Literatura

Jakub Małecki
(ur. 1982) – prozaik, tłumacz, z wykształcenia ekonomista.
Twórczość Małeckiego, początkowo wpisująca się w kategorię literatury fantastycznej, stopniowo ewoluowała w stronę prozy obyczajowej z elementami niesamowitości i grozy. Charakterystyczny styl pisarza wyklarował się w bestsellerowej i docenionej przez krytykę powieści Dygot.
Małecki inspiruje się malarstwem, fotografią, wykorzystuje zasłyszane przez siebie historie, zawsze jednak łączy je z groteskowymi, nadrealistycznymi czy symbolicznymi akcentami. Sięga także po przekształcone wątki autobiograficzne: akcja jego utworów rozgrywa się w dawnym województwie kujawsko-pomorskim, skąd pochodzi pisarz, lub w Poznaniu i Warszawie – gdzie autor mieszkał. Jako były analityk i doradca finansowy, Małecki umieszcza niektórych bohaterów swoich utworów w świecie finansów – w bankowym dziale kredytów (Przemytnik cudu, Dygot). Sporo w jego książkach mikroobserwacji socjologicznych, szczególnie dotyczących mieszkańców blokowisk (Błędy, Dżozef) i związanych z przemianami polskiej prowincji (zwłaszcza w Dygocie, którego forma najbliższa jest sadze: fabuła sięga przedwojnia, obejmuje życie trzech pokoleń rodu Łabendowiczów i Geldów na tle burzliwych przemian historycznych oraz społecznych).
Pisarz zaludnia swoją prozę postaciami silnych, doświadczonych przez los kobiet, mężczyzn zmagających się z nałogami, nadwrażliwych dzieci, szczególnie chętnie eksponując doświadczenie inności. Jego bohaterowie bywają odmieńcami, kalekami, obsesjonatami (Chwaścior ze Śladów, albinos Wiktor z Dygotu, Stasio Baryłczak z Dżozefa). Odrzuceni przez otoczenie lub dobrowolnie porzucający wspólnotę, zanurzają się w alternatywnym świecie, często pozostając w zawieszeniu między genialnością a chorobą czy opętaniem. Także dobro i zło wydaje się prowadzić w nich nieustanną walkę – pisarz w każdej książce tworzy galerię niejednoznacznych etycznie postaci.
Małecki krzyżuje ze sobą ludzkie historie, zwykle podszyte grozą, dramatyczne, pełne cierpienia i lęku. Najczęściej przedstawia je w szerokiej perspektywie – od narodzin do kończącej wszystko, zawsze triumfującej śmierci. Wprowadza do swych opowieści wątki nadrealne, motywy klątwy czy przepowiedni, ale dopuszcza zdroworozsądkową, dużo bardziej tragiczną interpretację ludzkiej egzystencji jako niezawinionego nieszczęścia. Fascynuje go problem losu jako fatum, przypadku i ciągu nie do końca świadomych wyborów życiowych, co najwyraźniej eksponuje w Śladach, książce splatającej opowieści-portrety w nadrzędną fabularną całość, trudną do zakwalifikowania gatunkowego. Zacieranie granic między fikcją a rzeczywistością to stały element jego prozy, widoczny zwłaszcza w portretach czytelników zatracających się w lekturze.
W 2023 roku ukazała się ekranizacja Święta ognia w reżyserii Kingi Dębskiej, wyprodukowana przez wytwórnię Opus Film.
Małecki otrzymał Śląkfę w kategorii Twórca Roku (2011), a za powieść Dżozef uzyskał nominację do Nagrody im. Janusza A. Zajdla (2011). W 2016 roku został laureatem Nagrody Literackiej im. Jerzego Żuławskiego (Złote Wyróżnienie) za powieść Dygot, za którą był również nominowany do Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus” i Poznańskiej Nagrody Literackiej. W 2017 roku otrzymał nominację do Nagrody Literackiej „Nike” za Ślady. W 2020 roku tłumaczenie Rdzy na język niderlandzki znalazło się na pierwszym miejscu rankingu najlepszych książek polecanych przez księgarzy, przygotowanego przez holenderski portal Blendle. W tym samym roku tłumaczenie Dygotu na język rosyjski zostało nominowane do Yasnaya Polyana Literary Award, przyznawanej przez Muzeum Lwa Tołstoja, Święto ognia zostało uhonorowane Nagrodą im. Cypriana Kamila Norwida, a Saturnin znalazł się na liście pięćdziesięciu najlepszych książek roku według redaktorów belgijskiego czasopisma „DeMorgen”. Powieść Saturnin przyniosła też Małeckiemu nominację do holenderskiej nagrody Europese Literatuurprijs (2023).
BIBLIOGRAFIA
- Błędy, Lublin: Red Horse, 2008.
- Przemytnik cudu, Lublin: Red Horse, 2008.
- Zaksięgowani, Warszawa: Powergraph, 2009.
- Dżozef, Warszawa: W.A.B., 2011.
- W odbiciu, Warszawa: Powergraph, 2011.
- Odwrotniak, Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal, 2013.
- Dygot, Kraków: Sine Qua Non, 2015.
- Ślady, Kraków: Sine Qua Non, 2016.
- Rdza, Kraków: Sine Qua Non, 2017.
- Nikt nie idzie, Kraków: Sine Qua Non, 2018.
- Historie podniebne, Kraków: Sine Qua Non, 2019.
- Horyzont, Kraków: Sine Qua Non, 2019.
- Saturnin, Kraków: Sine Qua Non, 2020.
- Święto ognia, Kraków: Sine Qua Non, 2021.
- Sąsiednie kolory, Kraków: Sine Qua Non, 2023.
- Korowód, Kraków: Sine Qua Non, 2024.
DZIAŁALNOŚĆ TRANSLATORSKA
- Kevin Wilson, Rodzina na pokaz, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2012.
- Sarah Rayner, Jedna chwila, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2013.
- Aleida March, Mój Che. Bardzo intymnie, Kraków: Sine Qua Non, 2014.
- N.K. Jemisin, Piąta pora roku, Kraków: Sine Qua Non, 2016.
- John Scalzi, Wojna starego człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Akurat, 2016.
- N.K. Jemisin, Wrota obelisków, Kraków: Sine Qua Non, 2017.
- George Harrar, Sieć podejrzeń, Warszawa: Wielka Litera, 2017.
- Tarryn Fisher, Ciemna strona, Kraków: Sine Qua Non, 2017.
TŁUMACZENIA
azerski:
- Od festivali [Święta ognia], tłum. Guler Abdullabeyova, Bakı: Strauss, 2025.
holenderski:
- Roest [Rdza], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij BV, 2020.
- Saturnin. Roman [Saturnin], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij BV, 2022.
- Aangrenzende kleuren [Sąsiednie kolory], tłum. Karol Lesman, Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij BV, 2024.
niemiecki:
- Rost. Roman [Rdza], tłum. Renate Schmidgall, Zürich: Secession Verlag für Literatur, 2021.
- Saturnin [Saturnin], tłum. Renate Schmidgall, Zürich: Secession Verlag für Literatur, 2022.
- Beben in uns. Roman [Dygot], tłum. Joanna Manc, Berlin: Secession Verlag Berlin, 2023.
- Das Fest des Feuers [Święto ognia], tłum. Renate Schmidgall, Berlin: Secession Verlag Berlin, 2025.
rosyjski:
- Дрожь [Dygot], tłum. D.G. Viren, Moskwa: Izdatelstwo AST, 2022.
słoweński:
- Rja [Rdza], tłum. Klemen Pisk, Ljubljana: Sodobnost International, 2020.
Anna Spólna, aktualizacja PK [6.03.2025]