość jest niezwykle rozpoznawalna.

Debiutancki tom Różyckiego Vaterland można włączyć do nurtu poezji małych ojczyzn. Niemniej wydarzenia o charakterze historycznym definiujące świadomość mieszkańców Dolnego Śląska w twórczości Różyckiego zawsze połączone są z indywidualnym i transcendentnym sposobem widzenia świata. Oniryczne wizje, marzenia z pogranicza jawy i snu, halucynacje, fantazje o „drugiej stronie” rzeczywistości tworzą równie znaczącą warstwę wierszy, co doświadczenie określonej przestrzeni geograficznej.

Reprezentatywnym przykładem połączenia tradycji literackiej, estetycznego wyrafinowania i specyficznej dla Różyckiego koncepcji podróży zagęszczającej czas jest poemat Dwanaście stacji nawiązujący do Kartoteki Tadeusza Różewicza. To odyseja podmiotu nazwanego Wnukiem, doświadczającego ciężaru historii, pamięci, przeszłości i tęsknoty. Usiłuje on utrwalić obraz odchodzącej przeszłości, a równocześnie zdaje sobie sprawę ze swojej bezsilności, czego literackim wyrazem są żart i groteska.

Podróże są także osią konstrukcyjną innych tomów poetyckich Różyckiego, jak Kolonie, Księga obrotów czy Ręka pszczelarza. Kolonie wprowadzają czytelnika w oniryczną i sentymentalną atmosferę dalekich, egzotycznych wypraw. Wiersze układają się w opowieść o dziecięcych marzeniach, lękach i wyobrażeniach. Ich bohatera przepełniają melancholia, nostalgia, liryczne wyczekiwanie na przemienienie świata. Pragnie on wrócić do miejsc, w których mógłby doznawać pewnego rodzaju ekstazy czy pełni. Poszukuje też odmiennego języka, niż ten, który posiada: umożliwiającego wypowiedzenie prawdy, a równocześnie pozwalającego na bezpośrednie i zmysłowe doświadczanie świata.

Także proza Różyckiego zachowuje główne cechy jego stylu i wykorzystuje bliskie mu motywy. Pierwsza powieść Bestiarium to oniryczny i surrealistyczny zapis podróży bohatera, który, obudziwszy się w obcym mieszkaniu, wyrusza w poszukiwanie własnego domu. Rzeczywistość splata się z sennymi wizjami, rodzinna historia zmienia się w prywatną mitologię. Także w Złodziejach żarówek bohater udaje się w zaskakującą wyprawę – tym razem przez korytarze bloku mieszkalnego z czasów PRL. Korytarze wydłużają się i plączą, czas i narrator gubią. Czytelnik zaś musi się zmierzyć z surrealistyną, zapętloną opowieścią o Polsce czasów PRL i bohaterach, którym grozi przebóstwienie.

Tomasz Różycki jest laureatem licznych nagród. Otrzymał między innymi Nagrodę Fundacji im. Kościelskich (2004) za poemat Dwanaście stacji, nominacje do Paszportu „Polityki” i Nagrody Literackiej „Nike” za ten sam tom. Za Rękę pszczelarza otrzymał Nagrodę im. Wisławy Szymborskiej (2023). Uhonorowano go też Nagrodą Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego (razem z Marcelem Beyerem). Jego książki kilkakrotnie były nominowane do Nagrody Literackiej „Nike” i Nagrody Literackiej Gdynia. Powieść Złodzieje żarówek otrzymała europejską nagrodę literacką Grand Continent 2023.

BIBLIOGRAFIA

UTWORY LITERACKIE

poezja:

• Vaterland, Łódź: Stowarzyszenie Literackie im. K. K. Baczyńskiego, 1995.
• Anima, Kraków: Zielona Sowa, 1999.
• Chata umaita, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2001.
• Świat i Antyświat, Warszawa: Lampa i Iskra Boża, 2003.
• Dwanaście stacji, Kraków: Znak, 2004.
• Kolonie, Kraków: Znak, 2006.
• Księga obrotów, Kraków: Znak, 2010.
• Litery, Kraków: a5, 2016.
• Kapitan X, Kraków: a5, 2020.
• Ręka pszczelarza, Kraków: Znak, 2022.
• Hulanki & Swawole, Kraków: a5, 2024.

proza:

• Bestiarium, Kraków: Znak, 2012.
• Tomi. Notatki z miejsca postoju, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich, 2013.
• Próba ognia. Błędna kartografia Europy, Kraków: Austeria, 2020.
• Ijasz, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2021.
• Złodzieje żarówek, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2023.

DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA

• Stephane Mallarmée, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku, Kraków: Ha!Art, 2005.
• Jacques Burko, Wątpewności. Wybór wierszy, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2011.

TŁUMACZENIA

angielski:

• The Forgotten Keys. Selected Poetry of Tomasz Rozycki [wybór poezji], tłum. Mira Rosenthal, Brookline: Zephyr Press, 2007.
• Black Square [wybór poezji], tłum. Antonia Lloyd-Jones, Brookline: Zephyr Press, 2007.
• Twelve Stations [Dwanaście stacji], tłum. Bill Johnston, Brookline: Zephyr Press, 2012.
• Colonies [Kolonie], tłum. Mira Rosenthal, Brookline: Zephyr Press, 2013.
• To the letter. Poems, tłum. Mira Rosenthal, New York: Archipelago Books, 2023.

chiński:

• 被遺忘的地圖 = Scorched Maps [wybór wierszy w trzech językach], tłum. Gang Zhao, Hong Kong: The Chinese University of Hong-Kong Press, 2013.

francuski:

• Les Colonies [Kolonie], tłum. Jacques Burko, Paris: L’improviste, 2006.
• Bestiarium, tłum. Maryla Laurent, Lyon: Le Lierre embrassant la muraille, 2018.

hiszpański:

• Colonias [Kolonie], tłum. Xavier Farré, Madrid: Vaso Roto, 2015.

niderlandzki:

• Kolonies = Kolonie, tłum. Alexandre Popowycz, Leuven: P, 2019.

niemiecki:

• Zwölf Stationen [Dwanaście stacji], tłum. Olaf Kühl, München: Sammlung Luchterhand, 2009.
• Bestiarium, tłum. Marlena Breuer, Berlin: Edition fotoTapeta, 2016.
• Der Kerl, der sich die Welt gekauft hat [Wiersze wybrane], tłum. Bernhard Hartmann, Berlin: Edition.fotoTapeta, 2018.
• Feuerprobe. Die trügerische Kartographie Europas [Próba ognia. Błędna kartografia Europy], tłum. Bernhard Hartmann, Wuppertal: Arco, 2024.

serbski:

• Anima, a postoji. Izabrane pesme [wiersze wybrane], tłum. Biserka Rajčić, Vršac: Kniževna Opština Vršac, 2013.

słowacki:

• Protivietor [wiersze wybrane], tłum. Katarína Laučíková, Bratislava: Ars Poetica, 2007.

włoski:

• Antimondo, tłum. Leonardo Masi, Alessandro Ajres, Firenze: Edizioni La Meridiana, 2009.

RH