(1927-2009), wybitny filozof polski, od 1968 r. - po pozbawieniu go katedry na Uniwersytecie Warszawskim - mieszkający na emigracji, w Oksfordzie, gdzie był członkiem All Saints College.

Głównym przedmiotem jego zainteresowań filozoficznych była historia filozofii, zwłaszcza od XVIII wieku, w tym doktryny liberalizmu, a także filozofia kultury oraz religii. Oprócz tekstów stricte filozoficznych spod pióra Kołakowskiego wyszły również utwory o charakterze literackim, choć również poruszające tematykę filozofowi, dlatego szukając dla nich określenia gatunkowego, należałoby mówić w tym przypadku o przypowiastkach filozoficznych (13 bajek z królestwa Lailonii, Rozmowy z diabłem). W przypowiastkach i bajkach Kołakowski w przystępnej i atrakcyjnej literacko formie analizuje zagadnienia i paradoksy filozoficzne lub też przedstawia dyskusje pomiędzy różnymi szkołami i doktrynami. Głównymi cechami tych historyjek jest inteligentny, kpiarski humor oraz mistrzowskie operowanie konwencją literacką i stylizacją, zwłaszcza w opowieściach biblijnych. Książki Kołakowskiego przez wiele lat ukazywały się w Polsce w nielegalnym obiegu, odgrywając ważną rolę w kształtowaniu polskiej inteligencji opozycyjnej – szczególne znaczenie miał esej Kapłan i błazen, analizujący postawy inteligencji właśnie wobec władzy. Pierwszym tekstem Kołakowskiego skonfiskowanym przez cenzurę, a zarazem pierwszym, który zaczął funkcjonować poza oficjalnym systemem, był napisany w 1956 r. dla „Po Prostu” manifest Czym jest socjalizm. W roku 1996 Leszek Kołakowski nagrał dla Telewizji Polskiej dziesięć miniwykładów poświęconych ważnym zagadnieniom filozofii kultury (m. in. władzy, tolerancji, zdradzie, równości, sławie, kłamstwu), wydane następnie w formie książkowej jako Dziesięć mini wykładów o maxi sprawach. W latach 2004-2006 ukazał się kolejny cykl wykładów Kołakowskiego, O co nas pytają wielcy filozofowie, także emitowany przez Telewizję Polską. W 2007 roku podczas 23. Międzynarodowych Targów Książki w Jerozolimie otrzymał Wielką Nagrodę Jerozolimską, przyznawaną pisarzowi, którego dzieła dotykają problemów ludzkiej wolności, społeczeństwa, polityki czy sprawowania władzy.

BIBLIOGRAFIA

• Szkice o filozofii katolickiej, Warszawa: PWN, 1955.
• Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze, Warszawa: PIW, 1964.
• Światopogląd i życie codzienne (eseje filozoficzne), Warszawa: PIW, 1957.
• Notatki o współczesnej kontrreformacji, Warszawa: Książka i Wiedza, 1962.
• 13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych, Warszawa: Czytelnik, 1963.
• Rozmowy z diabłem (opowiadania), Warszawa: PIW, 1965.
• Kultura i fetysze. Zbiór rozpraw, Warszawa: PWN, 1967.
• Obecność mitu (eseje), Paryż: Instytut Literacki, 1972.
• Główne nurty marksizmu, Paryż: Instytut Literacki, 1976-78.
• Tezy o nadziei i beznadziejności, Poznań: Studencka Inicjatywa Wydawnicza, 1981.
• Moje słuszne poglądy na wszystko, Londyn: Aneks, 1978.
• Trzy bajki o identyczności, Wrocław: "Wolni i Solidarni", 1986. Eseje, Warszawa,1981.
• Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań (eseje), Londyn: Aneks, 1982.
• Religion. If there is no God... On God, the Degvil, Sin and other Worries of the so-called philosopfy of religion (eseje), New York: Oxford University Press, 1982.
• Bajki różne; Opowieści biblijne, Rozmowy z diabłem, Londyn: Aneks, 1987.
• Metaphisical horror, Oxford: Basil Blackwell, 1988.
• Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955-68, Londyn: Puls, 1989.
• Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa: Res Publica, 1990.
• Mini-wykłady o maxi-sprawach. Seria druga, Kraków: Znak, 1999.
• Moje słuszne poglądy na wszystko, Kraków: Znak, 1999.
• Mini-wykłady o Maxi-sprawach. Seria trzecia i ostatnia, Kraków: Znak, 2000.
• O co nas pytają wielcy filozofowie, Kraków: Znak, 2004.
• Wśród znajomych, Kraków: Znak, 2004.
• O co nas pytają wielcy filozofowie (seria 2), Kraków: Znak 2005.
• O co nas pytają wielcy filozofowie (seria 3), Kraków: Znak 2006.
• Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania, Kraków: Znak, 2009.
• Kościół w krainie wolności. O Janie Pawle II, Kościele i chrześcijaństwie, Kraków: Znak 2011.

TŁUMACZENIA

albański:

• Feja. Nëse nuk ka Zot… [Religion. If there is no god…], tłum. Bashkim Shehu, Tirana: Botimet IDK, 2013

angielski:

• The Key to Heaven. Conversations with the Devil [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze. Rozmowy z diabłem]. New York 1972.
• Tales from the Kingdom of Lailonia [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych]. Chicago, London 1989.
• The Presence of Myth [Obecność mitu]. Tłum. Adam Czerniawski. Chicago, London 1989.
• Modernity on Endless Trial. Chicago: University of Chicago Press 1997.
• God owes us Nothing. Chicago: University of Chicago Press 1998.
• Freedom, Fame, Lying and Betrayal. Westview Press 1999.
• Religion, If there is no God. St Augustine Press 2001.
• Husserl and the search for certitude. St Augustine Press 2001.
• Metaphysical horror. Chicago: University of Chicago Press 2001.
• The Two Eyes of Spinoza, tłum. Agnieszka Kołakowska, South Bend: St. Augustine's Press, 2004.

bułgarski:

• Osnowni naprawlenia na marksizma. Wyznikwane [Główne nurty marksizmu. Powstanie], tłum. Prawda Spasowa, Sofia: SONM, 2006.
• Moite prawilni wzgliedni za wsiczko [Moje słuszne poglądy na wszystko], tłum. Prawda Spasowa, Sofja: Sonm, 2013.

chorwacki:

• Ključ nebeski. Razgovor z diavolom [Klucz niebieski. Rozmowy z diabłem], Zagreb, 1981.
• Male rasprave o velkim stvarima [Mini wykłady o maxi sprawach], tłum. Jasmin Novljaković, Zagrzeb: Srednja Europa, 2012.

czeski:

• Nebeklič. Rozhovory s d'ablem, [Klucz niebieski. Rozmowy z diabłem], Praha, 1969.
• Nebeklíč (aneb dějepravné příběhy z historie svaté sepsané ku poučení a výstraze) [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze], Praga: Artes, 2004.
• Malé úvahy velkých věcech [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Jiří Červenka, Praga: Academia, 2004.

estoński:

• Revolutsioon kui ilus haigus, tłum. Hendrik Lindepuu, Tartu: Hendryk Lindepuu Kirjastus 2014.

francuski:

• La philosophie positiviste [Filozofia pozytywistyczna]. Paris: Gonthier 1976.
• L'esprit révolutionnaire. Paris: Denoél 1985.
• Le clef des cieux [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze]. Bruxelles 1986.
• Philosophie de la religion. Paris: Edition 10/18 1987.
• Histoire du marxisme [Główne nurty marksizmu]. Paris: Fayard 1987.
• Horreur métaphysique [Metaphysical horror]. Paris: Payot 1989.
• Husserl et la recherche de la certitude [Husserl and the Search for Certitude]. L'Age d'Homme 1991.
• Dieu ne nous doit rien. Paris: Albin Michel 1997.
• Petite philosophie de la vie quotidienne. Paris: Ed. du Rocher 2001.

hebrajski:

• Klucz niebieski, Rozmowy z diabłem, tłum. Michał Handelzalc, Tel Aviv University Press, Tel Aviv, 2004

hiszpański:

• La presencia del mito, Buenos Aires, 1975.
• Conversaciones con el diablo: ocho discursos sobre el mal y dos piezas [Rozmowy z diabłem], Caracas: Monte Avila, 1992.
• Trece cuentos del reino de Lailonia para pequenos y mayores [13 Bajek z Królestwa Lailonii dla dużych i małych], tłum. Dariusz Kuźniak, Ivan Garcia Sala, Oviedo: KRK Ediciones, 2008.
• Las preguntas de los grandes filósofos [O co nas pytają wielcy filozofowie], tłum. Anna Rubió, Jerzy Sławomirski, Barcelona: Arcadia, 2008.

holenderski:

• De hemelsleutel. 13 fabels voor groot en klein uit hetkoninkrijk Lailonie [Klucz niebieski. 13 bajek...], Amsterdam, 1968.
• Horror methaphysicus, Kampen, 1989.

japoński:

• Raironiakoku monogatari : otona-mo kodomo-mo tanoshimeru 13-no otogibanashi [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], Tokyo: Kokusho Kankokai, 1995.

macedoński:

• 13 skazni od kralstvoto Lajlonija za golemi i mali i drugi skazni [13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych], Skopje: List, 2002.

niemiecki:

• Der Himmelsschlüssel. 13 Märchen aus dem Reich Lailonien für groß und klein [Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze. 13 bajek z królestwa Lailonii dla dużych i małych]. München: Piper 1961.
• Der Mensch ohne Alternative. Von der Möglichkeit und Unmöglichkeit Marxist zu sein. München: Piper 1964.
• Die Philosophie des Positivismus [Filozofia pozytywistyczna]. München: Piper 1971.
• Die Gegenwärtigkeit des Mythos [Obecność mitu]. München: Piper 1973.
• Gespräche mit dem Teufel. Acht Diskurse über das Böse und zwei Stücke [Rozmowy z diablem]. München: Piper 1975.
• Die Hauptströmungen des Marxismus. Entwicklung - Entstehung - Zerfall, Bd. 1-3 [Główne nurty marksizmu. Powstanie - rozwój - rozkład, t. 1-3]. München: Piper 1977-1979.
• Falls es keinen Gott gibt [Jeśli Boga nie ma]. München: Piper 1983.
• Horror methaphysicus [Metaphysical horror]. München: Piper 1989.
• Mini-Traktate über Maxi-Themen [Mini-wykłady o maxi-sprawach], tłum. Dietrich Scholze, Lipsk: Reclam Verlag, 2000.
• Neue Mini-Traktate über Maxi-Themen [Mini-wykłady o maxi-sprawach, Seria Druga i Trzecia], tłum. Nina Kozlowski, Lipsk: Reclam Verlag, 2002.

rumuński:

• Convorbiri cu diavolul [Rozmowy z diabłem], Iaşi: Cronica, 2003.

serbski:

• Ključ nebeski. Razgovori sa davolom [Klucz niebieski. Rozmowy z diabłem], Beograd, 1990.
• Religija [Religia], Beograd, 1987.
• 13 bajki iz kraljevine Lajlonije za velike i male [13 bajek...] 1987.
• Prisutnost mita [Obecność mitu], Beograd, 1989.

szwedzki:

• Sagor för stora och små [Trzy bajki o identyczności, 13 bajek...], Stockholm, 1984.
• Den himmelska nyckeln [Klucz niebieski], Stockholm, 1991.

ukraiński:

• Moi pravilni pogajadi na vse [Moje słuszne poglądy na wszystko], S. Jakovenka, 2005.

węgierski:

• Mit kérdeznek tőlünk a nagy filozófusok? [O co nas pytają wielcy filozofowie?], tłum. Pálfalvi Lajos, Budapeszt: Typotex, 2012.