Aktualności
Kornel Makuszyński, autor „Szatana z siódmej klasy”, „Panny z mokrą głową”, „Koziołka Matołka” i licznych innych wybitnych dzieł polskiej literatury dziecięcej i młodzieżowej, zmarł 31 lipca 1953 roku w Zakopanem. Mawiano o nim, że pisze „promieniami słońca”.
Pisać po »makuszyńsk« to pisać w sposób charakterystyczny. „Makuszyński apoteozował życie, cieszył się nim i uważał, że przedstawiając w książkach głęboko dobrych, szlachetnych ludzi, poprawia świat” – mówił Mariusz Urbanek, autor biografii pisarza pt. „Makuszyński. O jednym takim, któremu ukradziono słońce”, w wywiadzie udzielonym Agacie Szwedowicz dla Polskiej Agencji Prasowej. – „U niego wszyscy bohaterowie są »złotymi wariatami«, serdeczne się przyjaźnią, a ich opisane z emfazą i ciepłem przygody nieuchronnie zmierzają do szczęśliwego zakończenia. Pisano o nim, że zamiast atramentu używa promieni słonecznych. Ale pod tą »makuszyńską« warstwą stylistyczną, kryją się świetne powieści z żywymi bohaterami, które w kilkadziesiąt lat po wydaniu nadal zachwycają, choć pewnie ich lektura jest dziś trudniejsza niż wtedy. Zmienił się i język i niestety został zerwany pewien kod kulturowy, który dawała przed wojną gimnazjalistom szkoła średnia”.
Kornel Makuszyński, syn Julii z Ogonowskich i Edwarda Makuszyńskiego, pułkownika wojsk austriackich, urodził się 8 stycznia 1884 roku w Stryju, a młodość spędził we Lwowie. Tu kształcił się w IV Gimnazjum im. Jana Długosza. Wynajmował skromną kwaterę u lwowskiego hycla Siegla na Kleparowie. Jako czternastolatek zaczął pisać wiersze. Ich pierwszym recenzentem w cukierni na ul. Skarbkowskiej 11 był Leopold Staff. Dwa lata później opublikował pierwsze wiersze w lwowskim dzienniku „Słowo Polskie”. Od 1904 roku był członkiem redakcji tego dziennika o endeckim zabarwieniu. Makuszyński, typowy przedstawiciel inteligencji II RP o orientacji endeckiej, zajmował się tam recenzjami teatralnymi.
Studiował w Uniwersytecie im. Jana Kazimierza na Wydziale Filozoficznym. We Lwowie przed I wojną światową pracował jako kierownik literacki Teatru Miejskiego. Podczas pierwszej wojny – w połowie 1915 roku, podobnie jak Leopold Staff, a także tysiące innych mieszkańców Lwowa, został ewakuowany w głąb Cesarstwa Rosyjskiego. Przypadkowo zatrzymał się w Kijowie, gdzie żyło wielu Polaków. Został tam prezesem miejscowego Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich oraz kierownikiem literackim kijowskiego Teatru Polskiego. W okresie kijowskim powstały jego pierwsze powieści. Zwolniony z zesłania dzięki poręczeniu przyjaciół powrócił do kraju, by po kilku miesiącach pracy artystycznej w Teatrze Miejskim ponownie i już ostatecznie opuścić Lwów.
W 1918 roku Makuszyński zamieszkał w Warszawie, na Mokotowie. Pisywał humoreski i felietony. W okresie międzywojennym powstały też najpopularniejsze jego utwory dla dzieci i młodzieży. Jest twórcą takich dzieł, jak m.in. „O dwóch takich, co ukradli księżyc” (1928, ekranizacja 1962 w reżyserii Jana Batorego), „Przyjaciel wesołego diabła” (1930, ekranizacja w reżyserii Jerzego Łukaszewicza w 1986 roku), „Panna z mokrą głową” (1933, ekranizacja w reżyserii Kazimierza Tarnasa w 1994 roku), „120 przygód Koziołka Matołka” (1933, wspólnie z rysownikiem Marianem Walentynowiczem), „Awantura o Basię” (1937, ekranizacja w reżyserii Marii Kaniewskiej w 1959 roku), „Szatan z siódmej klasy” (1937, ekranizacja w reżyserii Marii Kaniewskiej w 1960 roku, w reżyserii Kazimierza Tarnasa w 2006 roku), „Szaleństwa panny Ewy” (1957, ekranizacja w reżyserii Kazimierza Tarnasa w 1984 roku).
„»Szaleństwa panny Ewy« i »Panna z mokrą głową« w pewnym sensie wyprzedzały swoją epokę” – uważa Mariusz Urbanek. – „Makuszyński okazał się w nich prekursorem przygodowej »powieści dziewczyńskiej«. W czasach, gdy te powieści pisał, młodzieżowe książki przygodowe przeznaczone były dla chłopców i opowiadały o chłopięcych przygodach. To chłopaki się wspinali na drzewa, rozbijali kolana, zdobywali świat, a dziewczynki, jeżeli już się pojawiały, pełniły rolę biernej ozdoby i obiektu westchnień głównych bohaterów opowieści, miały słodko się uśmiechać i pięknie wyglądać. Makuszyński na dwanaście lat przed Astrid Lindgren i jej Pippi napisał »Pannę z mokrą głową«, czyli dał dziewczynkom opowieść o tym, że mają takie samo jak chłopcy prawo do przygody, wariackich pomysłów, własnego zdania”.
Z kolei „Koziołek Matołek” był – jak zaznacza Urbanek – zarówno przed, jak i po wojnie mocno atakowany:
„Koziołkowi zarzucano absurdalny humor, rzekomo zbyt trudny dla dzieci, odejście od czarno-białego obrazu świata. Autorzy tacy, jak Brzechwa czy Makuszyński, traktowali małego człowieka jako partnera, z poczuciem humoru, inteligencją. Recenzentki natomiast – jak Janina Broniewska czy Wanda Borucka – wypisywały straszne rzeczy o Matole, który ich zdaniem, nie powinien ogóle powstać. Pisały, że to szkodliwa książka, bo promuje nieposłuszeństwo, lekki stosunek do życia, niczego nie uczy. Gdyby wziąć dwie recenzje z Koziołka Matołka przed i powojenną, to wyszłoby, że są one niezwykle podobne, zarzucano tej biednej kozie dokładnie to samo” – powiedział Urbanek.
Makuszyński jest też autorem powieści o życiu cyganerii artystycznej: „Perły i wieprze” (1915) oraz „Po mlecznej drodze” (1917).
Okupację niemiecką i Powstanie Warszawskie Makuszyński przeżył w stolicy. Po przebyciu obozu w Pruszkowie został wywieziony do Opoczna, skąd przedostał się do Zakopanego, gdzie mieszkał od 1945 roku.
Z inicjatywy Kornela Makuszyńskiego na stokach Gubałówki powstało sanatorium dla młodzieży. Pisarz inicjował też zbiórki pieniężne na sprzęt narciarski dla najbiedniejszych dzieci. W 1930 roku odbyły się w Zakopanem pierwsze zawody „O Puchar Kornela Makuszyńskiego”. Uczestniczyli w nich późniejsi mistrzowie – Bronisław Czech i Stanisław Marusarz.
Za swoją twórczość otrzymał członkostwo Polskiej Akademii Literatury, państwową nagrodę literacką (1926), nagrodę PAL „Złoty Wawrzyn” i honorowe obywatelstwo Zakopanego. Po 1945 roku pisarz był objęty zakazem publikacji i poddany szykanom. Część jego książek została wprost zakazana, choćby „Uśmiech Lwowa, czy Radosne i smutne o wojnie bolszewickiej”. Inne książki Makuszyńskiego, znajdujące się w bibliotekach, zostały skazane na „zaczytanie”. Wznowień nie było, między 1948 a 1955 rokiem w ogóle nie był wydawany. Pod koniec życia egzystował w niedostatku i opuszczeniu, z poczuciem, że nowa władza zdołała „zamilczeć” go na śmierć.
Zmarł 31 lipca 1953 roku. Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. W domu, w którym mieszkał, znajduje się obecnie jego muzeum.
Makuszyński jest patronem wielu szkół. Od 1994 roku przyznawana jest Nagroda Literacka im. Kornela Makuszyńskiego.
źródło: PAP, Anna Bernat/Agata Szwedowicz
