Aktualności
Dokładnie 150 lat temu, 2 grudnia 1872 roku w Krakowie, zmarł Wincenty Pol. Został zapamiętany zarówno jako geograf, pionier turystyki górskiej, jak i poeta, którego namaścił sam Adam Mickiewicz.
Przyszedł na świat 20 kwietnia 1807 roku jako syn Niemca – Franciszka Ksawerego Pohla – i spolonizowanej Francuzki – Eleonory, z domu Longchamps de Berie, dzięki której w domu panowała patriotyczna, bardzo „polska” atmosfera. W 1815 roku Franciszek Ksawery Pohl otrzymał szlachectwo galicyjskie, co pociągnęło za sobą zmianę nazwiska na austriackie Poll von Pollenburg. Właśnie takie nazwisko nosił jego syn Wincenty, który jednak skracał je do formy Pol, pod którą został zapamiętany.
Wincenty urodził się w Lublinie, ukończył gimnazjum we Lwowie i kolegium jezuickie w Tarnopolu, po czym rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Trzy lata po ich ukończeniu w 1830 roku został zastępcą lektora języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim.
W tym samym roku wziął udział w powstaniu listopadowym. Walczył jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich. W czasie tych walk odniósł rany. Za zasługi został odznaczony orderem Virtuti Militari i awansowany do stopnia podporucznika.
Po upadku powstania 5 października 1831 roku przeszedł z oddziałem granicę z Prusami, a następnie został internowany wraz z blisko 20-tysięczną armią w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy. Organizował pomoc dla powstańców udających się na emigrację, a jako wysłannik gen. Józefa Bema przebywał w Lipsku, Dreźnie, a później we Francji. To właśnie w Dreźnie poznał Adama Mickiewicza, któremu przypadły do gustu próby poetyckie Pola.
Pierwsze próby twórcze Wincenty Pol podjął już w młodości. Pisał poezje wpisujące się w nurt romantyczny, pozostając pod wpływem takich autorów jak Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, George Byron czy wspomniany już Adam Mickiewicz.
W 1932 roku Pol wrócił do Galicji, gdzie jeszcze mocniej zaangażował się w ruch patriotyczny. W kolejnych latach odbywał wiele podróży, m.in. po Wołyniu, Podolu, Ukrainie i Tatrach.
W 1835 roku (ale z datą 1833) w Paryżu wydano „Pieśni Janusza” – najbardziej znany zbiór poezji Pola. Zawierał on 50 wierszy poświęconych powstaniu listopadowemu, a jego tytuł był rodzajem hołdu złożonego przez poetę przyjacielowi, ks. Januszowi Czetwertyńskiemu. „Pieśni Janusza” zostały wydane anonimowo.
W 1936 roku zamieszkał w Kalnicy koło Sanoka, gdzie został administratorem dóbr Ksawerego Krasickiego. W tym czasie zajmował się zarówno pisaniem poezji, jak i studiami przyrodniczymi, zwłaszcza geograficznymi, z których finalnie był być może nawet bardziej znany, niż dzięki poezji. W 1839 roku zamieszkał w odrestaurowanym według własnego planu zamku w Lesku i kontynuował swoje studia, coraz więcej podróżując w celach badawczych po Karpatach.
W latach czterdziestych XIX wieku stał się ofiarą powstań chłopskich – uciekał przed rzezią galicyjską, został ranny i porwany podczas napadu na dwór Tytusa Trzecieskiego w Polance. Te doświadczenia sprawiły, że zmienił poglądy na zdecydowanie antychłopskie i antydemokratyczne.
Po powrocie do Lwowa Pol objął redakcję Biblioteki Naukowego Zakładu im. Ossolińskich i podejmował kolejne wyjazdy badawcze – na Śląsk, w Sudety, do Wrocławia, Wielkopolski, Berlina i na Rugię. Mimo że w dziedzinie geografii był samoukiem, w 1849 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym „geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej” na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objął pierwszą w Polsce, a drugą na świecie katedrę geografii. Niestety, z początkiem 1853 roku został usunięty z uniwersytetu ze względu na rzekomą nielojalność wobec władz zaborczych. Samą katedrę w tamtym czasie zlikwidowano.
W kolejnych latach nie przestawał tworzyć – ukazały się m.in. poemat „Wit Stwosz” (1857), trylogia „Pamiętniki J. P. Benedykta Winnickiego” (1853–1855), a także dalsze rapsody jednego z jego najsłynniejszych dzieł – poematu „Mohort” (1855). Pracę coraz bardziej utrudniał mu pogarszający się wzrok, który w końcu doprowadził go do całkowitej ślepoty. Jednak nawet po utracie wzroku Pol brał czynny udział w życiu intelektualnym epoki – na przykład prowadził wykłady. Sekretarzem ociemniałego poety i geografa został Ignacy Drewnowski – powstaniec styczniowy, urzędnik i działacz społeczny. W 1872 roku, w uznaniu wszelkich zasług, Wincenty Pol został członkiem nowopowstałej Akademii Umiejętności.
Jako poeta Pol najbardziej wsławił się dzięki wierszom z cyklu „Pieśni Janusza” (1835), które nie tylko były czytane, ale po czasie zaczęły również funkcjonować jako pieśni narodowo-patriotyczne czy nawet powstańcze – muzykę do jednego z nich skomponował zresztą sam Fryderyk Chopin. Szeroko znana i powszechnie czytana była także „Pieśń o ziemi naszej” (1843), w której Pol pokusił się o poetycki opis polskich zwyczajów i krajobrazów, ukazując je jako nie tylko piękne, ale również wyjątkowe w skali światowej.
Wśród najbardziej znanych dzieł Pola należy wymienić jeszcze patriotyczny poemat „Mohort” (1955). Opowiada on historię życia Szymona Mohorta – kresowego rycerza, obrońcy wiary i Ojczyzny, który zresztą był wzorowany na autentycznej postaci historycznej. Dziś poemat znany jest stosunkowo wąskiej grupie specjalistów, m.in. polonistom, ale w swoim czasie czytano go niemal tak powszechnie jak „Pana Tadeusza”.
Wincenty Pol zmarł 2 grudnia 1872 roku. Mimo że w ostatnich latach, z powodu jego zradykalizowanych poglądów politycznych, poeta przestał być ulubieńcem ówczesnych warstw oświeconych, po śmierci ponownie doceniono jego szeroki dorobek – zarówno naukowy, jak i literacki. Autor „Pieśni Janusza” został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, Po czasie jego prochy przeniesiono do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła Paulinów na Skałce, gdzie spoczywają do dziś.