Aktualności
- Wspominamy dzisiaj Polaków, którzy podczas niemieckiej okupacji nieśli pomoc Żydom. Ich historie rzadko kończyły się dobrze. Znacznie częściej ginęli - oni oraz Żydzi, których wspierali. Bez sądu, bez obrony, na miejscu. Dzisiaj, dzięki działalności wielu instytucji kultury, przywracamy im imię, przywracamy im miejsce w historii, pamięć o nich – napisał wicepremier, minister kultury, dziedzictwa narodowego i sportu prof. Piotr Gliński z okazji obchodzonego dziś Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką jest polskim świętem państwowym. Został ustanowiony z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2017 r. Jest obchodzony 24 marca – w rocznicę śmierci ośmioosobowej rodziny Ulmów z Markowej, rozstrzelanej przez niemieckich żandarmów.
Historia Ulmów
Józef i Wiktoria Ulmowie byli skromnymi mieszkańcami wsi Markowa. Podczas okupacji, zapewne pod koniec 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia, dali schronienie ośmiorgu Żydom - Saulowi Goldmanowi oraz członkom jego rodziny. Józef Ulma był sadownikiem, społecznikiem, bibliotekarzem, amatorem fotografii. Dzięki jego zdjęciom możemy dziś zobaczyć Markową i jej mieszkańców w okresie przedwojennym oraz podczas II wojny światowej. Wśród zachowanych fotografii znajdują się także te poplamione krwią ofiar niemieckiej zbrodni z 24 marca 1944 r. Jego o 12 lat młodsza żona Wiktoria opiekowała się domem i sześciorgiem dzieci. W dniu zbrodni najstarsze liczyło 8 lat, a najmłodsze półtora roku.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się proces beatyfikacyjny rodziny Ulmów, który obecnie toczy się w Watykanie.
W 2016 roku w Markowej zostało otwarte Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów, współprowadzone przez MKDNiS. Obecnie trwają prace nad filmem fabularnym poświęconym ich historii.
W liczącej ok. 4,5 tys. mieszkańców Markowej Ulmowie nie byli jedyną rodziną, która została zamordowana za ukrywanie Żydów. W zbiorach Muzeum znajdują się m.in. drzwi ze śladami po kulach z egzekucji rodziny Baranków. Mimo tych tragedii, rodziny z okolicy do końca okupacji ukrywały Żydów - co najmniej 20 z nich przeżyło.
Sad Pamięci
Skalę pomocy obrazuje Sad Pamięci w Markowej - nawiązujący z jednej strony do sadowniczej pasji Józefa Ulmy, a z drugiej - do Ogrodu Sprawiedliwych w Yad Vashem. Na podświetlanych tablicach umieszczono nazwy ok. 1,5 tysiąca miejscowości, w których Żydzi ratowani byli przez Polaków odznaczonych potem tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Grupa Ładosia, „Zawołani po imieniu”, Plac Grzybowski
Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prowadzi szereg działań dokumentujących nieznaną historię Polaków, którzy ratowali ludność żydowską przed Zagładą. W 2018 r. dzięki współpracy Ambasadora RP w Bernie, Muzeum Auschwitz-Birkenu oraz MKiDN odzyskano tzw. Archiwum Eissa, które dokumentuje finansowaną przez polski rząd akcję ratunkową prowadzoną w okresie II wojny światowej z Berna przez ówczesnego polskiego ambasadora Aleksandra Ładosia i jego dyplomatów oraz współpracujące z nimi organizacje żydowskie. W Bernie wystawiono wtedy kilka tysięcy nielegalnie zdobytych paszportów Ameryki Łacińskiej, ratując życie wielu ludziom. W 2020 r. ukazała się wydana przez MKiDN we współpracy Muzeum Auschwitz-Birkenau książka dr Danuty Drywy pt. „Poselstwo RP w Bernie. Przemilczana historia”. Grupa Ładosia jest jednym z ustanowionych przez Sejm RP patronów roku 2021.
Pamięci Polaków, którzy kosztem życia własnego i rodziny ratowali Żydów, poświęcony jest projekt Instytutu Pileckiego „Zawołani po imieniu”, który upamiętnia te osoby – ich imiona i nazwiska, które zbyt długo pozostawały niewypowiedziane, nieznane, zapomniane. Materialnym symbolem upamiętnienia jest tablica z inskrypcją w języku polskim i angielskim, umieszczona na kamieniu. Przekrojowa stała wystawa poświęcona „Zawołanym po imieniu” jest prezentowana w warszawskim Domu Bez Kantów.
Z inicjatywy Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu na Placu Grzybowskim w Warszawie planowane jest stworzenie filii Muzeum Historii Polski poświęconej Polakom Ratującym Żydów podczas II wojny światowej. MKDNiS zaangażowało się również w budowę Pomnika Polaków Ratujących Żydów na Pl. Grzybowskim.
Polska była jedynym krajem, w którym w czasie II wojny światowej za pomoc Żydom groziła kara śmierci.
Więcej na temat wydarzeń z okazji Narodowego Dnia Pamięci na stronie MKDNiS.