Aktualności
Autor pierwszego nowoczesnego reportażu w dziejach literatury polskiej. Niezrównany obserwator życia społecznego, jeden z polskich laureatów Literackiej Nagrody Nobla. 5 grudnia przypada 95. rocznica śmierci Władysława Stanisława Reymonta.
Urodził się 7 maja 1867 roku w Kobielach Wielkich, w okolicach Radomska. Jego ojciec, Józef Rejment (Władysław zmienił nazwisko około 1889 roku), był wiejskim organistą, świadomym potrzeby edukacji siedmiorga swoich dzieci. Władysław Stanisław miał zostać organistą, jak jego ojciec, nie interesował się jednak muzyką i nie chciał iść w jego ślady. W 1880 roku rozpoczął naukę u mistrza krawieckiego – męża swojej siostry – uzyskując stopień czeladnika. W tym czasie zaliczył również trzy klasy Warszawskiej Szkoły Niedzielno-Rzemieślniczej. W 1884 roku postanowił dołączyć do wędrownej trupy aktorskiej, z którą był związany przez trzy lata. Po tym czasie ojciec wystarał się dla niego o posadę pracownika Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Jedna z miejscowości, w której wówczas pracował Władysław, Lipce (obecnie Lipce Reymontowskie), stała się miejscem akcji największej jego powieści – Chłopów. Monotonia pracy na kolei sprawiła, że zaczął pisać wiersze i opowiadania. W 1890 roku Reymont związał się ze spirytystami za sprawą niejakiego Puszowa, z którym udał się do Niemiec, a potem do Wrocławia, by propagować ten ruch. Pisarz szybko przestał angażować się w seanse spirytystyczne, choć sam spirytyzm interesował go do końca życia – w jego zapiskach można odnaleźć notatki z wizyt u wróżek i wróżbitów. Temat parapsychologii poruszał także w opowiadaniach zebranych między innymi w tomie Burza (1907).
W 1893 roku Władysław Stanisław Reymont wyjechał do Warszawy, gdzie na dobre rozpoczął karierę literacką, choć tak naprawdę debiutował rok wcześniej – artykułem w „Głosie” i opowiadaniem Wigilia Bożego Narodzenia w „Myśli”. Dwa lata później ukazała się jego pierwsza książka: Pielgrzymka do Jasnej Góry. Był to cykl artykułów pisanych w 1894 roku na zamówienie Aleksandra Świętochowskiego, redaktora naczelnego czasopisma „Prawda”. Reymont wcielił się w rolę pielgrzyma, udając się pieszo na Jasną Górę. Choć reportaż jako gatunek literacki nie był wówczas znany, Pielgrzymka… jest uważana za pierwszy nowoczesny reportaż społeczny, zawierający charakterystykę poszczególnych uczestników pielgrzymki, elementy opowieści ludowych, a także osobiste przemyślenia autora dotyczące samego wydarzenia (była to setna rocznica powstania kościuszkowskiego, którego obchody zostały zakazane przez władze). Kolejne lata pisarz poświęcił na podróże do Rzymu, Berlina, Brukseli, Londynu i Paryża, w którym przebywał najdłużej. Wyjazdy te zaowocowały licznymi znajomościami, między innymi ze Stanisławem Przybyszewskim oraz Stefanem Żeromskim.
W tych latach Reymont napisał kilkanaście opowiadań, osadzonych w środowiskach, do których należał i które uważnie obserwował: chłopskim, miejskim, kolejarskim, aktorskim, a także szlacheckim. Podobnie jak jego późniejsza twórczość, utwory te cechują się realistycznymi opisami, zawierają wnikliwe obserwacje socjologiczne oraz impresjonistyczne pejzaże. Swoje przeżycia teatralne Reymont szerzej opisał w wydanej w 1896 roku powieści Komediantka (publikowanej na łamach „Kuriera Codziennego” jako powieść w odcinkach). Krytykował w niej wielkomiejski fałsz, brak zasad moralnych w środowisku aktorskim, a także pragnienie zdobycia sławy za wszelką cenę. W powieści tej pisarz podjął również problem kobiety pragnącej wydostać się z rygorów społeczeństwa i realizować własne aspiracje. Rok później ukazała się kontynuacja Komediantki – powieść Fermenty, w której bohaterka, mimo urażonej dumy, poddaje się losowi. W powieści tej autor przedstawił również przejmujący obraz psychologiczny cierpiącego na rozdwojenie jaźni ojca bohaterki. Komediantka została przeniesiona na ekrany w formie filmu pełnometrażowego i serialu.
Najwybitniejsza powieść Władysława Stanisława Reymonta, Ziemia obiecana, powstawała w latach 1895–1899 i początkowo ukazywała się w odcinkach na łamach „Kuriera Warszawskiego” (1897–1898, opublikowana w dwóch tomach w 1899 roku). Autor przedstawił w niej dynamicznie rozwijający się przemysł i kapitalizm w ówczesnej Łodzi – przytłaczającej metropolii – i żyjących w niej ludzi, pozbawionych zasad moralnych i skupionych wyłącznie na „robieniu pieniędzy”. W powieści tej (podobnie jak w Fermentach), poprzez krytykę mieszczaństwa, Reymont wyraził swój antyurbanizm, w myśl którego miasto zmusza człowieka do nieautentyczności; jedynie natura pozwala na prawdziwość. Powieść cieszyła się ogromnym zainteresowaniem już za życia autora, a w latach powojennych doczekała się trzech ekranizacji (dwóch filmowych i jednej serialowej).
Za wypadek kolejowy w 1900 roku Władysław Stanisław Reymont otrzymał duże odszkodowanie, co znacząco poprawiło jego trudną sytuację materialną. Dwa lata później ożenił się z Aurelią Szabłowską – znajomą, opiekującą się nim po wypadku. Wiele razem podróżowali, by wreszcie osiąść w Warszawie, gdzie Reymont przeżył rewolucję 1905 roku (opisał ją w tomie nowel Na krawędzi) oraz I wojnę światową. Poświęcił się pracy publicystycznej i literackiej oraz angażował w działalność społeczną. Był między innymi prezesem Związku Pisarzy i Dziennikarzy, a także Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy. Po zakończeniu I wojny światowej podróżował do Stanów Zjednoczonych, by tam starać się o pomoc finansową na odbudowę kraju.
Wszystko, com napisał do Chłopów, jest moim wstępem literackim.
[W.S. Reymont]
Za największe dzieło swojego życia Władysław Stanisław Reymont uważał Chłopów. To czterotomowe dzieło, oparte na kolejnych cyklach natury – porach roku – wydane w latach 1902–1909, do dziś uważane jest przez wielu badaczy za dokument polskiego folkloru ludowego. Obraz życia mieszkańców wsi Lipce, obejmujący dziesięć miesięcy, opisany został za pomocą różnych poziomów języka: gwary, języka potocznego, polszczyzny literackiej oraz stylizacji właściwych epoce Młodej Polski. Bohaterem tej powieści jest cała społeczność chłopska, podobnie jak w innych powieściach Reymonta sportretowana zarówno w kontekście socjologicznym, jak również psychologicznym. Obok rytmu przyrody charakterystyczny jest tu także cykl liturgiczno-obrzędowy, związany nie tylko z wierzeniami religijnymi, ale też z obyczajowością ludową, folklorem, wróżbami i przesądami. Za tę powieść w 1917 roku Reymont otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności, a w 1924 roku Literacką Nagrodę Nobla. Chłopi zostali sfilmowani w wersji pełnometrażowej i serialowej.
Ostatnią napisaną przez Władysława Stanisława Reymonta powieścią był Bunt (1924). Autor odwołał się w niej do gatunku bajki. Głównym jej wątkiem jest bunt zwierząt przeciwko ludziom. Dzieło to powstało pod wpływem rewolucji październikowej, którą pisarz uważnie śledził w prasie. Ta paraboliczna przypowieść o krwawych skutkach terroru i rewolucji była objęta cenzurą w PRL-u. Pierwsze powojenne wydanie ukazało się dopiero w 2004 roku.
W 1920 roku autor Chłopów kupił majątek w miejscowości Kołaczkowo. Żywo interesował się kinematografią, o czym świadczy jego zaangażowanie w tworzenie pierwszej polskiej spółdzielni kinematograficznej. Uhonorowany wieloma prestiżowymi odznaczeniami, między innymi Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski (1924), Orderem Narodowym Legii Honorowej (1925) oraz dwukrotnie Orderem „Odrodzenia Polski” (klasy III i IV, 1921). Zmarł 5 grudnia 1925 roku. Jego pogrzeb był wielką manifestacją narodową, w której uczestniczył rząd, wojsko oraz hierarchowie kościelni. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, a jego serce znajduje się w kościele Świętego Krzyża.
Władysław Stanisław Reymont był wrażliwym i skrupulatnym kronikarzem swojej epoki, niepozbawionym przy tym humoru. Jego liczne artykuły, mające charakter reportażowy, a także wspomnienia zapisywane w pamiętnikach są dziś nieocenionym źródłem wiedzy o społeczeństwie przełomu wieków. Bohaterowie jego twórczości często skazani są na walkę – o wiarę (Matka), niepodległość (Ave Patria), z własnym losem (Komediantka, Fermenty), lub też z rzeczywistością odbiegającą od wyobrażeń (Marzyciel) – w pewnym sensie definiującą epokę, w której żył Reymont. Ten wielki admirator natury, widzący zagrożenie moralne w dynamicznie rozwijającym się kapitalizmie i przemyśle, wpisał się na stałe w kanon literatury światowej, czego dowodem są liczne tłumaczenia oraz ekranizacje jego dzieł.
– Katarzyna Wójcik